Республикасы білім және ғылым Министрлігі
Республикалық «Балдәурен» оқу-сауықтыру орталығы
Республикалық қосымша білім беру оқу-әдістемелік орталығы
Қызылорда облысы Қазалы ауданы Әкімияты
Көкшетау университеті этнопедагогика һәм этнопсихология ғылыми-зерттеу орталығы
Қазақстан балалар Одағы Орталық Кеңесі
Республикалық «Атамекен» балалар мен жастар қоғамдық бірлестігі
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Республиканский учебно-оздоровительный центр «Балдаурен»
Республиканский учебно-методический центр дополнительного образования
Акимат Казалинского района Кызылординской области
Центр этнопедагогики и этнопсихологии Кокшетауского университета
Центральный Совет Союза детей Казахстана
Республиканское детско-молодежное общественное объединение «Атамекен»
ІІ Халықаралық «ХХІ ғасыр ұрпақтары даму тенденциясының неопедагогикалық һәм социокинетикалық парадигмалары» атты ғылыми-практикалық конференциясының
МАТЕРИАЛДАРЫ
МАТЕРИАЛЫ
ІІ Международной научно-практической конференции «Неопедагогические и социокинетические парадигмы тенденции развития подрастающего поколения ХХІ века»
MATERIALS OF
ІІ-th International science-practical conference “The neopedagogical and sociocinetical paradigm of tendensy development youth & children people generation’s XXI century”
Әйтеке би шаһары, 21-23 сәуір 2009 жыл
ББК 74.58.88
О 23 (І)
ІІ Халықаралық «ХХІ ғасыр ұрпақтары даму тенденциясының неопедагогикалық һәм социокинетикалық парадигмалары» атты ғылыми-практикалық конференциясының материалдары бойынша ғылыми мақалалар жинағы. Қазақстан, Қызылорда облысы, Әйтеке би шаһары 21-23 сәуір 2009 ж. - 411 бет.
Материалы ІІ Международной научно-практической конференции «Неопедагогические и социокинетические парадигмы тенденции развития подрастающего поколения ХХІ века», Казахстан, Кызылординская обл, п.Айтеке би 21-23 апреля, 2009 г.- 411 стр.
Materials of the ІІ-th international scientific - practical conference "The neopedagogical and sociocinetical paradigm of tendensy development youth & children people generation’s XXI century ". Kazakhstan, Кyzylorda region, Aiteke bi sity 21-23 aprile 2009 year, page 411.
Ғылыми басылымның Алқа мүшелері * Состав редакционной коллегии *The membevs of establishevs
Жарықбаев Қ.Б., Әл Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің профессоры, п.ғ.д және пс.ғ.д., академик
Қасым Ж.Ж.., Көкшетау университетінің президенті, профессор
Көшербай А.Қ., Қызылорда облысы Қазалы ауданының Әкімі
Әмірғазин Қ.Ж..,Ресей Федерациясы, Омбы көркемсурет-өндірістік колледжінің директоры, п.ғ. д., профессор
Қалиев С.Қ., п.ғ.д., профессор, Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім беру академиясының академигі
Керімов Л.К.,п.ғ.д.,профессор А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің кафедра меңгерушісі
Бөлеев Қ.Б., п.ғ.д.,профессор, Тараз мемлекеттік педагогика институтының кафедра меңгерушісі
Фришман И.И., Ресей Федерациясы (Мәскеу) Халықаралық «СПО-ФДО» балалар ұйымдары Одағы Төрағасының орынбасары, п.ғ.д.,профессор
Тұрғынбеков С.Т., Қазақстанның халық ақыны
Асанов Ж., п.ғ.д.,профессор Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің кафедра меңгерушісі
Нұрғалиева Ә.Қ, п.ғ.д.,профессор, Павлодар мемлекеттік педагогика институтының профессоры
Зайберт В.Ф., тарих ғылымдарының докторы, профессор
Дүйсембінова Р.Қ.,п.ғ.д.,профессор, Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің кафедра меңгерушісі
Рысбаева А.Қ., п.ғ.д., Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің профессоры
Конурбаев Т.А., Кыргыз Республикасы, Ж.Баласағұн атындағы Қырғыз ұлттық университетінің оқытушысы, псих.ғ.к., доцент
Құмархан Қ., Қытай Халық Республикасы, ШҰАР, Іле педагогика институтының кеңсе меңгерушісі
Төлепбаев М.Б., Республикалық «Балдәурен» оқу-сауықтыру орталығының Бас директоры
Қисымова Ә.Қ., п.ғ.к.,профессор, Абай атындағы Қазақ мемлекеттік педагогикалық университеттің оқытушы, биология пәнінің авторы
Құрсабаев М.Қ., Көкшетау университеті этнопедагогика һәм этнопсихология зерттеу орталығының жетекшісі, КУ доценті, редактор
ISBN 9965-9200-3-6(І)
0303000000
О ------------------------------
00 (05) – 03 (!)
Көкшетау университеті баспа орталығы, 2009
2009 жыл 21-23 сәуірдегі “XXI ғасыр ұрпақтары даму тенденциясының неопедагогикалық һәм социокинетикалық парадигмалары” атты халықаралық ғылыми-практикалық конференциясына
ҚҰТТЫҚТАУ!
Құрметті конференция қатысушылары! Қадірлі ұйымдастырушылар алқасы!
XXI-ғасыр ұрпақтарының дамуы үшін ғылымның ең күрделі проблемаларын және информацион технологиялардың ең сара жетістіктерін бірлестікте зерттеуге шешім қабылдағаныңыз, қазіргі таңда сіздердің алға қойған мақсаттарыңызбен қатар, дүние жүзі қоғамының алдында тұрған ең күрделі мәселелерден бірі болып саналады.
Бұл мәселе жөнінде сіздермен қандас әрі бауырлас, сондай-ақ әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері ұқсас өзбек халқы және Өзбекстанда неше ғасырлар бойы мекен етіп келе жатқан қазақ ұлты үшін де қызығушылық оятады.
Адамзат бұл дүниеде жасап қалуы және сол тәрізді өз ұлттық құндылықтарын бойына сіңіруі, ұлттық менталитетіне сәйкес әдет-ғұрыптарын жалғастыруы жолында негізгі фундаменті есебінде, ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа өтіп келе жатқан бай тарихы және халық этнографиясындағы кейіпкерлері маңызды орын иелейді. Сондай-ақ, олар келешектегі ұрпақ үшін сабақ және мектеп міндетін орындайды.
Дүние жүзі глобализация процесін өз басынан өткізу кезеңінде , бұл жағдайдан пайдаланған қара ниеттегі адамдар өз мақсаттарын амалға асыру жолында түрлі хабарларды ақпарат беру арқылы кең тарқатуы үшін кез келген ұлттарға қауіп төндіруі мүмкін.
Ұлтының келешегін ойлаған халық бұл қауіптерден қорғануы әсіресе ұрпақты өз халқына адал етіп тәрбиелеуі, өрнек болатын өзге халық салттарынан үлгі алуы қажет. Бұл мәселеде алып бара жатқан жұмыстарыңызға сәттілік тілейміз, сонымен қатар ұлттың келешегі болған жас ұрпақты терең білімді, тәрбиелі болып ер жетуіндегі еңбектеріңізге табыс, дүние жүзіне өрнек болатын ұрпақты тәрбиелеу жолындағы жұмыстарыңызға қажымас- қайрат тілейміз.
Перзенттеріңіздің кемелін және болашағын көру баршаңызға нәсіп етсін.
Жұмыстарыңызға сәттілік тілейміз!
Құрметпен: Өзбекстан Республикасы. Мырза Ұлықбек атындағы Өзбекстан Ұлттық университеті Философия факультеті Психология кафедрасы ұжымы.
Ташкент қаласы. 13-сәуір 2009 жыл.
2009 йил 21-23 апрелдаги “XXI аср авлодлари ривожланиш тенденциясининг неопедагогик ва социокинетик парадигмалари” номли ҳалқаро илмий-амалий конференциясига
ТАБРИК!
Муҳтарам конференция қатнашчилари! Ҳурматли ташкилий қўмита аъзолори!
XXI-аср авлод ўсмирларининг ривожи учун таълимнинг энг муҳим муаммоларини ва информацион технологияларнинг сара ютуқларини биргаликда ўрганишга бел боғлаганингиз бу нафақат ҳозирги кунда сизларнинг олдингизда турган мақсад, балки дунё жамиятининг ўз олдида турган энг муҳим масалаларидан биридир.
Бу масалага сизлар билан қандош, жондош, шунингдек урф-одатлари қарийиб бир хил бўлган ўзбек халқи ва Ўзбекистонда яшаётган қозоқ миллатига мансуб аҳолининг ҳам қизиқишидир.
