Коммуникативный метод обучения второму языку
Аманкулова Айсулу, учительница русского языка и литературы СШ №55 С.КОЖАНОВА Жанакорганского района, Кызылординской области
История обучения второму языку насчитывает столетие. При этом методика обучения много раз менялось, делалась ставка то на чтение, то на перевод, то на комбинацию этих процессов.
Сегодня меняется школа, меняется учитель, его отношение к труду и ученикам. Но неизменным в учителе .если он настоящий педагог.
Это относится и к учителям русского языка и литературы. Русский язык остаётся средством межнационального общения, приобщения к мировой литературе. Учителю казахской школы приходится давать ученикам максимум знаний при небольшом объёме часов. Это требует времени на раздумье, чтение, поиск неординарных подходов к обучению.
Я. А. Каменский (1592-1670) писал: « Повара на кухне , служители при обозе, мастеровые, делая своё дело или находясь при войске, во время походов быстрее усваивают чужой язык, даже два или три , чем питомцы школ при полнейшем досуге и величайшем напряжении. Подобная непроизводительная трата времени и трудов может происходить не иначе , как вследствие неправильного метода . Где выход?»
Разработкой коммуникативного направления в той или иной мере занимались многие учёные. В России – Институт русского языка имени Пушкина (Костомаров В ,Леонтьев А. ,Митрофанова О., и др.)
Технология коммуникативного обучения- это обучение на основе общения. Обучение на основе общения является сущностью всех интенсивных технологии обучения иностранному языку. Интенсивная технология разработана Болгарским учёным Георгием Лозановым . В высшей школе коммуникативному обучению иностранному языку разработана Китайгородской Г..
При всем различий методологий и технологий обучения все эти учёные внесли в теорию и практику много ценного. Как известно, все чему обучается человек , он приобретает для того, чтобы использовать в предстоящей деятельности. Использование знаний, умений, навыков основано на переносе. А перенос зависит от того , насколько адекватны условия обучения тем условием, в которых эти знания, умения, навыки предполагается использовать. Следовательно, готовить учащегося к участию в процессе иноязычного общения, созданных в классе. Это определяет сущность коммуникативного обучения, которая заключается в том , что процесс обучения является моделью процесса общения.
Таким образом, целью обучения в средний школе следует считать не язык, что уместно при филологическом образовании в специальном вузе, и не речь как “Способ формирование и формулирование мысли”. (И.А.Зимняя) и даже не просто речевую деятельность-говорение, чтение, аудирование, письмо, а указанные виды речевой деятельности как средства общения.Применительно к говорению это означает, что оно совместно с паралингвистикой (мимика, жесты) и праксемикой (движения, позы) служит средствам осуществление устной формы общения.Такая цель требует соответствующего метода её достижение.Для говорения как средства общение ткаим методом является коммуникативный метод.
Вспомним: метод обучение-способ организации учебно-познавательной деятельности учащихся учителем по усвоению определенного материала. Метод реализуется в приемах, т.е конкретных действиях учителя на уроке (например, работа с текстом, работа по таблице, самостоятельная индивидуализированная работа по новой теме, составление диалогов, различные творческие работы и.т.д).
Учителя чаще употребляют комбинированный метод, репродуктивный, частично-поисковый, проблемного изложения, исследовательный. Существует много различных классификаций.но сейчас, когда перед методикой русского языка в суверенном Казахстане встали новые задачи, котрые определяется социальным заказом общества, наиболее предпочтительным признан коммуникативно-сознательный метод, нацеливающий процесс обучение на сознательное овладение учащимся системой русского языка в целях общения в различных ситуациях, этот метод лёг в основу в учебных программ по русскому языку в казахских школах, так как в них усиливается практическая направленность обучения, учебный материал подается комплексно и с учетом возрастных языковых возможностей учащихся.
Как построить конкретный урок по этой методике? С позиций коммуникативности методическое содержание урока обучение второму языку определяется 5 основными положениями:
1.Индивидуализация;
2.Речевая направленность
3.Ситуативность
4.Функциональность
5.Новизна.
І.Таким образом, коммуникативное обучение предполагает прежде всего, личностную индивидуализацию. А это значит, что VІ свойств личности ученика: мировоззрение, жизненный опыт, контекст действительности, интересы и склонности, эмоции и чувства, статус личности. В коллективе, - должны использоваться учителем на уроке, т. е. эти свойства учитываются (учителем) при выполнении упражнений и заданий.
Индивидуализированные задания удобно задавать на дом. В этом случае происходит сочетание индивидуального обучения с групповым, ученик рассказывает в классе то, что выучил дома. Поскольку его товарищи не знакомы с содержанием его рассказа, то интересно и им, и рассказу. Все ученики готовят по очереди рассказы, о том чем они интересуется.
Коммуникативное обучение предполагает учет на уроке всех индивидных особенностей ученика, этот учет реализуется в дифференцированном подходе к учащимся. В нем 2 варианта:
1.Класс получает одно общее задание, но помощь разным учащимся оказывается разная;
2.Разные группы учащихся получают разные задания, которые взаимодополняют друг друга при последующем выходе на класс. Если один любит спорт, а другой - музыку, то и задание надо давать соответствующие.
ІІ.Речевая направленность прежде всего, означает практическую ориентацию урока, как и обучение в целям.
Это значит, что научиться говорить можно говоря, слушать - слушая, читать - читая.
Каждый урок должен решать какие-то конкретные практические задачи и приближать ученика к цели: не только учителю, но и ученикам надо знать, каким речевым навыкам или каким умением они овладеют к концу урока.
Речевая направленность означает также речевой характер всех упражнений.
Когда говорят: «Повторите правило!
Поставьте глаголы в прошедшем времени!
Постройте несколько предложений по образцу!
Перескажите текст.
Расскажите о том как вы пишите очинение!»
Не решают речевых задам.Речевые упражнение-это всегда речевая деятельность в новых ситуациях и с определенной целью.Человек всегда говорит не только целенаправленно,
но и мотивированно, т. е. ради чего-то, почему-то.
Обобщая, можно сформулировать положения, которыми должен руководствоваться учитель:
1.Абсолютным средством формирования и развития, умения общаться следует признать постоянную речевую практику учащихся в общении.
2. вся работа учащегося на уроке должна соотноситься с целью, которую ученик понял и принял как свою цель
3. любое речевое действие учащегося на уроке должно быть целенаправленным в плане воздействия на собеседника.
4. Любое речевое действие учащегося на уроке должен быть мотивированным.
5. Любой урок должен быть речевым как по замыслу, так и по организации исполнении.
ІІІ. Третьим из пяти положений урока по коммуникативной методике является ситуативность.
Представьте себе, что вы приходите к своему другу и с порога заявляете: « Ты знаешь, Петя поздно придёт домой».
Принципы построения и содержания.
- 1. Речевая направленность т.е. общение, что означает практическую ориентацию урока. Правомерны лишь уроки на языке, а не о языке. Путь от грамматики к языку прочный не оправдывает себя. Научить говорить можно только говоря, слушать, слушая, читать, читая.
Чем больше упражнений подобных реальному общению, тем эффективнее урок. В речевых упражнениях происходит главное дозированное и вместе с тем стремительное
накопление большого объёма лексики и грамматики с медленной реализацией. Не допускается ни одна фраза, которую нельзя было бы использовать в условиях реального общения.
- 2. Функциональность предполагает, что как слова , что и грамматические формы усваивают сразу в деятельности.
Учащиеся выполняют какую-то речевую задачу- подтверждается мысль, сомневается в услышанном,спрашивает о чём-то , побуждает собеседника к действию и в процессе этого усваивает необходимые слова или грамматические формы.
- 3. Ситуативность – ролевая организация учебного процесса. Принципиально важным является отбор и организация материала на основе ситуаций и проблемы общения,которые интересуют учащихся любого возраста.
Чтобы усвоить язык нужно изучать не язык, а окружающий мир с его помощью, желание говорить у ученика возникает возникает только в реальной или в осозданной ситуации, затрагивающей говорящих.
- 4. Новизна – она проявляется в различных компонентах урока. Это прежде всего новизна речевых ситуации ( смена предмета общения, проблдмы обсуждения, речевого партнёра, условия общения, и т.д. Это новизна, используемого нового материала (его информативность) новизна организации урока (его формы) и разнообразие в приёмов работы. В этих случаях ученики не получают прямых указаний для запоминаний, он становится необычным продуктом речевой деятельности с материалом (непроизвольное запоминание).
- 5. Личностная ориентация общения.
Речь никогда не бывает безумной, любой человек отличается друг от друга своими природными свойствами и умением осуществлять учебную и речевую деятельность и своими характеристиками как личность.
Коммуникативное обучение предполагает учёт всех личностных характеристик, ибо только таким путём могут быть условия общения вызвана коммуникативная мотивация обеспечению. Целенаправленность говорения, сформированы взаимоотношения.
Коллективное взаимодействие – такой способ организации процесса, при котором ученики активно общаются друг с другом и с условием успеха каждого является успехи остальных.
