09.07.2013 ж
10-күн
Бұл күн өте көңіл толқытарлық болды. Себебі, біз «халық жауы» деп танылып, қуғын-сүргінге ұшыраған қазақтың ақын-жазушыларының әйелдерін ұстап, қинаған лагерден көрініс беретін АЛЖИР мемориалдық мұражай кешеніне бардық. Сол жақтағы мәліметтерді айта кетсем...
Әр елдегі қазақ аналарымызды абақтыда отырған жолдастарымен кездестіреміз деп алдап алып кеткен. Ондай жаңалықты естіген аналар бар тәуірін алып, бар әдемі деген киімдерін киіп, солдаттардың артынан еріп кетеді. Белгісіз жерге алып барып, қолдарына бір парақ қағаз беріп, алып қалған. Ол парақта «халық жауының әйелі» деген атты алып жүр деп жазылған...
Қақаған қыста арнайы жасалған темір вагонға тиеп, айлап, жетілеп жүріп лагерьге алып барған. Негізі, ол вагон 46 адам сиятындай етіп жасалған. Ал бұл адамдар кішкентай вагонға 70-80 әйелді бірден салып жіберген. Жолда, әр станция сайын аналары тексеріп, өлгендерін қыста далаға лақтырып кете берген. Сондай бірнеше пойызды өткізген бекетші атай мұндай қорлыққа төзе алмай, сендерді түзету лагеріне алып бара жатыр деген.
Алып келгеннен кейін әрқайсысн тіркеп, жауапқа тартқан. Аналарды отырғызып қойып, үйіндегі барлық күйеуіне қатысты құжаттарды сұраған. Қинағаны сонша- аяқтарын тізесінен бүгіп (90 градус), көтеріп отырғызған. Бірақ аналарымыз сүйген жарларын сатпай, аяқтарын түсірмей, талып қалуға дейін отырған.
Күнделікті жұмыста әрқайсысынан 40 түп қамыс талап еткен. Егер жеткізбесе, күнделікті тамағынан айырған. Тамақтарының өзі, былайша айтқанда, оңған тамақ емес. Сол кезден көзі тірі болып қалған аналардың айтуынша, ол тамақтарды күзетшілердің иттерінің өзі жемейді екен. Кілең құсып кеткен компот, ашып кеткен, мерзімі өтіп кеткен тамақтар. Егер ол тамақтарды күзетшілердің көздерінше жемесе, немесе, жемеймін деп бас тартса, ұрып- соғып, одан сайын қинаған...
Кейде «шөлдеп өлсін» деп ащы, тұздалған балық берген. Бірақ, камерада отыруға мұршасы жоқ, бір орында тұрып тұратын әйел адамдар қыста шаштарына қатқан мұзды денесінің бар жылуымен ерітіп, бір-екі тамшыны ұрттап шөлін басқан. Аяған күзетшілер тығып, қағазға орап, бір шақпақ қантты бір камерадағы 40-50 әйелге берген. Әр әйел тырнағының ұшымен түртіп алып, дәмін тату арқылы жүрек жалғаған. Қантты ораған қағазға бармақтарын тістеп отырып, тамшылап шыққан қанмен хат жазған. Оны көрген күзетшілер тартып алып, отқа салған.
Бұл жаққа кейбір аналар аяғы ауыр болып, немесе, емізулі баламен түскен. Егер бала үш жасқа толса, «халық жауының баласы» деп, анасынаң қасында қалдырмай, балалар үйіне алып кеткен.
Болған оқиға
Анасы баласы үш жасқа толған кезінде өзінің киімдері мен баласының киімін бөліп, екеуін екі түйіншекке түйіп қойған. Күзетші баланың анасын жылап-еңіретіп, баланы жетектеп алып кеткен. Біраз уақыттан соң анасы есін жиып, қараса, өзінде қалған түйіншекте баласының киімі, ал баласында өзінің киімі кетіп қалған екен. Сонда анасы жынданып өліпті, ал бала қақаған аязда үсіп өліпті...
Және бала осы жақта туылса, оған ат қойдырмаған екен. Тағы бір болған оқиға... жаңа туылған қызына ат қоя алмай, қызынан бөлек ұстап отырған кезде, қасындағы орыс әйелдер Рита деп ат қойған екен. 3 жастағы бала балабақшада өзі киініп, өздері тамақтанады екен. Ұйқыдан тұрғанда, ең бірінші, денесін ұстайды екен. Жылы ма мұздай ма деп... Асханадан берген тамақтарына тоймай, қалтасына нанды тығып үлгерсе, алады...ал егер көріп қалса, күзетшілер алып қалады екен.
Далада ұзын қара тас орналасқан. Ол жақта әйелдердің аттары жазылған.
Барлығы 29 нүктесі бар екен. Негізгі нүктелері: КАРЛАГ, АКТЮБИНСКИЙ, АЛЖИР, КАМЫШКОЛЬ, ПЕСЧАНЫЙ, СТЕПНОЙ, ДАЛЬНЫЙ, УСТЬ-КАМЕНОГОРСКИЙ, СПЕЦЛАГЕРЬ КЕНГИР, ПЕТРОПАВЛОВСКИЙ, ЖЕЗКАЗГПНЛАГ.
АЛЖИР (Акмолинский Лагерь Жен Изменников Родины) түзету лагерінің 26-ншы нүктесі екен.