Инсоният бу дунёда яшаб қолиши ва шу тарзда ўз миллийлигини унутмаган ҳолда менталитетига хос қадрият даражасидаги урф-одатларини давом эттирар экан бунинг асосий пойдевори сифатидаги ўтмиш қолдирган тарих ва айниқса халқ этнографиясидаги қаҳроманлар муҳим ўрин эгаллайди ва улар келажак учун сабоқ ва мактаб вазифасини ўтайди.
Жаҳон глобаллашув жараёнини бошидан ўтказар экан, бу фурсатни кутган ёмон ниятли кимсалар ахборот хуружлари орқали ҳар қандай миллатга таҳдид солиши мумкин.
Ўз миллатининг келажагига бефарқ бўлмаган халқ бундай таҳдидлардан ҳимояланиши ва айниқса келажак авлодини ўз халқига содиқ қилиб тарбиялаши, фазилат бўладиган ўзга миллат анъаналаридан андоза олмоғи зарур. Бу борада олиб бораётган ишларингизга ривож тилаймиз, шунингдек миллатнинг келажаги бўлган ёш авлодни илмли-маърифатли бўлиб етишишида ҳормай-толмай меҳнат қилишингизни ҳамда дунё аҳлига ўрнак бўлгуси ёшларни тарбиялашингизда самарали меҳнат тилаймиз.
Фарзандларнинг ривожини, камолини кўриш барчангизга насиб этсин.
Ишларингизга муваффақият тилаймиз!
Ҳурмат ила Ўзбекистон Республикаси. Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети Фалсафа факультети Психология кафедраси жамоаси.
Тошкент шаҳри. 2009 йил 13-апрел.
Детство без границ: единство поколения будущего
Фришман И.И.Зам. директора Научно-практического центра СПО-ФДО,
доктор педагогических наук,6профессор, Москва, Российская Федерация6 E-mail:spo-fdo@rambler.ru
Современное общество не может поступательно и стабильно развиваться без единого духовно-нравственного пространства, общих ценностей, включающих отношение детей к историческому прошлому страны, ее национальным традициям, символам, роли в мировом сообществе в настоящем и будущем.
Актуальность деятельности детских общественных объединений связана с необходимостью раскрытия для растущей личности механизмов, оказывающих влияние на взаимодействия социальных институтов воспитания, ориентирующих подрастающее поколение на общечеловеческие ценности (Человек, Семья, Труд, Знание, Культура, Мир, Земля). Взятые вместе, в самом общем виде, они охватывают основные аспекты жизнедеятельности развития личности и образуют основу постоянного диалога представителей различных поколений для обсуждения возможностей участия юного гражданина в делах государства и общества.
В этом контексте общественная деятельность детей, их самоорганизация сегодня рассматривается как приоритет заботы и внимания со стороны взрослого сообщества, формирующего гражданского общество для поддержания гармонии мира детства.
Существующая нормативно-правовая база деятельности некоммерческого сектора не способствует росту и становлению кадров – взрослых лидеров детских общественных объединений. Следствием этого является то, что многие дети не знают о возможности своего участия в деятельности детских общественных объединениях, не находят дела по душе, не могут определиться с выбором друзей, увлечений. Все это зачастую приводит к тому, что ребенок не получив в детстве опыта ответственного выбора, становясь взрослым, теряется, часто избирает формы протестного поведения, становится пессимистом, не способен работать в команде.
Привлечение детей к активной деятельности по реализации индивидуального творческого и лидерского потенциала может стать путем расширения пространства их жизнедеятельности, ведущим к служению своему Отечеству как ценности юного гражданина своей страны. В условиях коммерциализации различных сфер жизни, в том числе досуга детей и молодежи, именно детские общественные объединения широкодоступны и создают условия для развития сущностных сил ребенка.
Все виды добровольных детских объединений, независимо от их профиля и форм деятельности, способствуют развитию у детей способности к самореализации, самопознанию, самоопределению, значимости для гражданского общества. Отличительной особенностью детских общественных объединений, действующих сегодня на уровне субъектов федерации, является гибкость и вариативность их деятельности, ориентация на быстроменяющиеся интересы детей.
Детские общественные объединения различаются между собой направленностью содержания, охватом, численностью, формами организации детской инициативы (организация, объединение, ассоциация, федерация). Все это придает новые импульсы детскому движению в целом, позволяет достигать основные цели общественных объединений – личностного развития, адаптации к жизни в обществе, формированию гражданского самосознания, общей культуры, здорового образа жизни, реализации стремления заботы о старших и младших.
Детское движение – явление широкое, включающее все формы общественной активности детей в их совокупности. Детское движение не имеет жесткой структуры, единых органов управления, но объединяет всех субъектов целевыми установками, принципами, специфичными, присущими социально-полезной деятельности общими делами.
Если в школе, как важнейшем социальном институте, закладывается фундамент мировоззренческих позиций подрастающего поколения, то в детском объединении ребенок реализует свой потенциал, исходя из личных интересов и общественных потребностей, часто отличающихся от интересов взрослых.
Конечно, факт участия детей в общественной деятельности не может гарантированно обеспечить заведомо позитивного социального эффекта. Деятельность, лишенная общественного признания, зачастую становится источником зарождения «протестных» течений, направлений» в самодеятельном движении детей и подростков. Для того, чтобы общественная активность растущей личности стала фактором социализации необходима ситуация проявления отношения ребенка к ней. Данное отношение выражается в степени удовлетворенности видом, социальной значимостью, результатами деятельности. При этом важно, чтобы у ребенка было право выбора тех видов деятельность, которые способствовали бы его саморазвитию, самореализации. Тогда широта освоения социальных ролей, предлагаемая общественной практикой, выступает одновременно фактором развития его индивидуальности.
Для этого у детских общественных объединений существуют большие социально-педагогические возможности; т.к. они представляют собой:
Мир игры, фантазии, свободы, творчества - самого ценного в жизни растущего человека.
Форму социального воспитания детей, в которой интегрируется процесс развития личности средствами обучения, воспитания, социализации, самовоспитания, самообразования, самореализации.
Часть разумного, организованного досуга детей – среды жизнедеятельности, социума, в котором ребенок может проявить себя как субъект деятельности в разных социальных ролях, статусах, позициях, в индивидуальной и коллективной, исполнительской, творческой деятельности; как личность со своей гражданской позицией может получить опыт приобщения к историческому наследию и одновременно будущему своей страны, стран ближнего и дальнего зарубежья.
Эффективное социально-педагогическое средство формирования личного жизненного опыта, самостоятельности, человеческого общения, коллективной совместной деятельности со сверстниками и взрослыми; эмоционально-нравственного развития в кругу товарищей, единомышленников, людей увлеченных, неравнодушных.
Принципиально важно, что детские общественные объединения возникают по инициативе и по договоренности между их участниками в результате их стремления участвовать в жизни своего района, города области. Потому что, следуя законам теории различных наук, «любое действие рождает противодействие». Явление многообразия детских общественных объединений убеждает в том, что толерантность, миролюбие, терпимость в детской среде не только слова, а реальный механизм сохранения национального богатства страны, связанный с единой культурой и убежденностью в том, что все «разные – равные».
Большую роль в создании детских общественных объединений, расширении их влияния на детей родителей, педагогов играют программы деятельности, конкурсы, социально-значимые акции, проекты, фестивали, профильные лагеря актива детских общественных объединений.
Характерной чертой современных детских объединений является то, что они представляют детям свободу, поддерживают детскую инициативу, самостоятельность в осуществлении коллективных и индивидуальных планов. Организуясь в различные группы, клубы, объединения дети консолидируют свои возможности, знания, практический опыт для достижения конкретной цели в процессе игровой, познавательной, художественно-творческой, благотворительной, волонтерской деятельности.
Таким образом, получив в детском общественном объединении позитивный опыт самостоятельной деятельности ребенок в возрасте до 14 лет определяется с выбором гражданской позиции, политического либо общественного кредо. Тогда после 14 лет, имея паспорт Гражданина России, он сможет противостоять тем негативным тенденциям, которые зачастую приводят к манипулированию массовым сознанием молодежи.