- 6. Моделирование – объём страноведческих и лингвистических знаний очень велик и не может быть усвоено в роликах, отобрать тот объём знаний, который будет необходим, чтобы представить культуру страны и системы языка в концентрированном модельном виде. Содержательную сторону языка должны составлять проблемы, а не темы.
Задачи – пообещать, предположить и т.п. Речевая деятельность имеет 3 стороны: семантическую (лексическую), структурную (грамматическую), произносительную. Они неразрывно связаны в процессе говорения. Отсюда, во – первых, при обучении речевой деятельности нельзя усваивать слова в отрыве от их форм, грамматические явления – вне их воплощения в словах, произношение - вне функциональных речевых единиц. Необходимо стремиться к тому, чтобы в абсолютном большинстве упражнений усваивались речевые единицы. (это может быть и слово, и словосочетание, и фраза, и сверхфразовое единство), чтобы не отвлекать ученика постоянными объяснениями. Если ученик в упражнении отвечает на ваши вопросы, возражает вам или подтверждает вашу мысль, то можно формулировать ваши речники так, чтобы в них последовательно использовались либо грамматическое (фонетическое) явление, подлежащее автоматизации, либо необходимые слова. Когда упражнение организовано правильно, ученик забывает (а то и не подозревает), что он что – то усваивает: он говорит.
Таким образом, уроки только по материалу должны быть лексическими, грамматическими, по – духу они должны быть речевыми.
Итак, функциональность диктует соблюдение следующих правил обучения:
- Ведущей в усвоении лексических единиц или грамматических явлений (речевых образцов) является их функции, а не форма.
- В установках упражнений при обучении всем видом речевой деятельности следует использовать все разнообразие речевых задач.
V. Новизна. Каждому из нас приходилась рассказывать об одном и том же разным людям или слышать, как это делают другие?
Если это не цитата и не стихотворение, то каждый рассказ отличается от других его вариантов. Одно и то же содержание и тот же смысл передаются в новой форме. Почему? Потому что речь человека по сути своей продуктивна, а не репродуктивна. Конечно, многие речевые единицы (слова, словосочетания, иногда фразы) используются говорящим, как готовые и репродуцируются (воспроизводится, но их формы сочетания – всегда новые.
Иначе не может быть: ведь ситуация со множеством её компонентов всегда иная, всегда новая, и человек, не учитывающий этого не только не достигнет. Цели, но и будет выглядеть смешным. Новизна должна проявляться при обучении говорению. Это достигается путем варьирования речевых ситуаций, путём замены в речевой ситуации каждый раз какого – то нового компонента: речевой задачи, собеседника или какого – то объекта, предмета обсуждения и т.п.
Разработка урока русского языка в 7-ом классе казахской школы по коммуникативному методу.
Лексическая тема: здоровый образ жизни.
Грамматическая тема: прошедшее время глагола.
На уроке должно быть целенаправленным в плане воздействия на собеседника.
4. Любое речевое действие учащегося на уроке должно быть мотивированным.
5. Любой урок должен быть речевым как по замыслу, так и по организации и исполнению.
III. Третьими из 5 – ти положений урока по коммуникативной методике является ситуативность.
Представьте себе, что вы приходите к своему другу и с порога заявляете: « Ты знаешь, Петя поздно придёт домой» Ваш друг Петю не знает, вы его не знаете. Естественно, что по меньшей мере он будет удивлен, а в общем ему безразлично. В реальном процессе общения такие ситуации едва ли возможны. А на наших уроках тексты и упражнения содержать фразы и лирических песнях и т.д., которые не имеют никакого отношения ни к делам, ни к личности учащегося, ни к его взаимоотношениям с классом, учители. Такие фразы лишены одного из главных качеств речи и речевых единиц – ситуативности. Сущность ситуативности показывает, что её реализация немыслима без личностной индивидуализации, ибо создание на уроке ситуаций, как системы взаимоотношений возможно только при хорошем знаний потенциальных собеседников, из личного опыта, контекста деятельности, интересов, мировоззрения, чувств и статуса их личности в коллективе класса. Таким образом, каждая фраза, произносимая на уроке, должна быть ситуативной, т.е. соотноситься с взаимоотношениями собеседников.
IV. Четвертым положением является функциональность. Функциональность предлагает выдвижение на первый план функций речевой единицы, причем эта функция не отрывается от языковой стороны, а является ведущей: именно на функцию направлено, в основном, сознание учащегося, форма же усваивается преимущественно непроизвольно. При этом меняются и характер сообщаемых правил – инструкций.
Обычно приступая к объявлению темы (например, будущего времени), учитель говорит: «Ребята, сегодня мы выучили с вами» будущего время. Она образуется и …… т.д.»
Функциональный подход требует другого: « Ребята, должен сказать учитель,- если вы хотите сказать, чем будете заниматься после школы сегодня, завтра, через месяц и т.д. И в будущем то используйте для этого вот такую форму…»
Показав образец, учитель предлагает условно- речевые предложения, в которых ученик каждый раз получает новую речевую задачу. « Пообещай, что ты сделаешь то, о чем тебя просят»
« Вырази предположение о том, что сделает твой товарищ в следующих случаях…» и т.д.
В результате форма будущего времени прочно ассоциируется в сознании ученика с функциями обещания, предположения и т.д., а следовательно, будет вызываться всякий раз, как только в речевой деятельности ( в ситуации) речевой задачи – пообещать, предположить и т.д.
Использованная литература::
- Калшилина В., Касымова Р. Коммуникативный аспект содержания обучения на начальном этапе. РЯКШ №1, 1994 г.
- Комплексный подход к организации речевой деятельности, РЯКШ №3,4 , 1997г.
- Создание модели обучения элементарному общению на начальном этапе. Успенский М.Б., РЯКШ №3, 2000г.
Дарынды балалар – ұлт болашағы
Жапенова Манат, Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы №55 С.Қожанов атындағы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі
Дарынды балаларды анықтау – нақты бір баланың дамуын талдауға байланысты ұзақ мерзімді процесс. Дарындылықты бір реттік тестілеу процедурасымен анықтай салу мүмкін емес. Сондықтан да дарынды баланы бір сәтте таңдаудың орнына оны арнайы бағдарламамен оқытуда (қосымша білім беру жүйесінде), немесе дербестендірілген білім беруде (жалпы білім беретін мектеп жағдайында) біртіндеп, кезең-кезеңімен анықтауға күш жұмсау керек.
Психометрикалық тесттер дарынды балаларды идентификациялау бағдарламасының аясында қосымша ақпарат көздерінің бірі ретінде қолданылады. Бірақ ол да баланы «дарынды» немесе «дарынды емес» деп шешім шығарудың жалғыз критерийі емес. Дарынды балаларды анықтау мақсатында қолданылатын психология-педагогикалық мониторинг бірқатар талаптарға жауап беруі керек:
1) баланың бейімділіктерінің кең спектрін қамтуға және ақпараттың түрлі көздерін қолдануға мүмкіндік беретін оның мінез-құлқы мен әрекетін жан-жақты бағалаудың кешенді сипаты;
2) идентификациялау процесінің ұзақтығы;
3) баланың бейімділіктері мен қызығушылықтарына барынша сәйкес келетін әрекет саласындағы мінез-құлқына талдау;
4) балалар әрекетінің өніміне (суреттер, өлеңдер, техникалық модельдер, математикалық есептерді шешу тәсілдері және т.б.) сарапшыларды (белгілі бір пән саласы бойынша жоғары білікті мамандар – математик, шахматист, филолог, инженер, т.б.) тарта отырып, сараптамалық баға бергізу;
5) баланың дарындылық белгісін анықтауда оның психикалық дамуының актуалдық деңгейі ғана емес, оның жақын даму аймағын да ескеру керек. Ерекше бағдарламамен проблемалық сабақтар өткізу, баланың психологиялық «кедергіден» өтуіне игі ықпал ететін тренинг әдістерін қолдану тиімді;
6) нақты бір баланың өзіндік ерекшелігі мен дарындылық түріне сәйкес таңдалатын көптеген психодиагностикалық процедураларды қолдану арқылы тексерудің көпкезеңділігі;
7) диагностикалық тексеруді шынайы өмірлік жағдаят жағдайында, табиғи экспериментке ұқсас формада жүргізу;
8) зерттеушілік әрекетті модельдейтін және балаға барынша әрекет еркіндігін беретін пәндік жағдаятты қолдану;
9) балалар мен жасөспірімдердің пәндік олимпиадалардағы, конференциялардағы, спорттық жарыстардағы, шығармашылық байқау, фестивальдардағы жетістіктерін талдау;
10) психодиагностиканың экологиялық валидті әдістерін – баланың шынайы жағдаяттағы шынайы мінез-құлқын бағалауға мүмкіндік беретін - әрекет нәтижесін талдау, бақылау, әңгімелесу, ата-аналар мен мұғалімдердің сараптамалық бағасын тірек ету;
Дегенмен дарындылықты анықтаудың кешенді амалы да қателіктерден толық арылта алмайды.
Дарынды балаларды анықтауда дифференциялау қажет:
а) берілген жас ерекшелігі кезеңінде қол жеткізілген, дарындылықты дамытудың өзекті (актуальды) деңгейі;
б) әрекеттің сан түрінде жүзеге асырумен байланысты болатын дарындылықтың нақты байқалуының ерекшеліктері;
в) баланың дамытылуы тиіс әлеуеттік мүмкіндіктері.
ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫСТЫҢ ҮЛГІ ЖОСПАРЫ
|
Кезеңдер |
№ |
Жұмыс түрі |
Орындаушы |
Мерзімі |
|
Бақылау |
1 |
Зерттеу: сынып оқушыларының білім деңгейі тексеріледі; психологтар тарапынан тест, тренингтер ұйымдастырылады; отбасы жағдайы зерттеледі. |
Пән мұғалімдері, Психолог, ата-ана. |
ІХ |
|
2 |
Нәтижемен жұмыс: дарындылықтың түрлерін анықтап білу; балаларды дарындылық түрлеріне қарай жіктеу немесе топтастыру; ата-анамен жұмыс. |
Пән мұғалімдері |
ІХ | |
|
3 |
Дамыту жұмыстары: бала біліміндегі кемшін тұстарды анықтап, толықтыру; қызығушылықтары мен қажеттіліктерін анықтау; бейімділіктері бойынша жұмыс тақырыптарын белгілеу; әңгімелесу-түзету (коррекциялау) жұмыстары. |
Пән мұғалімдері Психолог |
Х | |
|
Практикалық |
4 |
Жұмыстың жүргізілу барысы: тапсырма-күнделігін толтырту; оқушының жұмысын жүйелі тексеру, көмек көрсету; коррекциялық жұмыс. |
Пән мұғалімі, психолог |
ХІ |
|
5 |
Оқушыларды : мектепішілік байқауға қатыстыру; аудандық (қалалық) байқауға қатыстыру; мектепішілік конференция, жобалар жарысы, пікірсайыстар өткізу; түрлі деңгейдегі пәндік олимпиадаға қатыстыру; өзіндік рефлексия, тренингтер. |
Пән мұғалімдері, психологтар, тәлімгер, ата-аналар, оқу ісінің меңгерушісі. |
ХІІ – ІІ | |
|
6 |
Нәтижесін жариялау, жарыққа шығару, презентациялау: ақпарат құралдарының көмегімен жариялау; облыстық деңгейдегі байқауларға жеңімпаздарды ұсыну; «Жас ғалым» республикалық ғылыми-практикалық конференцияларға, түрлі деңгейдегі форумдарға қатыстыру. |
Пән мұғалімдері, әкімшілік, психолог. |
ІІІ – ІҮ | |
|
Қорытынды |
7 |
Мектепішілік жалпы қорытынды: Диагностикалау; Мониторингілеу; Оқушылардың шығармашылық есебі; Жазғы тапсырма беру. |
Пән мұғалімдері, ата-аналар, психологтар,әкімшілік. |
Ү |
Тағы да бір айта кететін жайт , балаға «сен дарындысың,осындай жетістіктерге жетесің» деп алдын ала айтуға болмайды. Өйткені,бала алдына қойған мақсатына жете алмаса,ынталығы төмен түсіп,бұл жағдай психологиясына кері әсер қалдыруы әбден мүмкін.
Оқушылардың даралық қабілетін танып білу ,дамыту үшін 1.Балалардың қабілет деңгейі,құрылымы әр алуан болатынын ескеру керек.Оны анықтауға психологиялық тестілер ,зерттеу,бақылау, дамыту жұмыстары көмектеседі.2.Әр балада қабілеттің бірнеше түрі болатынын ескере отырып, баланың жетекші қабілетін анықтап, арнаулы шығармашылық жұмыстарын жүргізе білген жөн.
Шығармашылық пен өнер егіз ұғымдар. Сондықтан ,шығармашылықтың қозғаушы күші – әр алуан өнердің түрі болып табылады.Шығармашыл бала өзінің қабілетін , күш –қуатын ,бейімділігін сезіне алатынын дәлелдейді.Сыныбымнан 2 оқушы Халықаралық , Республикалық өнер байқауының жүлдегері атанды.
| ||||
Мектепішілік патриоттық ән байқауы (бас жүлде)
Мектепішілік «Сүйкімді ару» байқауы (бас жүлде)
Аудандық «Бозторғай» өнер байқауы (алғыс хат)
Облыстық «Ботақан» ән байқауы (дипломант)
Республикалық «Ақ көгершін» өнер байқауы ( 3-орын )
| ||||
Мектепішілік «Шәмші әндері» ән байқауы (бас жүлде)
Мектепішілік «Сүйкімді ару» байқауы (1-орын)
Аудандық «Бозторғай» өнер байқауы (алғыс хат)
Аудандық «Патриоттық әндер» байқауы (2-орын )
Халықаралық «Ақ көгершін» өнер байқауы ( 3-орын )
Жоғарыда көрсетілген баланың дарындылығын анықтауға арналған психологиялық тестілер,зерттеу, бақылау, дамыту жұмыстарын негізге ала отырып, бастауыш сыныптарында интеллектуалдық қабілетті айқындау барысында Савенковтың ,Торренстің әдістемелерін қолданылып дарынды балаларды анықтау жұмысы жүргізілді.Жұмыс алғашқы кезеңде әр топта дербес жүргізілді.Бәрі де ата – аналар мен балалардың тілегі бойынша жүзеге асты. Тәжірибе жүргізуге 10 адам ( тәрбиеші , педагогтер , суретші , хореограф ,ақын , композитор ( қатысты.Зерттеу нәтижесінде бастауыш сыныптар арасынан 2 оқушы интеллектуалдық қабілеттілігінің жоғары деңгейін көрсетті.Психологиялық әдістемеліктерге (байқау,әңгімелесу,тест,т.б.)және ұлы физиолог И.Павловтың жоғарғы жүйке жүйесінің типтері туралы іліміне сүйене отырып,оқушыларға төмендегідей психологиялық сипаттама берілді.4-сынып оқушысы А. Сабақты жақсы оқиды,танымдылықты қажетке айналдырған,зейінді,әрі іс-әрекетінен оқуға деген құмарлығы және де достарына жанашырлығы байқалып тұрады.Математика сабағының зеректігін білдіреді.3-сынып оқушысы Ә.сабақ барысында ынтамен тыңдап білуге , ұғынуға талпынып отырғанын көруге болады.Б-ның көру арқылы есте сақтау қабілеті жақсы қалыптасып келе жатқанын байқауға болады.Ұғынған тапсырмаларын өздігінен қорытындылап,ақыл-ойын бір сөзбен жеткізе алады.Жүріс-тұрысы мен киім киісіне қарап-ақ тазалыққа жаны құмар екенін байқауға болады.т.б.
Педагогтің идеясы басты рөл атқарады.Әрбір баланың бойындағы шығармашылық қабілетті ұйымдастыра білу,іздене білу арқылы үлкен нәтижеге жетуге болатыны дәлелденді.
Мысалыға, шәкіртім Тасболат Бақнұрдың ізденуінің арқасында жеткен нәтижесі:
| ||||
Мектепішілік эссе,өлеңдер,шығарма жазу
«Ауылым-алтынбесігім» ғылыми жобаға қатысу
Облыстық,аудандық баспа бетіне шығармасының шығуы.
Аудандық «Абай оқулары» байқауының бас жүлдегері
Республикалық «Айгөлек» журналына шығармаларының шығуы
Республикалық «Айгөлек» журналының «Жас тілшісі»
атағын алды
Оқушылар арасындағы өнер байқауының жеңімпаздары
\s
Баспа бетіне шыққан оқушылардың мақалалары
\s
Осы мақсаттарды негізге ала отырып жасаған .авторлық бағдарламамыз
төмендегідей кезеңдерге бөлуге болады
1.Бастауыш. Бұл кезеңде тәжірибеге қамтылған тәрбиешілер мен педагогтар тәрбиеленушілердің қызығуын , қабілетін, даму деңгейін анықтайды.Яғни ,бала қабілетінің жоғары ,төмен деңгейін белгілейді.Мысалы, Арманның өлең жазу қабілеті жоғары,ән айту қабілеті төмен.
2.Аралық.Әр баланың өнердің қай түріне бейімділігін анықтап,тереңірек бақыланады,зерттеледі.бұл кезеңде әр баламен жеке және топтық жұмыс жүргізіледі.
3.Қалыптастыру.Бұл кезеңде педагог алдына жинақталған топтардың басын қосып ,жоғары деңгейде жұмыс ұйымдастырады.Мысалы,сурет көрмесі,поэзия апталығы, тіл мерекесі.т.б.
4.Қорытынды,нәтижелі кезең.Бұл кезеңде тәрбиеленушілер ұжымдық шығармашылық жұмыстарын өткізеді.Мысалы,ертегіні кейіпкерлендіру,тақырыптық, шығармашылық кештер ұйымдастыру.т.б.Бұл жұмыстарға ең кішкентай балалардан бастап жоғарғы сынып оқушылары да қатысады.
Зерттеу нәтижесін төмендегідей қорытындылаймыз .