Ребенок ощущает в объединении с другими детьми свою защищенность, обретает чувство уверенности, приобретая опыт нравственных оценок и социального опыта. Сотрудничество с широким кругом людей, старших и младших, участие в совместном изменении жизни приводит к появлению у него желания утверждать себя среди ближайшего социального окружения, раскрывать свои лучшие качества. Используя образное выражение Л.Н.Толстого: «Счастье не в том, чтобы всегда делать то, что хочешь, а в том, чтобы всегда хотеть того, что делаешь», деятельность детских общественных объединений отличается осознанной мотивацией к общественной деятельности своих участников. Сегодня в детском общественном объединении обязательно участвуют взрослые разного социального статуса. Они оказывают организационную, финансовую поддержку, выступают в роли организаторов, наставников, мастеров, консультантов, экспертов, старших друзей. Гармонизация взаимодействия детей и взрослых на основе совместной общественной деятельности – путь конструктивного диалога разных поколений, имеющих свой уникальный опыт индивидуальных и коллективных отношений.
Современная жизнь ребенка принципиально по динамике и содержанию не похожа на жизнь его родителей, бабушек и дедушек. Он чаще всего находится в «визуальном» или «информационном пространстве», которые в отличие от семьи, родных, близких составляют его каждодневные тревоги, радости и надежды.
Возможен ли диалог поколений для преодоления парадоксов «экранной» жизни современников – детей и взрослых? Дискуссия об этом в СМИ с участием представителей разных поколений, специалистов из разных сфер профессиональной деятельности, юными журналистами, которую Международный союз детских общественных объединений «Союз пионерских организаций – Федерация детских организаций» организует в 2009 году, надеемся позволят найти пути решения и обрести «свой голос» каждому.
На наш взгляд, только в единстве взаимодействия поколений по отношению к общественной деятельности детей – залог успеха развития детского движения.
Болашақ мұғалімдерді «Атамекен» бағдарламасы негізінде мектептегі тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруға даярлаудың басым бағыттары
Рысбаева А.Қ. – п.ғ.д., ҚазМемҚызПУ профессоры, Алматы, Қазақстан
Әлемдік білім беру кеңістігіне еркін енудің бірден-бір жолы – білім беру мазмұнын жаңартып, 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу болып табылады.
Қазіргі таңда 12 жылдық мектепке есептелген белгілі бір халықаралық білім беру стандарты қалыптасты.
Еуропа кеңесінің (1992 ж.) Декларациясына сәйкес 12 жылдық білім беру әлемдік білім кеңістігінде 136 елде жүзеге асырылуда. Солардың ішінде дамыған елдерден: АҚШ, Жапония, Германия, ал ТМД елдерінен: Беларусь, Украина, Өзбекстан және Балтық елдері таңдады.
Осыған орай, Қазақстандық жалпы орта білім беретін мектеп те соңғы жылдары өзінің келбетін өзгертті. Елімізде 12 жылдық жалпы орта білім беру Тұжырымдамасы – жалпы орта білім беру жүйесінің мақсаты, міндеттері, ұйымдастыру ұстанымдары мен бағыттарын бейнелейтін негізгі құжат өмірге келді.
Бүгінгі күндері білім беру жүйесіндегі өзгерістерге негізделген әлемдік дамудың негізгі үрдістері мыналар болып табылады:
- қоғам дамуының қарқындылығы;
- постиндустриалдық, ақпараттық қоғамға көшу, мәдени қатынастардың өзара ауқымының кеңеюі;
- халықаралық ынтымақтастық, нәтижесінде шешілуі мүмкін ғаламдық проблемалардың туындауы және өсуі;
- қоғамның демократиялануы;
- экономиканың қарқынды дамуы, бәсекелестіктің өсуі;
- адам капиталы мәнінің артуы;
- әлеуметтік инвестициялардың көбеюі.
Бұл үрдістер әр елдің дәстүрін, мәдениетін, тілін, дінін дамытып, тұлғаның қалыптасуына өз септігін тигізеді.
Олай болса, жоғары мектеп педагогикалық мамандарды заман талабына сай даярлау мәселесі де өзектілігін айқындауда. Осы тұрғыда, жоғары педагогикалық оқу орындары 12 жылдық мектепте қызмет ететін құзыретті маман даярлауда өз алдына міндет қойып отыр. Бұл бағытта нәтижелі жұмыстардың болуы «Атамекен» бағдарламасы негізінде болашақ мұғалімдерді мектептегі тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруға даярлау болып табылады.
Біздің пікірімізше жоғары мектеп пен жалпы білім беретін орта мектеп арасындағы сабақтастықтың маңызды көрсеткіштерінің бірі – өскелең ұрпаққа ұлттық тәрбие беру, оқушы жастарды отансүйгіштікке, ұлтжандылыққа баулу, туған жерге деген сүйіспеншілігін қалыптастыру болып табылады.
«Жас бала – жаңа өркен жайған жасыл ағаш» – дейді халқымыз. Жастарымызға үлгі болатын ғасырдан-ғасырға жалғасын тауып келе жатқан ата-баба салт-дәстүрін, тарихын, өнерін, тілін құрметтеу, қастерлеу арқылы нағыз құзыретті маман даярлау бүгінгі күннің көкейкесті мәселесі.
«Ұлттық тәлім-тәрбие алмаған жастың ұлттық рухы болмайды» деген қағиданы болашақ педагогтарды мектептегі тәрбие жұмысын жүргізуге даярлауда басты қағида ретінде орнықтыру қажет сияқты. Әрине, біздің педагогикалық жоғарғы оқу орындарында Қазақстан халқы көпұлтты мемлекет болғандықтан студент жастар арасында көп ұлттың уәкілдері білім алуда. Дегенмен, қазақ жерінде із қалдырған тарихи тұлғалар, халқымыздың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпы, мәдениеті туралы арнайы білім беру жоғарғы педагогикалық оқу орындарының басты міндеттеріне айналуы қажет.
Аталмыш бағдарлама жоғарыда айтылған мәселерді шешуге септігін тигізетіні күмән келтірмейді. Өйткені, бағдарламаның мақсаты, міндеттері мен мазмұны ұлттық тәлім-тәрбие негіздерін қамтиды. Олар бағыт-бағыттарымен жүйелі түрде мектеп оқушыларына арналып жасалған. Енді жоғары педагогикалық оқу орындарында аталған бағыттар бойынша жүйесін бұзбай бұл жұмысты сабақтастықпен әрі қарай жалғастырудың жоспарын жасау қажет. Мысалы, егер бағдарламада «салт-дәстүр» бағытында көрсетілген мына тақырыптар: халық тұрмысындағы бесікке салу, тұсау кесу, құдаласу дәстүрлері бойынша оқушыларға тәрбие беру көзделсе, онда нақ осы мәселелерге байланысты болашақ педагог-студенттерге де арнайы білім беру дәрістері жүргізілуі керек.
Бүгінгі күні жоғары педагогикалық оқу орындарында мұндай жұмыстар мүлдем жүргізілмейді деуге болмайды. Дегенмен, арнайы «Атамекен» бағдарламасы [1] негізінде болашақ мұғалімдерді мектептегі тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруға әзірлеу әлде де жоғары деңгейде жүргізудіқажет етеді. Жоғарыда айтылған мәселелерді ескере отырып, біз төмендегі жоспарымызды ұсынамыз.