Тәжірибе барысында шығармашылық бағытта тәрбиеленген балалардың қалыптағыдай тәрбиеленген балалардан ерекше болатыны айқындалды. Себебі , шығармашылық бағытта тәрбиеленген баланың мақсаты айқын ,өмірдің әрбір көрінісін сезінуге ұмтылады.Шығармашылық тұлға үздіксіз жұмыс үстінде. Ол – белсенді, аңғарымды зерек, білімқұмар , тартымды ,қызық жан.
Интеллектуалдық қабілеті жоғары деңгейден танылған оқушыларда дарындылықтың белгісі бар деген ой түйіндейміз.Бұл оқушылардың зердесі мен зейінділігі ,ой-өрісінің дамуы құрбыларына қарағанда бөлек,сәйкес келмейді,олардан жоғары. Бала өскен сайын санасының жетіле түсетіні ақиқат.Бірақ өзгелермен біркелкі даму кезінде дарын иелері өз бойындағы ерекшеліктерді жойып алуы да мүмкін.Сондықтан психологтердің айқындауынан кейін осы құнды ерекшеліктерді ескере отырып ,оны әрі дамыта түсуге ұстаздар ерекше мән беріп , барынша қолғабыс жасауы тиіс.Баланың ой-өрісінің өсуін бақылауға алған жағдайда оның жаңа деңгейге көтерілуіне мүмкіндік жасауға жол ашылады.Жаңа қабілеттерді игеруге ықпал ету қажеттігі де туады,міне,ұстаз осы тұрғыдан танылуы міндет.
Дарынды бала , ұстаз,ата-ана,өзге де тікелей қарым-қатынастағы адамдар осы қағидаға сүйене отырып , қажырлы еңбек етсе ,нәтижеге жетері даусыз.
Пайдаланған әдебиеттер:
1.Тәрбие құралы №2 2010ж
2. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар №10 2008ж
3.Сынып жетекшісі №4 2004 ж
4.Бастауыш сыныпта оқыту №5 2006
5.Қазақстан мектебі №2 2007 ж
Байқоңыр-ел мақтаны, ғарыш айлағы
Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы
Аққорған ауылдық округі Түгіскен ауылы №256 орта мектебінің 10-сынып оқушысы Сейдазимов Нұрберген Серікбайұлы.
Жетекшісі: Жұманова Күланда Аббасқызы-физика пәні мұғалімі. 256.mektep@mail.ru
Ғылыми жобаның тақырыбы. «Байқоңыр-ел мақтаны, ғарыш айлағы»
Кіріспе бөлім.
Байқоңыр-Тұран жазығының қуаң белдеуіндегі келбетті қала.
Негізгі бөлім.
Байқоңыр-сымбатты ғарыш айлағы
Байқоңыр-ғарыш кемесінің қолайлы нүктесі
Байқоңыр-жаңашыл бастамалардың старттық орны
Байқоңыр-ғарыш әлемінің хабаршысы
Байқоңыр-құпия әлемнің діңгегі.
Қорытынды бөлім.
Кемесінде ғарыштың, талай қанат самғаған
Гагарин,Терешковалар планетаны шарлаған
Құпия әлем сырларын ашуға қадам жасады
Әрбір ұшқыш ғылымға, жаңалығын қосады
Тоқтар мен Талғат сынды ұлдардан,
Әрқашанда халқымыз
Үлкен үміт тосады.
Бауырлас елміз орыспенен,
Келеміз әркез табыспенен
Құрастырған ғарыштың кемесін
Королевті «Жай адам» демесін
Ғарыштың кеңістігіне жол ашып,
Жуковскийде қалдырды елесін.
Меңіреу космос соқпағын,
Циолковский болжаған
Даналықтың болжамы
Осы таңда орнаған
Ғалымдардың еңбегі
Жүйеленіп қорғалған.
Зерттеу бағдарламасы. «Байқоңырдың ғарыш айлағын өркендетіп,көркейтеміз»
атты ғылыми жоба байқауы.
Секция «Астрологиялық өлкетану».
Зерттеу тақырыбы: «Байқоңыр-ел мақтаны,ғарыш айлағы»
Зерттеу өзектілігі: Байқоңырдың кешегі мен бүгінін бағдарлау.
Зерттеу болжамы: Байқоңырдың дамуын, өркендеуін зерделеу.
Зерттеу обьектісі: Байқоңыр ғарыш айлағы мен Байқоңыр қаласының тұрмыс-
тіршілігі.
Зерттеу мақсаты: Байқоңыр тарихын, географиялық орнын, ғарыштық, көмекші
қызмет көрсету обьектілерін,старттық кешендерін, Жердің
Жасанды Серіктерін, зымыран тасығыштығын, ұшу
трассасын, авиаконструкторларын, ғарышкерлерін, ғарыш
кемелерін, ғарыштық барлау, ақпарат, байланыс, ғарыштық
қозғалтқыш, реактивтік қозғалыс, ғарыш алаңы жайлы
өскелең ұрпақтың санасына білім нәрін себу.[1]
Зерттеу міндеттері: - Қала тарихын егжей-тегжейлі танып білу.
- Ғылыми техниканың дамуын, тұрмыс-тіршілігін зерделеу.
- Ғарыш кеңістігіне жол ашушылар мен авиаконструкторларды танып білу.
- Ғарыш әлемін зерттеуге үлес қосқан ұлы физик ғалымдарды танып білу.
- Космостың пайдасы мен зиянын анықтап білу.
Зерттеу кезеңдері. I. Ұйымдастыру кезеңі.
Қажетті материалдарды жинақтау арқылы тұжырымдамалар жасау.
II. Практикалық кезеңі. а). Байқоңыр тарихы жайлы материалдар жинақтау.
ә). Ғылымға үлес қосқан физик ғалымдар, ғарышкерлер, авиаконструкторлармен танысу.
б). Жоғары оқу орындарындағы физик ғалымдармен пікірлесу.
в). Байқоңыр қаласы мен ғарыш айлағын түрлі түсті суреттерге түсіру.
г). Байқоңыр қаласын, ғарыш айлағын видеокамераға түсіру, қаладағы
қызметкерлермен сұхбаттасу.
III. Жалпы кезеңі - Зерттелетін тақырып бойынша көрнекілік, слаидтар жасау.
Қорғауға ұсынылатын зерттеу жұмысының құрылымы.
Ғылыми жоба: Кіріспеден, негізгі және қортынды бөлімдерден, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Байқоңыр қаласының іргетасы 1955 жылы қаланған.
1957 жылы тұрғыны 53 мың адам, 1960 жылға дейін халқы 40 мыңға, 1975 жылға дейін 74 мыңға жеткен.
1996 жылға дейін Ленинск қаласы Қызылорда облысы Қармақшы ауданы Төретам теміржол станциясынан батысқа қарай 2 км жердегі Тұран жазығының қуаң белдеуіндегі келбетті қала болған. Қазіргі таңда 100 мыңға жуық халқы бар.
Ғарыш алаңын салу себептері.
1) Жердің елді мекендерден қашық болуы
2) Экватор жазықтығына жақындығы
3) Қолайлы қону айлағы
4) Зымыран ұшыру қауіпсіздігі. [1]
1955 жылы 5 мамыр космодром астанасының іргетасы қаланып, «Заря» атағы берілуі.Қаланың көрнекті көшесі, инженер-полковник А.А Ниточкин есімімен аталды.
1966 жылы полигонға Францияның президенті Шарл Де Гель келгенде «Звездоград» деп аталды.
1966 жылы 21 маусымда Қазақстан Жоғары Кеңесі президумының указымен «Минск» қаласы деп аталды.
1995 жылы 20 желтоқсанда ҚР президенті Н.Назарбаевтың шешімімен «Байқоңыр» қаласы деп аталды.
Қала көшелеріне: Академик С.П.Королев, ғарышкерлер : Ю.А.Гагарин, Г.С.Титов, В.М.Комаров, В.П.Глушко, В.Н.Бермин, А.И.Нестеренко, М.К.Янгель, М.И.Неделин, Е.И.Осташов, А.И.Носов, А.А.Ниточкин, А.А.Максимов,
жазушылар: А.М.Горький, Абай, С.Сейфуллин сынды ел ардақтаған есімдер берілген. Қаланың бас даңғылы С.П.Королевтің есімімен аталды.С.П.Королевтің аллеясы, «Союз» космостық ракетасы биік тұғырға орнатылған мүсінмен орын тепкен. [5]
Байқоңыр космодромы иеленген ордендер:
1960 жылы «Қызыл жұлдыз» ордені, 1965 жылы «Лений» ордені, 1976 жылы «Ұлы Октябрь ревалюциясы» ордені, Әйел мүсінінің бір қолында Жер шары, екінші қолында ұшы көкке қараған ракета монументі Г.М.Шубников паркінің алдында космос пен ғылым бірлігін айқындап тұр. Полигонның 20 жылдығына «Союз-Апполон» совет-америка бірлесіп ұшу құрметіне әйел мүсіні монументі қойылған. [5]
Ұшу трассасы Арал теңізі Камчатка түбегіне дейін созылып жатыр.
Байқоңырда: Күн серігі «Восток», Ай серегі «Восход», Шолпан серігі «Союз», «Прогресс» ұшырылды.
Ғарыш кемелері «Салют», «Мир» орбиталық жұмыстар жүргізді.
Байланыс мақсаттары үшін «Зонд», «Протон» «Прогноз», метеорологиялық бақылаулар үшін жердің жасанды серіктері «Молния», «Радуга», «Метеор» қолданылды. [1]
Байқоңырдың басты және көмекші обьектілері: Техникалық құрылғылар, старттық кешендер, ұшу трассасы бойындағы өлшеу бекеттері-жалпы техникалық және арнаулы технологиялық құрал-жабдықтары бар ірі құрылыстар болып табылады.
Көмекші қызмет көрсету обьектілеріне: Жанармай алаңы,O2 ,N өндіретін заттар, энергия, су жүйесі, байланыс жүйесі, тельевизия жатады.[1]
Байқоңыр -ғарыш әлемінің хабаршысы. Себебі ғарыш әлеміне ұшқан әрбір ұшқыш пен зымыранның хабары бүкіл дүние жүзіне ұшу уақытының дәлме-дәл мезетінде хабарланып, алдынала зерттеліп отырады. Дүние жүзі халықтары жаңалықтарды Байқоңыр ғарыш айлағынан болып жатқанынан хабардар болып отырады.
Қала ұзақ жылдар бойы «аса құпия» нысан («10-алаң») болып келеді.Қалаға жақын орналасқан «Крайний» әуежайы, шарушылық мекемелер, Төретам ст. 9-алаңға енеді. Бізге әлі белгісіз, әлемдегі құпияны астрофизикалық құблыстарды Байқоңыр ғарыш айлағы зерттейді. Байқоңыр-кіші планета. (№2700). Украина астрономы Н.С.Черных ашқан. (1976 жылы). Байқоңыр-дүние жүзіндегі ең ірі ғарыш айлағының бірі. Жер орбитасы жазықтығына қиғаштығы 2,4; 3,03 астрономиялық бірлікке дейін күннен қашықтап, 2,78 а.б-ке дейін жақындайды, күнді 5 жылда 1 рет айналып шығады. Сол себепті Байқоңыр-құпия әлемнің діңгегі.[3]
Байқоңыр ғарыш алаңын салған Қазақстандықтар.
Қ.Тоқмұхамедов, Б.Мәжіғұлов, Т.Уәшев, К.Әбілғазин, полковник Ә.Исмаилов, М.Құлымбегеров, Қ.Нұрмағанбетов, С.Мұхаметқалиев, Б.Ешімов, Қ.Нұрмақанов, Р.Құлмырзаев, М.Мұхановтар.
Ю.Гагаринмен бірге дайындықтан өткен Қазақстан азаматы, ұшқыш-сынақшы, майор М.З.Рафиков болды. Байқоңыр ғарыш алаңы 1991 жылы ҚР иелігіне өтіп, 1993 жылы Ресей федерациясына жалға берілді. [3]
Бүгінгі таңдағы Байқоңырда: Мәскеу авиация институтының филалы, байланыс техникумы, ірі есептеу орталығы, Электр техникалық колледжі, әскери аурухана, емхана, 6 мектеп, сауда, тұрмыс қажетін өтейтін кәсіпорындар, электр станциялары, нан, сыра заттары дүкені, түрлі мәдениет ошақтары, Королевтің ғарыш кемесінің макеті, Бас конструкторлар С.П.Королев, М.Г.Янгель ескерткіштері бар.[4]
Космосқа ұшудың пайдасы: 1) Космостан келетін ақпараттық хабарларды жеткізеді 2) Дамыған елдердің қатарындамыз. 3) Әлемге әйгілі «Төретам», «Байқоңыр» 4) Космоста жүріп аспан денелерін зерттеуге болады. 5) Аспан кеңістігінде жүріп, жерді зерттеуге болады. 6) Теңіздердің, көлдердің, мұхиттар түбіндегі құблыстарды зерттеуге болады.
Космосқа ұшудың зияны: 1)Зымыран атмосферадағы азон қабатын тесіп өтеді. 2) Халықтың денсаулығына экологиялық зардаптар шектіруде. 3) Ұшқан орнын өртеп, табиғатқа көп шығын әкеледі. 4) Жерді құрғатады, аспанға ұшқанда жер бетінен үлкен қысыммен көтеріліп, ауа райын өзгертеді. 5) Зымыран ұшқанда көп мөлшерде суды қажет етеді.
Байқоңыр климаты тым континенттік. Қысы суық, жазы ыстық әрі қуаң. Қаңтардың көпжылдық орташа температурасы -110 С, кейбір күндері -350С –қа дейін төмендейді. Шілде кезінде 260С, кейбір күндері 450С-қа дейін көтеріледі.
Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері ~100мм. Жер қыртысы палеоген кезеңнің құмтасты және тақтасты жыныстарынан түзілген. Оның бетін Сырдария аңғарының шөгінділері жапқан. Шалғынды боз, бозғылт құмдақты топырағына баялыш, күйреуік, жусан, сортаң шөптесіндер басым. Байқоңыр кешенінен Қазақстан Республикасы аумағына жылына 30-35 мың тонна улы заттар таралады. Ракеталардан түскен қалдықтар Қарағанды, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарына зиян келтіреді. [3]
2005 жылы Байқоңыр ғарыш айлағының 50 жылдық құрметіне «Бархан» туристер клубы Іле Алатауының Шығыс Тянь-Шанының 3867м биіктігін бағындырып, шың басына Байқоңыр ғарыш айлағының «Отан» партясының ескерткіш туларын қадағандықтан тау шыңына Байқоңыр есімі берілді. [6]
Байқоңыр ғарыш айлағынан самғаған сұңқарлар жетерлік. 1961 жылдан 2008 жылға дейін 118 ге жуық ғарыш кемесі ғарыш кеңістігіне көтерілді. Солардың бірі тұңғфш ғарышкер Ю.А.Гагарин (1961,12 сәуірі), Қазақстандық ғарышкерлер Т.Мұсабаев (1994,98,2001 жылдары) 3 рет, Т.Әубәкіров «Союз-13» Ғарыш кемесімен самғады. Әйелдер арасынан тұңғыш ғарышкер В.И.Терешкованың еңбегі зор. [4]
Данышпан ғалым, дарынды физик, космос кеңістігіне жол ашқан К.Э.Циолковскийдің «Адамзат баласы Жер-Ана бесігін тастап, меңіреу космосқа ұшатын кезеңі болады» деген созі бүгінгі ғарышкерлер еңбегінің нағыз дәлелі болмақ.
Происхождение слов
Ералиева Айдана, ученица 9а класса средней школы №55 имени С. Кожанова , села Бирлик, Жанакорганского района, Кзылординской области
Руководитель:Карабаева Эльмира , учительница русского языка и литературы СШ №55 имени С. Кожанова
Научный руководитель: Бексеитова Раушан, кандидат филологических наук, преподаватель кафедры « Современного русского языка» Международного Казахско- Турецкого университета имени Кожа Ахмета Ясави
…С того момента, когда русский язык
стал твоим вторым языком, с тех пор
безгранично расширились твои возможности
всестороннего познания мира, глубокого про-
никновения в тайны науки и природы.
М.О.Ауэзов
Цель творческой работы: развитие стремления к знаниям, к глубокому изучению происхождения слов, изучению истории, и культуры русского народа.
Задача: познать глубже русский язык, так как знание русского языка позволяет лучше узнать и свою, и иную культуру.
Задумывались ли вы когда- нибудь над тем, почему всё вокруг называется так, а не иначе? Как рождаются слова, когда и кем создаются?
Поиском ответа на все эти вопросы занимается этимология (в переводе с греческого – наука о значении и происхождении слов)
Познакомившись со словами поближе, узнав его по словам К.Паустовского, « на ощупь, на вкус и на запах» , вы уже никогда не употребите его некстати.
« Хромое слово- хромая речь» - гласит русская пословица, чтобы хорошо понять прочитанное или увиденное, чтобы речь была не «хромой», а красивой и выразительной, надо знать много слов и выражений, постоянно расширять свой словарный запас, развивать свою речь.
Для этого надо прислушиваться к словам, приглядываться к нему, проникать в его тайны.
Задумывались ли вы, как много вокруг разных слов? Конечно, большинство из них вы знаете и используете правильно. Но вот некоторые слова… Они кажутся привычными и смутно знакомыми, но знаете ли вы точно их значения? Иногда понимание слова ограничивается только тем, к какой области оно принадлежит: что-то испанское; что-то музыкальное; какая- то одежда; вроде бы , еда. Эти слова понятны только в контексте, их точное, словарное значение может быть известно плохо или вообще неизвестно.
Когда мы ловим себя на том, что путаемся при попытке точно определить значение слова, мы погружаемся в словари и нередко открываем для себя нечто совершенно неожиданное и очень интересное. Нас всегда интересует этимология слов, ведь знание того, из какого языка и каким путём слово пришло в наш язык, позволяет лучше понять и правильно употреблять его.
Наименование слов у славян и руси отличались, а вот грамматические построения в предложениях были схожи, и они понимали друг друга.
По сути дела, каждое слово есть живой организм своеобразный ген памяти наших предков. Зачастую в каком – нибудь привычном для нашего слуха имени, географическом названии, термине таится больше информации, чем можно вычитать по тому же предмету в хрониках, хронографах, летописях.