Болашақ мұғалімдерді «Атамекен» бағдарламасы негізінде мектеп оқушыларына ұлттық тәлім-тәрбие беруге даярлаудың арнайы курсы
|
№ |
Тақырып |
Дәріс міндеттері |
Студенттің өздігімен орындайтын тапсырмалары |
|
1 |
2 |
3 |
4 |
|
1 |
Салт-дәстүр |
Болашақ мұғалімдерді оқушыларға қазақ халқының салт-дәстүрлері мен діни мейрамдары, отбасы ғұрыптары, жаңа заман дәстүрлері туралы білім беріп, оларды қастерлеп, құрметтеуге бағыттау. |
Ата-салты тақырыбында оқушылармен іс-шараларды ұйымдастыру. |
|
2 |
Шежіре |
Студенттерді оқушыларды Көне Шығыс және Ұлы Дала тарихнамасы мен ақпараттандыруға бағыттау. Оларға қазақ - түркі шежіресі, соғыснама, көне жазбалар туралы мағлұматтар беру; ауыл мен ру шежіресін жасауға үйрету. |
«Ататек» ойын сайысының мазмұнын меңгеру. |
|
3 |
Шаһар |
Студенттерді оқушыларға Көне Шығыс қалалары туралы мағлұмат беріп, саяси жағдайларды ұғындыруға бағыттау. |
Көне Шығыс қалалары туралы оқушылармен сұхбаттасуға дайындалу. |
|
4 |
Жібек Жолы |
Ұлы Жібек Жолының мыңғасырлық тарихнамасы мен оқушыларды таныстыруға бағыттау. |
«Жібек Жолы керуені» сайысын ұйымдастыру. |
|
5 |
Сөнбес жұлдыздар |
Ұлы Дала алып тұлғаларының ғұмырнамаларымен оқушыларды таныстырып, оларды үлгі тұтуға бағыттау. |
Ұлы тұлғалар туралы мәліметтер жинақтау, оқушылармен бұл тақырыпта әнгімелісуге дайындалу. |
|
6 |
Толғау |
Далалық ауызша тарихнама негіздерімен оқушыларды таныстыруға, батырлар жыры арқылы оларды отансүйгіштікке тәрбиелеуге дағдылану. |
«Қорқытнама» тақырыбында дөңгелек үстөлінің жоспарын жасау. |
|
7 |
Асыл мұра |
Көне обалар мен мүсіндер туралы білім алу, тас таңбалар мен жазулар жөнінде мағлұмат алып оқушыларға түсіндіруге әзірлену. |
Көне обалар мен мүсіндер тақырыбында саяхаттың жоспарын әзірлеу. |
|
8 |
Домбыра - Дастан |
Қазақ халқының этномузыкалық аспаптары туралы білім алу, оқушыларды халқымыздың ән мен күй ерекшеліктерін танып білуге дағдылану. |
Оқушылар арасында айтыс немесе күй тартысы сайысының жоспарын құру. |
|
9 |
Наурыз |
Халықтық мейрамдармен Наурыз мейрамының маңыздылығын ұғынып, дәріптеуге бағыттау. |
Мектепте Наурыз мерекесін өткізу, тәрбиелік шараларды ұйымдастыру. |
|
10 |
Зергер |
Халқымыздың сәндік-қолданбалы өнерін, жиһаздар мен әшекей бұйымдарын танып-білу, көрмелерді ұйымдастырып, оқушыларға эстетикалық тәрбие беруге, оларды еңбекке баулуға дағдылану. |
Қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнері, жиһаздары мен әшекей бұйымдары туралы оқушыларға арналған альбом жасау. |
|
11 |
Төрт түлік |
Студенттерді төрт түлік малды баптау дәстүрлерімен таныстырып, оларды меңгеруге бағыттап,мектептегі тәрбие жұмысында қолдануға уйрету. |
Оқушыларға төрт түлік мал туралы әңгіме айтуға дайындалу. |
|
12 |
Көкпар |
Ұлттық ойындардың тарихымен таныстыру, студенттерді мектепте халқымыздың ұлттық ойындарын насихаттауға дайындау. |
Халықаралық «Алтын Сақа» ойын сайысын ұйымдастыру. |
|
13 |
Дулыға |
Ел қорғаны болған батырлар мен баһадүрлердің ақ сауыттары мен қару-жарақтары, ұлттық киімдері туралы мағлұмат беру, оқушыларға ұлтжандылық тәрбие беруге бағыттау. |
«Қырық батыр және Манас» атты тәрбие сағатының жоспарын жасау. |
|
14 |
Қасиет |
Қазақ және басқа халықтардың көріпкелдік, болжай білу қасиеттері туралы, емші, тәуіп, бақсы-балгерлердің емдомдық дәстүрлері туралы мағлұмат беру, оқушыларға оларды түсіндіру жөнінде бағыт алу. |
«Авицена» ем-дом шарасы бойынша шығармашылық жұмыстар дайындау. |
|
15 |
Ас |
Ата-бабаларымыздың салтанатты ас беру рәсімі, дастархан мәзірі мен этикеті жөнінде ақпарат беру, оқушылардың бойында сыйластық, қонақжайлылық қасиеттерін қалыптастыруға бағыттау. |
«Ас – адамның арқауы» тақырыбында іс-шаралар ұйымдастыру. |
|
16 |
Бабалар өсиеті |
Ата-баба аманаты, өсиет, бата-тілек, мақал-мәтелдер жөнінде мағлұмат беріп, болашақ мұғалімдерді оқушыларға мәдениетті қарым-қатынас туралы тәрбие беруге дайындау. |
«Бабалар» өсиеті тақырыбында кеш ұйымдастыру. Мақал-мәтел сайысының жоспарын құру. |
|
17 |
Зерде |
Адамзат өркениеті мен мұсылман Ренессансының өкілдері туралы және Ұлы Дала ғұламалары жөнінде білім беру |
«Зерде» іс-шарасы бойынша оқушылар арасында зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру жоспарын жасау. |
|
18 |
Құсбегі |
Аңшылық, құсбегілік, саятшылық өнер туралы білім көлемін кеңейтуге студенттерді бағыттау. |
«Бүркітші» ойын сайысын ұйымдастыру. |
|
19 |
Қыз бен жігіт |
Сегіз қырлы бір сырлы қазақ жігіттің мен қолынан өнер тамған қазақ қызы ерекшеліктерін анықтап, оқушыларға ғашықтық сезім мен жыныстық тәрбие беруді мақсат ету. |
«Қыз сыны», «Жігіт сұлтаны» сайыстарын ұйымдастыру. |
|
20 |
Заман-ай |
Жалпыпланетарлық глобалды экология мәселелері , антропо- гендік ықпалдар тарихы туралы ақпарат беру. |
Арал – Балхаш экологиялық жағдайы жөнінде пікір-талас құруға әзірлену. |
|
21 |
Алыстағы бауырлар |
Шет елдердегі қазақ диаспоралары, дүниежүзі қазақтарының Құрылтайы жөнінде мәлімет беру. |
«Алыстағы бауырлар» тақырыбында дөңгелек үстөлдің жоспарын құру. |
|
22 |
Достық |
Қазақ-түркі тарихнамасы һақында зерттеулер жүргізген арап, парсы, қытай, орыс және еуропалық ғалымдардың ғұмырнамасымен студенттерді таныстырып, оларды оқушылармен осы бағытта жұмыс істеуге дайындау. |
Қазақстан халықтары және ТМД мемлекеттеріндегі этностар арасындағы достықты нығайту мақсатындағы іс-шаралар ұйымдастыру. |
|
23 |
Ардагер |
Ұлт-азаттық көтеріліске қатысқан бабаларымыздың, Ұлы Отан соғысы ардагерлерінің ғұмырнамасымен таныстыру, алған мәліметтер негізінде оқушыларға отансүйгіштік тәрбие беру мәселелерін қарастыру. |
Ардагерлермен кездесу ұйымдастыру. |
|
24 |
Ою-өрнек-Этноузоры |
Ұлттық таным мұқитының қайшылық қағидасымен ұштасқан ою-өрнектің ғарыштық, зооморфтық, геометриялық, ихтиологиялық, танымдық-пәлсапалық түрлері туралы мағлұмат беру. |
Көрмелер ұйымдастыру. |
|
25 |
Бейнелер сыры |
Тылсым дүниемен байланысқан көне таңбалар мен кескіндер сыры туралы мағлұмат беру. |
«Ескінің көзі» тақырыбында тәрбие сағатының жоспарын жасау. |
|
26 |
Ата-ана |
Ұлттық таным мен тәлімнің қайнар бастауы ата-бабамыздың ұрпақ тәрбиесі туралы мұраларымен таныстыру. |
Ата-ана туралы оқушыларға арналған әңгіме дайындау. |
|
27 |
Шариғат-Құран |
Мұсылман діні туралы мәлімет беру, болашақ мұғалімдерді оқушыларға имандылық тәрбие берудің негіздерімен таныстыру. |
«Мұсылман әлемі» тақырыбында тәрбие сағатын ұйымдастыру. |
|
28 |
Қайырымдылық және сәби |
Қатал тағдырдың құрбандары: мүгедек, кемтар, қарттар, жетім балаларға қайырымдылық көрсетуге оқушыларды тәрбиелеуге бағыттау. |
Қарттар және сәбиелер үйлеріне қайырымдылық көрсету іс-шараларын ұймдастыру. |
|
29 |
Сауда-экономика |
Әлемдік және еуразиялық экономикалық кеңістік пен интеграция, жалпыадамзаттық экономикалық даму стратегиясы туралы мағлұмат беру. |
Нарықтағы сауда іс-шарасы туралы тәрбие жұмыстарын жоспарлау. |
|
30 |
Ғұмыр және ғалам |