Как это интересно проникать в многоцветный мир слова, исследовать, разбирать и изучать его. Словарь русского языка складывался веками. Он состоит из исконно русских и заимствованных слов. Словарный состав русского языка состоит из различных лексических пластов. Это словарное богатство сложилось в результате исторического развития русского языка. Основную часть лексики русского языка русского языка составляют исконно русские слова, например: рожь , корова, снег, ветер, город, деревня, молотьба, молодой, хороший и др. Многие из них существуют в русском языке уже столетия, от них образовалось громадное количество производных слов.
Кроме исконной лексики, в словарный состав русского языка входит большое количество слов, заимствованных из других языков, славянских и неславянских.
Среди заимствований из славянских языков особую роль играют старославянизмы- слова, вошедшие в русский язык из старославянского языка, языка древнейших (X-XIвв.) памятников славянской письменности.
Судьба старославянских слов в русском языке была различна. Одни старославянизмы вытеснили однокоренные русские слова и поэтому свободно употребляются в различных стилях современного русского литературного языка, например, сладкий, влажный , охрана, враг, храбрый ,жажда и др. Некоторые слова из этой группы встречаются преимущественно в книжной речи, например: благо, бремя.
Многие знают, что слово « помидор» в переводе означает « золотое яблоко», «одеколон»-«кёльнская вода», а слово «крестьянин»- видоизменённое « хрестьянин». Старославянское слово «животное», было образовано от «живот» - «жизнь»(«не щадя своего живота» -значит «не щадя свой жизни»). «Дом»- одно из древнейших индоевропейских слов, очень хорошо сохранившееся. Предполагают, что древнее слово выглядело примерно как domus. В латинском языке от этого слова образовалось dominus- «хозяин, господин»( это слово стало также обозначением Бога). «Двор и дверь» будет более понятной ,если мы вспомним, что двор всегда огорожен забором. Во дворе мы можем увидеть, например, кота и собаку. Слово « кот»как предполагают учёные, заимствовано из латинского языка, где cattus. Название домашних (не диких!) кота и кошки, Предполагаю , что от этого латинского слова образованы и английское cat , и немецкое Katze , и французское chat . Произошло это не позднее века н.э. – именно тогда это слово фиксируется в латыни , и вероятно, именно тогда в Риме появились домашние кошки. Древнерусское слово « кошка» , образованное от слова «кот», очевидно, сначала выглядело как kotyьka. А вот слово «собака», как считают, заимствовано из иранских языков – например, из языка скифов, у которых это слово выглядит как « spaka».
Древние славяне словом « город» называли огороженное место- крепость, кремль или ограду. А вот насчёт слова « деревня» единого мнения у этимологов нет. Другие исследователи считают, что « деревня» первоначально обозначала поселение в лесу и связывают это слово со словом « дерево», которое тоже является однокоренным с глаголом «драть»
В заключении хочу сказать, что исследование происхождений слов расширяет знания учащихся, способствует образованию у школьников определенных навыков, развивает стремление к знаниям, к глубокому происхождению слов, изучению истории и культуры русского народа, так как знание русского языка позволяет лучше узнать и свою, и иную культуру.
Использованная литература:
- В.В.Волина.« Я познаю мир» : Дет. Энциклопедия. Русский язык.
- В.Ф.Греков, С.Е. Крючков, Л.А. Чешко. Пособие для занятий по русскому языку в старших классах средней школы
География пәнінде оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру
Кемелбекова Гүлім, Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы №55 С. Қожанов атындағы орта мектептің география пәні мұғалімі
Қазіргі заман талабына сай маман даярлу мен болашақ маман иелерін оқыту бүгінгі таңдағы басты мақсаттар мен міндеттердің бірі екендігі белгілі. Білім берудің тиімді түрлеріне қол жеткізу үшін оқыту үрдісін жүйелі түрде жоспарлау, қолдану, бағалау қажет. Бұл оқушы мен мұғалімнің жүйелі іс – әрекеті нәтижелерінің бір көрінісі. Осы мақсатқа жету үшін оқушының өзіндік жұмысын тиімді ұйымдастыра білген абзал.
Оқушының өзіндік жұмысы-бұл мұғалімнің тікелей қатысуынсыз, бірақ оның тапсыруымен, басшылығымен, бақылауымен орындалатын жұмыс.
Өзіндік жұмыстың мақсаты:
-теориялық білімді кеңейту;
-ойлау қабілетін дамыту;
-өзіне деген сенімді нығайту;
-жауапкершілігін арттыру;
Өзіндік жұмыс – бұл әрбір адамның әрекетті саналы түрде таңдап алып, оны табандылықпен орындауының жемісі. Олардың белсенді түрде өз ойы мен тұжырымын көрсету арқылы орындайтын іс-әрекеті. Өзіндік жұмыстың аясы өте кең, оқушының ойлау белсенділігі – өзіндік жұмыстың жемісі. Сондықтан да:
-оқытудың немқұрайлы жақтарын жою;
-оқытудың қолданбалы бағытын кеңейту;
-практикалық біліктілікті артыру;
-сараптамалық-аналитикалық негізді күшейту;
География пәнінде оқушының өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру түрлері өте көп. Сабақта өзіндік жұмысты ұйымдастыру барысында:
-оқушының «География» пәнінен алған білімі дамып, ғылыми-зерттеу жұмысына, шығармашылық қабілеттері артады;
-ізденімпаздылық негізінде оқушыда ғылыми көзқарас қалыптасады;
-зерттеу, сарамандық және зертханалық жұмыстарды өз бетінше жасай әрі саралай білуге дағдыланады;
-өзіндік ой пікірін тарихи, пәндік тұрғыдан талдай алады;
- сөздік мәдениеті мен кәсіби тілдік шеберлігі дамиды;
Осы нәтижелерге жету үшін оқушының сабақ үстіндегі енжерлығы мен немқұрайлылығын жою қажет. География сабағындағы өзіндік жұмыстардың ең негізгісі картамен жұмыс. Оны сабақ барысында да әрі сабақтан тыс уақытта да пайдалана беруге болады.
Карта дегеніміз-математикалық заңдарға негізделе отырып жасалатын жер бетінің кішірейтіліп алынған бейнесі. Картаны қазіргі кезде тек мектепте оқу үрдісінде ғана емес, ғылыми анықтамалық, техникалық, әскери, туристік т.б. салаларда кеңінен пайдаланылып жатыр. Кез-келген жердің айнасы сол жердің картасы екендігі белгілі. Аяқ баспаған жерлерді шартты белгілер, горизонталь сызықтармен, масштаб арқылы оқитынымыз белгілі. Ол үшін оқушыларғатөмендегідей тапсырмалар беріледі:
Төмендегі суреттерді (1-сурет) пайдалана отырып жер бедерінің қалыптасу заңдылын, геосинклиналдардың даму заңдылығын баянда, мәнін түсіндір.
Геосинклиналдардың даму схемасы (1-сурет)
Жер бедерінің қалыптасу заңлығын аша түскен оқушы жер бедер элементері, платформалар, қалқандардың пайда болуы, жер бедерінің қалыптасу заңдылығын ұғынып, жергілікті жердің топографиялық картада бейнеленуін горизонтаь сызықтармен оқуда және саланды шкаласын пайдаланып беткей биіктігін анықтап, өз беттерінше жергілікті жердің горизонталь сызықтарын жүргізе алады. Кез-келген тапсырманы ой елегінен өткізіп орындауға даяр болған оқушы ғана нәтижелге жете алады. Оны төмендегі оқушының жауабынан көре аламыз (2-сурет).
Жер бедерінің горизонталь сызықпен берілуі (2-сурет)
Геогарфия пәнінде тапсырмаларды лек-легімен емес, жүйелі түрде беруде оқушының қызығушылығы мен дағдылық қабілетті арта түсетіндігі анықталды. Теориялық негізі ісжүзінде тексерілген оқушыға сабақтан тыс тапсырма беруге болады. Мысалыға, жергілікті жердің планын, жер бедер, пайдалы қазбаларын, топырақ, өсімдік, жануарлар дүниесіне зерттеулер жүргізуге. Соның нәтижесінде кешендік карта жасауға қол жеткізуге болады.
Картаны пайдалана отырып сабақ барысында, әсіресе жер бедері мен климатын, табиғат зоналарын өткенде кешенді карталарды пайдалану қиынға соғары сөзсіз. Ал оушыға әр тарауды өткенде :
-орогидрографиялық сызба;
-геологиялық-тектоникалық;
-климаттық көрсеткіштерді;
-топырақ және өсімдік жамылғысын кешенді физика – географиялық қима ретінде сыздыру тиімді болмақ.
География сабағында тек картаны пайдаланып ғана қоймай түрлі диаграммаларды пайдалануға немесе сол диаграммаларды оқушыға сандық мәліметтерді саралай отырып өз бетінше сыздыруға болады. Мысалы, жауын-шашынның жылдық көрсеткіші, ауа температурасының айлық, жылдық көрсеткіштерін, жел өрнегін сызу (3-сурет) және т.б.
Жел өрнегі (3-сурет)
Оқушының логикалық ойлау қабілетін дамытудағы өзіндік жұмыстарға түрлі географиялық есептеулерді беруге болады. Мысалы, масштабтық есептерге сандық масштабты атаулыға, масштаб бойынша жергілікті жердің ара-қашықтығын анықтау жолдарын тапсыру.
Карта бетінде Алматы мен Астана қаласына дейінгі (1020км) ара қашықтық 8,5 см құрайды. Карта масштабын анықтаңыз.
Шешуі: 1020км:8,5 см=120 М 1: 12000000
Шарты: Биіктігі 40м төбенің қысымы 758мм с.б. төбе етегіндегі қысымды тап.
Шешуі: 40:10=4 758+4=762 мм с. б
Өзіндік жұмысының нәтижесінде оқушының бойында :
-ізденімпаздылық, шығармашылық қабілеттері;
-белсенділік дағдысы;
-оқушының нақты әрі жылдам шешім қабылдау дағдысы;
-өзіндік азаматтық позициясы қалыптасады;
Қорыта айтқанда шығармашылық сипаттағы көздеген мақсатқа қол жеткізу үшін оқыту және тәрбиелеу жұмысын ең тиімді әдістермен ұйымдастыру қажет. Сонда ғана оқыту үрдісі нәтижелі болмақ.
Пайдаланған әдебиеттер:
- В. А. Коринская «География материков и океанов» (метод. Пос) Москва 1990
- География және табиғат 2007 №5, 4
- Хабаршы 2008 №5(6)
- Қазақстан мектебі 1993 №7
Лингвистические тренажеры и их использование на уроках русского языка в сельской школе
Кошкарова Гульнара, Кызылординская область, Жанакорганский район, село Берлик, Учительница русского языка и литературы средней школы №55 имени С.Кожанова
К учебно-воспитательному процессу в сельской школе следует подходить диалектически, с учетом как положительных, так и отрицательных факторов. В классах с малой наполняемостью учитель имеет возможность в ежедневном общении всесторонне изучить психолого - педагогические особенности каждого ученика, объективно оценить уровень его знаний, учений и навыков; активно влиять на усвоение программного материала, осуществлять на деле дифференцированный подход к обучению. Вместе с тем в классах с малой наполняемостью наблюдаются такие негативные явления, как перегрузки учащихся, ослабление влияния классного коллектива на отдельного ученика и, как следствие этого, понижение интереса к предмету.
По нашим наблюдениям, наиболее опытные учителя, работающие в малочисленных классах, основное учебное время урока отводят самостоятельной работе учащихся, которая постоянно направляется и контролируется учителем.
Идеи оптимизации учебно – воспитательного процесса, получившие широкое признание в педагогике, предполагает рациональное использование традиционных средств обучения в сочетании с новыми, прогрессивными, учитывающими состояние современной лингвистической науки и передовой педагогической практики.
В последние годы учителя стали активнее использовать на уроках и во внеклассной работе технические средства обучения: кинофильмы, телепередачи, звукозаписи, видеозаписи.
Нельзя не отметить универсальный характер технических средств обучения; по существу их можно применять при обучении всех дисциплинам как гуманитарного, так и естественно-математического цикла.
Однако технические средства обучения не рассчитаны на решение многих, весьма важных лингвистических задач, например связанных с формированием навыков фонетического, морфемного, словообразовательного, морфологического разбора; с овладением орфографическими и пунктуационными нормами.
А именно на решение этих задач учитель, стремящийся усилить практическую направленность преподавания русского языка, затрачивает на уроке максимум учебного времени. Например:
Лингвистические тренажеры по всем разделам можно сделать и показать по интерактивной доске самими учениками, сделать звуко - буквенный анализ слова после изучения темы «Фонетический разбор слова». Образец фонетического разбора.
Фонетический разбор
слово________________________
слоги ударение
буквы звуки
|
1 |
|
2 |
|
3 |
|
4 |
б=зв б> зв б < зв
В соответствии с порядком разбора ученик записывает слово, например школа, разбивает его на слоги и ставит ударение. Затем в левой части пишет по вертикали буквенный состав слова и указывает алфавитное название каждой буквы. Далее в правой части в квадратных скобках пишет звуковой состав слова и характеризует каждый звук: гласный (ударный или безударный), согласный (по твердости-мягкости, звонкости-глухости). После этого ученик произносит каждый звук и отмечает, какой буквой этот звук обозначен. Теперь остается установить количественные соотношения букв и звуков в анализируемом слове.
Навыки морфологического разбора отрабатываются с учетом полной информации о семантических, морфологических и синтаксических признаках указанных частей речи. Лексическим материалом для этих целей служат выделенные слова в упражнениях учебников для морфологического разбора. Ниже предлагается образец разбора.
|
Имя существительное Из песни слова не выкинешь 1.Общее значение предмет ІІ.Морфологические признаки: 1.Начальная форма песня 2.Постоянные признаки: собств.________ нариц.__+______ одуш._________ неодуш.__+_____ род._____ж.р______ скл.___1-е________ 3.Непостоянные признаки: Падеж__род.____ число _ед.______ ІІІ. Синтаксическая роль |
|
____ |
|
===== |
|
-.-.-.-.-.- |
|
- - - - - - |
|
|
Таким образом, обучение русскому языку – одному из самых трудоемких школьных предметов, «ключу ко всем знаниям» - по существу крайне слабо опирается не достижения научно-технического процесса. До сих пор наиболее типичным остается урок, на котором в распоряжении учителя – учебник, доска, мел, статичные плакаты, схемы, т. е. пособия и средства обучения весьма традиционные. Разумеется, эти пособия полезны и необходимы для обучения русскому языку,однако в эпоху научно-технической революции их вряд ли можно считать достаточными.
В наше время важно так рационально построит учебно-воспитательный процесс,чтобы школьник с наименьшими добывать знания и применять их на практике.
Лингвистические тренажеры позволяют:
-обеспечить поэтапный, последовательный и динамичный ввод языковой информации;
Лингвистические тренажеры позволяют:
-обеспечить поэтапный, последовательный и динамичный ввод языковой информации;
-представить в наглядной форме основные языковые единицы;
-формировать обобщенные представления о содержании основных разделов школьного курса русского языка;
-проводить аналитическую и синтетическую работу с языковым материалом:
-вырабатывать прочные навыки различных видов языкового разбора;
-развивать орфографическую и пунктуационную зоркость;
-активизировать речевую и мыслительную деятельность учащихся путем аргументации решаемых задач;
-облегчить труд учителя по проверке письменных работ, а также по предупреждению и исправлению задач;
-делать более привлекательным учебный процесс, повышать интерес к предмету.
Использованная литература:
- Сборник статей. Урок русского языка., 1992г., М., «Просвещение».
- Журнал «Русский язык в школе».
- Улучшение качества работы сельской школы. Вопросы психологии, Эльконин Д.Е.
Жаңаша оқыту – оқу -тәрбие үрдісінің жетістік көзі
Мантаева Саламат Нұрлыбекқызы.Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы №55 С. Қожанов атындағы мектебінің бастауыш сынып мұғалімі, Жиенбаева Б.С, магистрант
ХХІ ғасырдағы еліміздегі дүбірлі өзгерістер, Жаңа серпілістер, қайта жаңғырулар оның білім беру жүйесін де айтылуы рефоромалар мен жаңа мақсаттар әкеледі. Жаңа білім стандартының жасалуы, мектептерді жаппай компьютерлендіру, мультимедиа сыныптарын ашу, инновациялық технологиядан іздену, білім мазмұнын байыту, әлемдік білім кеңістігіне ену мақсатындағы игі жұмыстар- сол өзгерістердің нәтижесі.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясын жүзеге асыру үшін қазірігі қоғамға шығармашылық қабілеті бар, талантты, іскер мамандар қажет. Ал бүгінгі оқушы ертең осы стратегияны жүзеге асыратын болашақ маман.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда бұл процесс білім парадигмасының өзгеруімен қатар жүреді.
Педагогикалық процестің маңызды құрамы оқу ісіндегі субьектілер -оқытушы мен оқушының тұлғалық бағытталған өзара әрекеті болып табылады.
Мектеп практикасында қазіргі уақытта педагогикалық мақсатқа сәйкес жаңалықтар көптеп енгізілуде. Мұғалімдер оқу – тәрбие процесінде оқытудың инновациялық формаларын көптеп пайдалануда.
Оқытудың қазіргі инновациялық технологиялардың ерекшеліктері –оның білімді меңгеруге емес, оқушының танымдық қабілеттерін және танымдық процестерді ойлай, білуге, қабылдау қабілетін арнайы жасалған оқу және танымдық жағдайлар арқылы дамытуға бағытталуы.
Әр технологияның өзіндік ерекшелігі, құрылымы, міндеті, мақсаты болады.