Аспаннама және жаратылыстану негіздері туралы оқушыларға түсіндіру жөнінде мағлұмат алу. |
Ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру. |
|
31 |
Ана тілі |
Көне түркі, соғды, сақ-ғұн, Орхон-Енесей руналық жазбалар жөнінде мағлұмат беру. |
«Ұмай ана» тақырыбында тәрбие сағатын ұйымдастыру. |
|
32 |
Тұран күнтізбесі |
Халықтық астрология туралы мағлұмат беру, оқушыларға бұл мәселе негізінде тәрбие беруге болашақ мұғалімдерді бағыттау. |
Тұран күнтізбесімен оқушыларды таныстыру сұхбатын дайындау. |
|
33 |
Жақсылық пен жамандық |
Адамгершілік қасиеттерді ұғындыру негізінде салыстырмалы талдауға бағыттау. |
«Адамтану негіздері» тақырыбында мағлұмат дайындау. |
|
34 |
Жас қыран |
Ата-бабамыздың әскери өнері туралы мағлұмат беру |
«Мың бала» әскери жауынгерлік ойын сайысын ұйымдастыру. |
|
35 |
Атамекен қоғамы мен медресе |
Республикалық «Атамекен» балалары мен жастар ұйымын құру туралы мағлұмат беру, болашақ мұғалімдерді Қазақстан оқушылар Ассамблеясын құруға бағыттау. |
«Менің елім-Қазақстан» ойын сайысын ұйымдастыру. |
|
36 |
Ұлт бастаулары |
Ата-бабаларымыздың тарихында аса маңызды діни-пәлсапалық, рухани-мәдени роль атқарған ежелгі сақ әфсаналары туралы білім беру. |
«Хан Тәңірі» шыңына саяхат жоспарын дайындау. |
|
37 |
Қазақ елі |
Мемлекеттік және ұлттық идеология мен генофонд туралы ақпарат беру, Тәуелсіз Қазақ Елінің геосаясаты мен болмысы жөнінде пікірлесу. |
Жастар мәселесі, сайлау заңы жөнінде оқушыларға мағлұмат беруге әзірлену. |
|
39 |
Тұран және Түркістан |
Ата-тегі, тарихы мен мәдениеті бар түркі тілдес этностардың бүгінгі тағдыры мен болашағы жөнінде оқушылармен әңгімелесуге болашақ мұғалімдерді бағыттау. |
«Түркі Әлемі» атты ауқымды іс-шараларды ұйымдастыру жоспарын дайындау. |
|
40 |
Неопедагогика және неопсихология |
Әлемдік жаһандану үрдісіндегі жаңаша білімтану проблемалары туралы пікірлесіп, педагогикалық еңбекте оларды шешуге болашақ мұғалімдерді бағыттау. |
Ғылыми баяндама дайындау. |
Баяндаманы қорытындылай отырып, бұл бағытта болашақ мұғалімдерді даярлау жұмыстары жан-жақты жүруге тиіс деген пікірге келдік. Бұл жұмыстар ғылыми-зерттеу бағытында, аудиториядағы дәріс барысында, жоғары мектептегі тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруда өз нәтижесін табады деген үміттеміз. Және біздің ұсыныстарымыз осындай жұмыстардың бір көрінісі. Олай болса, болашақ мұғалімдерді «Атамекен» бағдарламасы негізінде мектеп оқушыларына ұлттық тәлім-тәрбие беруге даярлау мәселесі өз жалғасын тауып, дамып, жетілуге тиіс.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. «Атамекен» ұлттық ғылыми-тәлімдік, рухани-танымдық бағдарламасын оқу-тәрбие жұмыстарына жүзеге асырудың этнопедагогкалық-этнопсихологиялық мәселелері, Астана, 2008.
Жастардың азаматтық қасиеттерін тәрбиелеу – тәрбиенің маңызды мәселесі
Нұрғалиева А.Қ.,педагогика ғылымдарының, докторы, Павлодар мемлекеттік педагогика институты, Қазақстан
Балалар мен жастар ұйымдастырының өз қызметін тоқтатуы, бұқаралық ақпарат құралдарының зорлық-зомбылықты насихаттауы, индивидуализм мен ішіп-жеп пайдалану психологиясы жастарды тәрбиелеу ісіне үлкен зиян келтіреді. Мәнді өлшемде азаматың, патриотың жеке басын қалыптастыру идеясының беделі түсіп, оған сенім жойылды.
Өкінішке орай қазіргі кезде көптеген жастар маңызды азаматтық борыштарды орындауға жауапкершіліксіз қарап, рухсыздық пен әлеуметтік жетілмегендік, басқа адамдарға келгенде шыдамсыздықты, тіпті агрессивтікті байқатады. Сонымен қатар құндылық бағдарлар, іс-әрекет түрткілері, қоршаған әлемге деген қатынас, өз қабілет-бейімдері мен Қазақстан тағдырына деген көзқарастар өзгереді. Жастардың көптерінде білімге, еңбекке, әдебиетке, өнерге, шығармашылық қызметке және адамгершілік құндылықтарға деген қызығушылықтар жоғалған.
Жастар арасындағы бұндай жайға жол беруге болмайды, өйткені бұл жай Қазақстан республикасының ұлттық қауіпсіздігіне тура қатер туғызады. Әскери борыштарды орындауда бұл жай ерекше өткір байқалады. Жоғарыда айтылған жағдайдың себебінің бірі патриоттық азаматтық тәрбиенің рөлі мен стратегиялық қызығушылықтары мемлекеттік идеология мен тәрбие жұмысының жалпы принциптерін жасап шығару, тәрбие үрдісі мен жастар саясатының барлық жақтарына әсер беріп арттыруды талап етеді.
Қазақстан Республикасының елбасы Н.Назарбаев толық тұжырымдағандай қазіргі кезде білім және тәрбие беру саясаты Қазақстан халықтарының ұлттық мәдениеті мен салт-дәстүрлерін есепке ала отырып жүргізуде қалыптасқан, сондықтан тұлға евразиялық мәдениет пен евразиялық ынтымақтастықта дамиды. Тәрбиенің жалпы адамзаттық бастауы қайбір ағартушылық бағдарлама мен идеология шеңберінде іске асырылуы міндет. Ал қазіргі тәрбиенің мақсаты мен нәтижесі бойына өз халқының мәдениетін сіңірген, басқа халықтардың мәдениетін бағалайтын, өмірінің барысында түрлі іс-әрекетті өз басымен ұйымдастыруға қабілетті адам. Адамгершілік тәрбиенің мазмұнын тәжірибеде іске асыру жастарды өмірде бағыт алып, ізгіліктік пен демократияның мұраттарын қорғай білуге үйретуге жағдай туғызады.
Әлеуметтік ішкі жүйе ретінде тәрбие, азаматтық қоғам институты азамат тәрбиесінің негізгі факторы болады. Азаматтық тәрбие деп біз қоғам мен мемлекеттің мүшесі ретінде өсіп жатқан адамның әлеуметтік – саясаттық, құқықтық, экономикалық, экологиялық, моральдық – этикалық білімдерін, тәжірибелік іс-әрекет адамдарын қалыптастыру жүйесі мен процесі деп түсінеміз. Әлеуметтік және басқа қатынастар туралы білімдер стандарттары азаматтық тәрбиенің келелі мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды талап етеді. Бұл салада әлемдік стандарттарға интеграциялау мәні негізінде жас азамат бойында әлеуметтік іс-әрекет субъектісі ретінде көзқарастар мен сенімдер, ой-сана мен адамгершіліктік қасиеттер қалыптасады. Тәжірибелік іс-әрекетте өсіп жатқан адам оның әлеуметтік ортадағы орнын белгілейтін айқындалған азаматтық қасиеттер мен ұстамдардың этикалық негіздерінде дамып қалыптасады. Қазіргі заманның жеке адамы қоғамда жүріп жатқан процестердің бәріне де белсенді әсер береді. Егемендік пен тәуелсіздікті нығайту жағдайында біздің республикамыздың азаматтық тәрбие жүйесі үшін біз өз тәжірибемізді жинақтауды ерекше көкейтесті мәселе ретінде санауымыз қажет.
Азамат тәрбиесінің келелі мәселелерін қайта қарастыруға қоғамдағы идеологиядан бас тарту жайы ерекше әсер берді. Бұрын түрлі құбылыс, түсініктер, өзінің ішкі, сыртқы ерекшеліктеріне қарамастан, бәрі бірге қосылып қарастырыла берді. Оған себеп идеология мен саясат бір болды да догматикалық көзқарастар басым орын алды. Осыған орай азаматтық көптеген қасиеттер қоғамда, көбінесе саяси сипатпен, басым белгілен нұсқауларға тәуелді талданып құрылымданды. Жаңа заман азаматтық тәрбиенің құрылымын, компоненттерін, тіпті тәрбиенің өзін де саяси коньюктурадан жеке алып қарастыруға жағдай жасады. Ерекше айта кететін жай жоғарыда айтылғандар әсіресе азаматтық тәрбие мәселелеріне өте қажетті нәрселер.
Азаматты қалыптастыру мәселелері ішінде ерекше өзектісі біздің республикада азаматтық тәрбие жүйесінде жаңа стандарттарды зерттеп дайындау. Біздің республикамыздағы қазіргі азаматтық тәрбие жүйесі бүгінгі күнде ұлттық менталитеттің және әлеуметтік ортаның көпұлттылық ерекшеліктері мен өзгешеліктерін толық есепке алып байқатпайды десек артық болмас. Әрине, бұрын азаматтық тәрбиенің теориялық негіздері мен қолданбалы аспектері, сонымен қатар, оның стандарттары зерттеліп дайындалған жоқ деуге болмайды.
Азаматты тәрбиелеу жүйесі өз мәнін қазіргі замандық педагогикалық жүйеден алады, бірақ кеңес Одағының бұрынғы республикасы егемендік пен тәуелсіздік алғаннан соң өздігімен дами бастады. Тіпті бүгінгі күн шындығы, ондағы өзгерістер бұл негіздерді қайта қарастыруды талап етеді. Бұл талапты тағы бір айқындаушы себеп – кеңес педагогикасындағы азаматты тәрбиелеу жүйесі басқа құндылықтарда құрылған, кей жағдайда тіпті жаңа өзгерістерге мүлдем келіспеді, өйткені Қазақстан халықтары мен қазақ халқының ерекшелік, өзгешеліктері бар. 1980-1992 жылдар аралығында Москва қаласында тәрбиенің жалпы мәселерін зерттейтін ҒЗИ аспирантурада оқып жүрген кезімде мен өзімнің диссертациялық зерттеуім бойынша жоғары сынып оқушыларының азаматтық белсенділігін қарастырып Қазақстандағы отбасы ерекшеліктерін белгіледім. Ресеймен, оның орта региондарымен және Қиыр Шығыспен салыстырғанда Қазақстандағы ата-аналар балаларының азаматтық белсенділігінің қалыптасуына жоғарырақ әсер беретіні сол кезде дәлелденді.
Азаматтық белсенділікті зерттегенде біз азаматтық белсенділікті тұлғаның интегралдық қасиеті деп анықтағанбыз. Оның негізі тұлғаның адамгершілік қасиеттері, ой-санада бекіген азаматтық сенімдері. Олар барлық халық, қоғам мүддесі үшін саналы мақсатқа бағытталған белсенді әрекетте байқалады. Осыған сүйене отырып тұлға өзінің азаматтық ілкі бастаулары маңайына барлық басқа негізгі сипаттамаларды жинап қоса алады деуге әбден болады.
Тәрбиенің басқа бағыттарынан азаматтық тәрбие өзінің көпқырлығымен ерекшеленеді. Тұлғаның өмір мен іс-әрекетінің бір ғана бөлігінде белгілі азаматтық қасиеттерді дамытып қалыптастыруға болмайды. Біз белгілендей азаматтық бейне, дұрысырақ айтқанда, азаматтық белсенділік тұлғаның өмірі мен іс-әрекетінің және барлық тәрбие жұмысының нәтижесі болады, яғни, азаматты тәрбиелеу тұлғаның барлық жасампаз іс-әрекетімен шектеледі.
Жоғарыда мысал ретінде келтірілген сипаттамада бір ерекше маңыз бар – ол азаматтық сенімдер. Олар байқалатын іс-әрекетте міндетті түрде саналы болуы керек. Тек қана саналы түрде орындалған азаматтық борыштар мен міндеттер халықпен бірлік сезімін, Отанның гүлденуі мен қауіпсіздігіне жауапкершілікті туғызады.
Сондықтан, әлеуметтік-педагогикалық түсінік ретінде азаматтық тәрбие мәселелері мазмұнын зерттеуді сана категориясын қарастырумен байланыстырған жөн.
Жеке бастың бір көрінісі ретінде даралық сана, оның психикалық аспекті тек қана ара-қатынаста қалыптаса алады. Яғни, өзіндік сана үшін тұлғаның ұстамы саналы түрде белгіленген болуы керек. Сана арқылы дара тұлға объективті ақиқаты қоршаған әлемді, ондағы өз орнын түсініп біледі. Тұлғаның өзіндік санасы үшін адамның мінез-құлқының маңызы ерекше. Яғни, өзіндік сана «даралық мәнге» ие болады да, ол арқылы қоғамдық және даралық сананың ара-қатысы анықталады, іс-әрекет себебі, адам, оның қоғамдық қатынастар жүйесіндегі орны, әлеуметтік, азаматтық ұстамы бағаланады. Тұлғаның жетілгендігі оның байланыстарды аңғару дәрежесіне, азаматтық ұстамына, белсенділігіне, қоғамда белгілі орын алуға тырысуына тәуелді.
Бұл жерде ерекше тоқталып кететін жай: кездесетін қоғамдық сана даралық санаға белгілі әсер береді. Ол рухани, эмоциялық, әлемге деген қатынастар жүйелері түрінде болады да, көніл-күйлер, идеялар, елестер, көзқарастар, мұраттар, қоғам мүшелерінің ұмтылыстары арқылы көрініп топтық немесе жалпы қоғамдастықтарда танылған болады, яғни байқалады. Осыған сүйенсек қоғамдық сана саяси, экономикалық, діни, құқықтық, адамгершілік, экологиялық, ғылыми және басқа әрекет түрлерінің лайықты өрісінде негізделеді. Бірақ қоғамдық, жалпылама сана иланғыштыққа, консерватизмге бейім, сондықтан оны азаматтық деуге болмайды. Көпшіліктен азаматтық сананы бөлу үшін қоғам қатынастарында белгілі идеалға жету жолдары мен құралдарын іздеуші потенциалды күштер, азаматтық сана иелері болады. Олар жеке топтардың, дара тұлғаның қызығушылықтарынан биік тұрады, барлық қоғамның қызығушылығын қорғайды және әрқашан жалпы адамзаттық құндылықтарға бағытталған болады. Азаматтық сана адамзатты дамуға жетелеп, қажет кездерде сақтап қалу үшін мақсатты өзгертуге бастайды. Ол қоғамдық пікір арқылы байқалып соның көмегімен дамиды.
Азаматтық сана қоғамдағы түрлі тіршілік әрекеті, қоғамдық қатынастар арқылы іске асады. Тұтас жүйе құратын азаматтық қатынастар азаматтардың ұмтылыстары, мұраттары, көзқарастары, өлшемдері мен олардың өзіндік пен қоғамдық игіліктерді түсінуінен тұрады. Бұл жүйе қоғамның азаматтық, әлеуметтік қызығушылықтарын байқатып дара тұлғаның әлеуметтік мәнді қасиеттерінің қалыптасуына әсер береді.
Өзінің мәні бойынша адамның азаматтық тәрбиесі тәрбие жүйесіндегі қоршаған орта көріністері және негізгі компоненттерімен байланысты жалғыз ғана бағыт болғандықтан азаматтық сананың құрылымы түрлі дәуірлерде әр түрлі болды. Азаматтық тәрбие тарихпен терең тамырлас. Өйткені, азаматтылық идеясы өткенде қалай дамығаны туралы білімсіз қазіргі қоғамдағы азаматтық тәрбие мәселелерінің ғылыми шешімін табуға болмайды. Біздің қоғам азаматтарын қалыптастыру мен тәрбиелеу мәселелерін ғылыми түрде шешуіміз үшін негізгі тарихи байланысты есте сақтай отыра мәселенің әр сұрағын тарихта белгілі құбылыс, түсінік қалай пайда болды, ол дамуында қандай басты кезеңдерден өтті деген тұрғыдан қарастыру керек. Және де құбылыс, немесе түсініктің даму жолын, оның бүгінде қандай болғанын көру үшін мемлекеттің әлеуметтік, саяси, экономикалық құрылымға, тарихи дәуірге сай қарастыру керек.
Бірнеше тарихи кезеңдер барысында философиялық-педагогикалық ой-пікір халыққы, Отаны үшін туған адам қандай болуы керек деген сұраққа жауап іздеді. Философ-ойшыларды мазалаған тағы бір мәселе өзіндік пен қоғамдық арасындағы байланыстар және олардың бірлігі қандай. Нақты тарихи жағдайларға байланысты бұл мәселеде белгілі бірлік жоқ. Дұрысырақ айтқанда, олардың арасындағы басымдық және оның жағдайы туралы сөз қозғауға болады.
Азаматты тәрбиелеу мен қалыптастырудың көпғасырлық тарихы дәлелдеуінше өзіндік пен қоғамдық арасындағы басымдық немесе бірлікті анықтайтын көрсеткіш ретінде жалпы адамзаттық түсініктер, яғни, ешқашанда жойылмайтын құндылықтар бола алады. Әр халықтың дамып қалыптасу жолында ұрпақтан ұрпаққа берілетін жалпылама құндылықтар оның жинақтаған өз тәжірибесінен анықталып отырады. Сондықтан бүгінгі азамат тұлғасының басым қасиеттерін анықтау үшін азаматтық тәрбие мәселелеріне байланысты нақтылы деректерді тарихи тұрғыдан қарастыру қажет. Бұл деректердің әр бөлшегін саналы ойлап талдау жоғарыда қойылған сұрақтарға жауап беруге көмектеседі. Өйткені, дара тұлғаның азаматтық, ұлттық санасының ерекшеліктерін және оның өзіндік қызығушылықтарын есепке алмай қарастыру негізінде «азаматтылық» дегенді мемлекетке қызмет ету деп санау салдарында ғылыми ізденістерде пайда болған ақ дақтарды жою үшін аталған тарихи шолу бізге өте қажет. Шын мәнінде адамды мемлекеттік қызығушылық пайдасына немесе тұлғаның өз қызығушылығына сәйкес тәрбиелеу қажет пе деген сұраққа жауап іздеу пайдалылық мәдениеті мен жеке бас байлық мәдениеті арасындағы мәселені шешуге әкеп тірейді. Өзіндік педагогикалық теорияның, оның философиялық негіздерін (бұның кажеттілігі туралы профессор Ә. Нысанбаев көп жазады) құруды ойластырған Евразиялық континентте тұратын біздер үшін бұл мәселе төңірегінде Шығыстағы адам тәрбиесі процесінің ерекшеліктері бар ма деген сұрақты шешу қажет. Тарихи-педагогикалық талдауға сүйене отырып ия, бар деуге болады.
Дәлелдің негізгі объектісі ретінде біздің, мектептің және білім беру жүйесінің өзіндік тарихи даму жолын қарастыру керек. Екі ғасыр тоғысында тарих бізден өткенді сынды көзбен қарастырып ойлануды талап етеді. Бүгін адам үшін білімнің маңызды мәні тұлғаның қасиеттерін қалыптастыру арасындағы қайшылықтарды айқын байқатады. Азаматтық тәрбие мәселелерін шешу ұлттық және аймақтық өзгешіліктерді есепке ала отырып азаматтық қасиеттерді тәрбиелеу ерекшеліктерімен байланысты қиындықтар шын мәнінде жоғарыда аталған қайшылықтарды шешуге тіреледі.
Бір педагогикалық теорияда (кеңестік) дамығандықтан қазақстандық педагогикалық теория мен практика көп уақыт азаматтық тәрбие мәселелерінде технократикалық педагогикалық парадигма негізіндегі батыстық стандарт-үлгілерді пайдаланды.
Батыста, Европада және Шығыста, Азияда тұратын адамдар арасында белгілі айырмашылықтар бар. Бұл даусыз, дәлелдеуді қажет қылмайтын нәрсе. Айқын деректерде негізделген көптеген ғылыми зерттеулер тұлғаны қалыптастыру процесінің ерекшеліктері, оның әлеуметтік даму ортасымен, ұлтымен, тәрбиесінің отбасылық бастауларымен байланыстырады.
Қазақстанның педагогикалық ғылымында бұндай зерттеулердің пайда болуына ұрпақтар арасындағы тарихи байланыстардың, түрлі тарихи кезеңдердегі тұлғаны тәрбиелеу және қалыптастыру процестерінің бірлігі мен бірізділігі туралы принциптер мен заңдылықтардың қайта жаңдануына тура әсер берді.
Шығыстағы ағартушылық бағдарлама мен идеология әрқашан адамзаттық адамгершілік құндылықтар мұраттармен басшылық жасайтын тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. ХХ ғасыр адамзат ақыл-ойының ұлылығын көрсетумен бірге оның осал тұтастарын да байқатты. Бұған адамды тек өзі үшін ғана пайда іздеуге, рухани-адамгершілік өлшемнен айрылған ақыл-ой сананың адасуына, есерлікке жол ашатын артық рационализм әсер етті.
Қазақстанның географиялық орын алысын, ұлттық ерекшеліктерді есепке ала отырып қазақстандық педагогика жас ұрпаққа адамзат жинақтаған прагматикалық білімдерді берумен шектелмеуі керек. Қайта бағыт пен күштің көбі ұрпақтар арасындағы жойылған байланыстарды қайта жандандырып, тұлғаның азаматтық қасиеттерін тәрбиелеу және қалыптастырудағы тарихи тәжірибе мен рухани-педагогикалық мұраттарды қайта өмірге әкелуге жұмсалуы қажет.
Азаматтық тәрбиенің мақсаты азаматты қалыптастыру болғандықтан бұл түсінікті қарастыра отырып «азамат» деп саяси құқықты, өзіндік, қызығушылықтарын қоғам қызығушылықтарымен байланыстыра алатын мемлекет пен қоғам мүшесін айтамыз. «Азамат» түсінігі демократиялық жүйелерде ғана емес демократиялық емес жүйелерде де болады. Әр кезде сол қоғамды, мемлекетті басқаратын адамдар тобының қызығушылықтарын іске асыратын құрал ретінде мемлекетке оған толық ие адам қажет. Сондықтан, адам өмірі жағдайын көбінесе өз тарабынан белгілейтін «мемлекет» түсінігі тұлғаның дамуы мен қызметін өзі шешеді.
Жоғарыда айтқандарды қорыта келе жастардың азаматтық тәрбие жүйесіне қоғам мен мемлекет жағынан көп қолдау қажет екенін тұжырымдаған жөн. Азаматтық тәрбиенің қоғамдық-мемлекеттік жүйесінің мақсаты - өзіндік қызығушылықтарымен қатар қоғамдық-мемлекеттік қызығушылықтарды іске асыруға бағытталған әлеуметтік маңызды іс-әрекетке жастарды тәрбиелеп қосу. Бұл әрекеттің негізі ғылыми тұрғыға, заман талабына сай жоғарғы оқу орнында болашақ педагогтардың тұтас педагогикалық даярлау процесінде іске асырылады. Тұлғаның қажетті сана түрлері (құқықтық, саяси, экономикалық) дамыған адамгершілік сезімдерімен байланыса отырып әлеуметтік маңызды іс-әрекетте азаматтық ұстамын көрсете алуға қабілеті бар азамат тұлғасын өмірге әкеледі.
Мемлекет азаматтық тәрбиеге қатысуы үшін:
- әлеуметтік маңызды іс-әрекетке жас азаматтарды даярлау үшін мемлекеттік бағдарлама, стратегияны жете зерттеуді;
- педагогикалық күштердің интеграциясына, басқаруына, барлық дәрежелерде олардың қызметтерінің келісуіне қажет құрылымдарды ұйымдастыруды;
- жоғарғы оқу орындарында болашақ мұғалімдердің даярлаудың тұтас педагогикалық үрдісіне жүйелі түрде қарап студенттердің бойында нағыз азаматтық қасиеттердің қалыптасуын қадағалауды;
- қоғамдық белсендік іскерлікке, қоғамдық ұйымдар қызметіне жан-жақты қолдауды, халықаралық азаматтық байланыстардың дамуы үшін құқықтық және басқа жағдайларды қамтамасыздандыру қажет.
Біздің көп милиондық мемлекетіміздің азаматтары мемлекеттен нақты осыларды күтеді, өйткені, азаматтық тәрбие жетістігінің басты талабы, жағдайы отбасының, мектептің және мемлекеттік қоғамдық басқару ұйымдарының педагогикалық күштерін қосуға байланысты. Әрқашан есте сақтайтын нәрсе: нағыз азаматты тек қана нағыз азамат тәрбилей алады. Басқару ұйымдарының міндеті азаматтар құқықтарының орындалуын қамтамасыз етіп қолдау, заңдардың орындалуын бақылау. Оларсыз азаматтық қоғамды қалыптастыруға болмайды.
К проблеме развития лидерских качеств подростков в детском общественном объединении
Костылева В.Б., к.п.н., доцент, Пермь, Российская Федерация
Развивающиеся в современном обществе процессы социально-экономических и культурных преобразований, их динамизм влияют на повышение требований к личности, которая должна быть творческой, саморазвивающейся и самосовершенствующейся. Обществу необходимы граждане, способные по-новому взглянуть на решение насущных проблем, вести за собой. В связи с этим особую важность приобретает изучение лидерства среди подростков, так как именно в этом возрасте закладываются и формируются основы лидерского потенциала, который впоследствии раскрывается во взрослой жизни.
Будущее любого государства зависит от степени внимания общества к вопросу воспитания нового поколения, поэтому в большинстве стран правительства стремятся поддерживать и стимулировать развитие детского движения.
Проблема создания, развития и успешной деятельности детских общественных объединений не может быть положительно решена при отсутствии подготовленных лидеров детского движения. Необходима грамотная, систематическая работа с будущими лидерами: целенаправленно скомплектованный и подготовленный актив сможет в дальнейшем стать резервом организаторов детских общественных объединений.
В настоящее время проблема раннего выявления, развития и воспитания будущих лидеров активно исследуется в педагогике и психологии разных стран мира. Растет ее популярность в отечественной науке и образовательной практике. В научных исследованиях и в обыденном сознании подготовка будущих лидеров все более воспринимается как стратегическая государственная задача. С ее решением связываются надежды на прогресс общества.
Проблема определения и развития лидерских качеств находится под пристальным вниманием исследователей. В литературных источниках исследований личности, термин «качество» рассматривается как наиболее существенное свойство, дающее любому феномену определенность. Гегель писал: «Качество есть всеобще тождественная с бытием, непосредственная определенность… нечто есть благодаря своему качеству то, что оно есть, и, теряя свое качество, оно перестает быть тем, что оно есть» [1, с.581].
Попытки определить круг качеств, которыми должен обладать подросток-лидер детского общественного объединения, предпринимались исследователями детского движения. Так, в работах А.Н. Лутошкина, Л.И Уманского, М.И. Рожкова, Е.В. Гороховой выделены общие лидерские качества (ими обладают не только лидеры, но и те, кто может стать лидером) и специфические качества лидера (своеобразные индикаторы лидерского таланта). Перечень общих лидерских качеств включает в себя:
- · компетентность – знание того дела, в котором человек проявляет себя как лидер;
- · активность – умение действовать энергично;
- · инициативность – выдвижение идей, предложений;
- · общительность – открытость для других, готовность общаться;
- · сообразительность – способность доходить до сущности явлений, видеть их причины и следствия, определять главное;
- · настойчивость – проявление силы воли, упорства, умение доводить дело до конца;
- · самообладание – способность контролировать свои чувства, свое поведение в сложных ситуациях;
- · наблюдательность – умение видеть, мимоходом отмечать важное;
- · работоспособность – выносливость, способность вести напряженную работу;
- · самостоятельность – независимость в суждениях, умение брать на себя ответственность;
- · организованность – способность планировать свою деятельность, проявлять последовательность, собранность.
В перечень специфических качеств лидера входят:
- · организаторская проницательность – способность понять мир другого человека;
- · способность к активному психологическому воздействию – разнообразие средств воздействия на людей в зависимости от индивидуальных качеств, от сложившейся ситуации;
- склонность к организаторской работе, лидерская позиция, потребность брать ответственность на себя.
Подводя итог, можно отметить, что в перечисленных работах не уделяется достаточно внимания возможностям формирования и развития лидерских качеств путем создания на практике необходимых и достаточных педагогических условий. Само содержание лидерских качеств, как и процесс их становления, остаются научно весьма неопределенными. На сегодняшний день существует несколько различных подходов к описанию качеств лидера, которые предлагаются как зарубежными, так и отечественными авторами.
Что касается качеств лидера-подростка детского общественного объединения, то, разделяя взгляды А.Н. Лутошкина, М.И. Рожкова, мы считаем, что лидерские качества – это совокупность определенных свойств, черт, позволяющая члену детского общественного объединения статусно выделиться в конкретном деле и принимать ответственные решения в значимых для группы ситуациях.
Лидер-подросток должен обладать следующими качествами: компетентность, активность, инициативность, общительность, сообразительность, настойчивость, самообладание, наблюдательность, работоспособность, самостоятельность, организованность.
Процесс развития лидерских качеств подростков включает в себя и результаты качественного развития и собственные преобразования личности самими членами ДОО на основе активной деятельности в детском общественном объединении. Иначе говоря, лидерские качества складываются в итоге собственного активного отношения к жизнедеятельности объединения и лидерского поведения в группе [3]. Согласно Э.Е. Лукьянчикову, основными субъективными условиями развития лидерских качеств являются: знания подростка о сущности лидерства, внутреннее осознание важности лидерства для себя, внутренняя мотивация развития у себя лидерских качеств. В различных видах деятельности детское объединение выступает как единое целое, которое обуславливает взаимодействие со всеми его членами в целом и с каждым в отдельности. Исходя из этого, существенно, что статусное положение члена группы определяется результатами его усилий в процессе самоутверждения. Отсюда видна возможность признания ведущего положения лидера другими членами группы. Черты лидера необходимо рассматривать не изолированно от социального контекста, а в связи с ним, и не в статике, а в динамике. Мы полагаем, что выполнение лидерских функций подростком развивает у него необходимые для этого качества, т.е. в подростке, который на протяжении долгого времени исполняет роль лидера, формируются и развиваются требуемые для этого качества (ответственность, уверенность в себе, настойчивость и т.д.).
Анализ теоретических источников позволил сделать вывод о том, что вопрос о критериях сформированности и развития лидерских качеств неоднозначен.
Так, О.А. Лукьянчиков выдвигает два критерия: первый из них – внутренняя субъективная психологическая готовность личности к лидерству. Она является интегральной и включает в себя когнитивную, мотивационную и деятельностную готовность. Наличие психологической готовности обусловливает выполнение личностью роли лидера на практике. Второй критерий касается внешней реализации лидерских качеств: интеллектуальных, исполнительских, социально-коммуникативных и т.д. [3].
Г.Н. Кудашов, говоря о критериях сформированности качеств, выделяет следующие: личностный критерий (мотивационная готовность, общая культура и эрудиция), критерий профессиональной подготовки (владение необходимыми знаниями, умениями, навыками, развитие коммуникативных и организаторских способностей) [2].
О.И. Скрыпников выделяет такие критерии, как соответствие личностных мотивов личности общественным, активность в общественной работе, психологический климат в коллективе, стремление к доминированию [4].
Наш теоретический анализ, результаты экспериментальной работы, итоги районных и краевых конкурсов детских объединений «Лидер», показывают, что критерии, по которым можно оценить эффективность влияния выдвинутых условий на процесс развития лидерских качеств подростков, должны удовлетворять следующим требованиям:
1) критерии оценки должны достаточно полно и объективно отражать динамику развития лидерских качеств;
2) быть простыми и удобными в работе.
Опираясь на исследования Л.И. Уманского, А.Л. Уманского, Н.С. Жеребовой, мы сформировали систему критериев развития качеств лидера. Эта система критериев отражает как внутреннюю готовность к выполнению роли лидера, так и внешнее проявление этой готовности при организации подростком той или иной деятельности.
Внутренняя готовность личности к проявлению лидерских качеств – это необходимое, но, тем не менее, недостаточное условие для фактического проявления таковых. Наряду с внутренним критерием существует внешний критерий успешной реализации подростком–лидером своих лидерских качеств в различных видах и формах деятельности и взаимодействия.
Наиболее адекватными критериями и показателями развития лидерских качеств подростков, на наш взгляд, являются следующие.
1. Критерий внутренней готовности, который включает в себя:
- мотивационную составляющую (внутренняя готовность к принятию роли лидера, желание выполнять функции лидера, интерес к организаторской деятельности, стремление действовать).
- познавательную составляющую (понимание поставленных задач, знание алгоритмов организаторской деятельности, знание правил эффективного общения в различных ситуациях);
2. Критерий практически-действенный (критерий внешней реализации), который включает в себя:
- деятельностную составляющую (умение использовать знания организатора на практике, результативность деятельности);
-личностно-позиционный критерий (восприятие лидера группой, восприятие группы лидером).
Современная действительность, характеризующаяся ростом требований, предъявляемых обществом к развитию и воспитанию личности, способной к социальным преобразованиям, конкурентоспособной в различных ситуациях, ориентированной на эффективное взаимодействие с государственными и общественными организациями, требует воспитания и развития у подростков лидерских качеств. Необходимо развивать качества инициативного, самостоятельного субъекта, способного активно и успешно строить свои отношения с окружающим миром в различных видах деятельности.
Литература:
1. Антология мировой философии в 4- т. Т.1,ч.1. - М.: Мысль, 1969.- 579 с.
- Кудашов Г.Н. Довузовская подготовка педагога-организатора детского и молодежного движения на базе подросткового клуба: Дис… канд. пед. наук. Тюмень, 2000.- 253 с
- Лукьянчиков Э.Е. Становление лидерских качеств личности в системе высшего военно-профессионального образования: Дис… канд. пед. наук. Орел, 2003.- 219 с.
- Скрыпников О.И Психолого-педагогические условия формирования качеств лидера у курсантов военных институтов: Дис… канд. пед. наук. Саратов: СГУ, 1999.-191 с.