Мысалы, негізгі идеяларына тоқталайық.
|
Модульдік технологиясы. |
Деңгейлеп саралай оқыту технологиясы. |
Сыни тұрғыдан ойлау бағдарламасы. |
|
Оқытуда өзара қарым-қатынас арқылы жүйелі білім алуға мүмкіндік болатындай етіп ұйымдастыру, оқу материялдарын қайта жаңғырту, білік пен дағдыны қалыптастыру.Алынған білімді талдау, жинақтау және бағалау. |
Әр баланың жеке ерекшелігіне қарай бейімдеп оқыту.Саралай оқытудың негізгі түрлері. 1) қабілетіне қарай 2) қызығушылығына 3) жеке ерекшелігіне қарай. |
Барлық жастағы оқу балаларына кез – келген мазмұнға сын тұрғысынан қарауды үйрету. Аудиториялық сабақ. Тұлғаны саналы шешім жасауға баулу. |
Енді салыстырмалы түрде кейбір технологиялардың құрылымдарына назар аударайық.
|
МОТ |
Деңгейлеп саралай оқыту технологиясы. |
СТО |
|
1.Кіріспе бөлім (модульге, тақырыпқа енгізіу) 2. Сөйлесу бөлімі. (өзара сөйлесу негізінде ұйымдастыру) 3.Қорытынды бөлім (бақылау, сынақ) |
1.Мүмкіндік деңгейі. 2.Оқу материалдарын талдау. 3.Шығармашылық жағдайында қолдану (олимпиадалық тапсырма, реферат жазу, ғылыми жоба) |
Қызығушылықты ояту. 2.Мағынаны тану. 3.Ой толғаныс. |
Барлық технологиялардың білім көздеріне қарай әдістерді топтастырғанда мынадай сызба жүйесін көруге болады.
|
Сөйлеу әдістері |
|
Сарамандық әдістері |
|
Көрнекілік әдістері |
SHAPE \* MERGEFORMAT
|
Баяндау, әңгіме, түсіндіру, лабараториялық, әңгімелесу. |
|
Демонстрация,иллюстрация, бақылау. |
|
Графиктік, практикалық, әр түрлі жаттығу жұмыстары. |
Бұл технологиялардың балаға әсер ету жолдары түрліше. Мұғалім әр шәкірттің ерекшеліктерін жете зерттеп біліп алған соң, әдіс- тәсілдерді солардың қабылдау деңгейіне қарай іріктеп талдап қолданады.Тиімді, пайдалыларын жетілдіре түседі. Қызықты сабақтар - мұғалімнің ашқан жаңалығы өзіндік қолтаңбасы, әдістемелік ізденіс, көтерілген белесі, абырой-атағы, мақсат- мұраты. Ұстаз көкейіндегі шәкірттерді өзіне баулып, баурап алу үшін «Не істей аламын?» «Не істеу керек?» деген сұрақ- сауалнама әрекетке-әрекет нәтижелер, ал нәтижелер жобасы- практикаға енгізуге жетелейді. Ал практиканы ақиқат өлшемі- білім сапасы болмақ.
«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» (СТО) бағдарламасының қазіргі таңдағы талаптарға сай мұғалімді, әсіресе білгенім өмірде пайдалана білетін ұстаздарды тәрбиелеу мақсатында алатын орыны ерекше. СТО- адамның есте сақтауымы ойлауын зерттейтін танымдық психологияда негізделген. Бұл ғылым «егер есте сақтау үшін оқысаң- ұмытасың, ал түсіну үшін ізденсең - есте сақтайсың» деген қағидамен оқушылардың сұраққа жауап ізденуіне, сол арқылы қажетті білімді есте сақтауына бағытталған. Жалпы бұл жүйені тиімді қолдану үшін мұғалімге сұрақ қоя білу өнерін игеру өте маңызды.
СТО сабақтарында оқушы өзін-өзі еркін ұстап, өзгеге сенімін, жылуын күшейтеді.Осы мақсаттар мен міндеттер орындалған жағдайда мұғалім мен оқушының мынандай моделі қалыптасады.
SHAPE \* MERGEFORMAT
|
Мұғалім |
|
Оқушы |
|
Тиімді стратегияны пайдаланушы,оқыту сатысын ұймдастырушы, өзара тәжірибе алмасушы, кәсіби деңгейі мен шығармашылық ізденісі мол қабілетті маман. |
|
Жауапкершілігі мол, өздігінен білім алуға машықтанған логикалық ойлауы жоғары, ұжымшыл, өз ойын ашық айта алатын азамат. |
|
Болашақ жоғары кәсіп иесі. |
|
Жаңашыл әдіскер зерттеуші ғалым |
Ойлауды дамытатын сабақ моделі оқыту процесін маңыздандыруға, оның тиімділігін арттыруға негіз болатындығын өзіміздің сабақ өту барысында көзіміз жетті. Ішінара СТО әдістерін сабағыма пайдаланып келемін. Осы моделді негізге алып «Абайтану» сабағын өткіздім. Сабақтың тақырыбы: Желсіз түнде жарық ай. Оқушылар 3 топқа бөлінді.
Табиғат сөзін естігенде, кімге қандай нәрсе елестейді сұрағына топтастыру әдісі арқылы жауап аламын. Содан кейін өзім табиғат лирикасы жайлы әңгіме өтемін. «Желсіз түнде жарық ай» өлеңінен сөздің мағынасынын тану әдісі арқылы жұмыс жүргіземін. Оқушыларға өлеңді мәнерлеп оқытамын. 3 топқа тапсырмалар тапсырамын.
1- топ.
Абай кім? Оның қандай лирикалық өлеңдерін білесіңдер? Жатқа айт.
2- топ.
“Желсіз түнде жарық ай” өлеңін қара сөзбен суретте.
Айдың сәулесі суға түседі. Айдың дірілдеп тұрған жанды бейнесі көрінеді. Өзен терең сайды қуалап,тасқындап ағып жатыр. Ағаштардың жасыл жапырақтары сыбыласады.
Көкорай шалғын жер жүзін құлпыртып тұр.
3-топ.
Абайдың әндері туралы сендер қандай мәлімет білесіңдер?
Абай әндері ел ішінде ауызша тараған. Көзі тірі кезінде нотаға түспеген.
Ең алғаш 1919- 23 жылдар арасында нотаға түсті.
1926 жылы Ленинградттан шыққан “Музыкалық этнография” деген жинаққа Абай әндері енгізілді.
1939 жылы Абайдың немересі Мәкен апамыздың айтуында Абайдың 16 әні нотаға түсті.
1939 жылы М.Әуезовтың ұйытқы болуымен Алматыда Абай әндерін нотаға түсірді. Абайдың музыкалық мұрасын сақтауға Архан Ысқақовтан кейінгі үлес қосқан кісі Тұрағұлдың қызы, Абайдың немерісі Мәкен Мұхамеджанова.
Тренинг ойындары арқылы сабағымды қорыттым. Бұл ойындар балаларды шапшаңдыққа, ойшылдыққа жетелейді. Алғыр, ақындыққа жақын өнерлі балаларды зерттеуге мүмкіндік алады.
«Кім жылдам?» ойыны.
1 минутта сұраққа жылдам жауап беру керек.
1- топ.
1.А.Құнанбаев қай жылы, қай жерде дүниеге келген ...(1845ж)
2.Әкесінің аты кім ... (Құнанбай)
3.Әжесінің аты кім ... (Зере)
4.Абайдың анасы кім болған ... (Ұлжан)
5.Неше жасында Семейге оқуға барды... (10 жасында)
6.Неше жасында билікке араласты... (13 жасында)
7.Абай қай жылы дүниеден өтті...(1904ж)
2- топ.
1.Абай тұңғыш шығармасын қай жылы жазған ...(1885ж. Жасымда ғылым бар деп ескермедім).
2. “Қараңғы түнде тау қалғып” өлеңін орыс тіліне аударған кім ...( Лермонтов)
3.Бұл өлеңнің авторы кім ... (Гете).
4.Өлеңді қазақшаға аударған кім ...(Абай)
5. “Абай жолы” роман эпопеясын кім жазған... (М. Әуезов)
6.Абайдың атақты ақын шәкірті ...( Шәкәрім)
7.Абайдың неше қара сөзі бар ...(45 сөз)
3- топ.
1.Абай кімнен мысал аударған ... (Крылов)
2.Қанша тілді меңгерген...(араб, парсы, түркі)
3. “Желсіз түнде жарық ай” өлеңі қай жылы шыққан ... (1888ж)
4.Ең алғаш өлеңдері қай жылы нотаға түсті ...(1919-23жж)
5.Абай әндері қандай жинаққа енгізілді ... (1926ж.Музыкалық этнография).
6.Абайдың музыкалық мұрасын сақтауға кім күш салды ...( М.Әуезов).
7. “Желсіз түнде жарық ай” өлеңі жылдың қай мезгіліне
арналған...(Жаз).
Ізденудің, қызығушылығының арқасында оқушыларым аудандық «Абай оқуы» байқауынан Ералиева Айдана 2-ші орынды, Ыбырайым Гүлнұр 3-ші орынды иеленді.Бұл да еңбегіміздің нәтижесі деп білемін.
Болашақта өркениетті елдердің жоғары технологиясын меңгерту, дүниежүзілік білім кеңістігіне шығу бүгінгі күннің мақсаты.Баланың жан-жақты дамуы, ортаға, өмірге бейімділігі қаланады.Қорыта айтқанда, мұғалім ізденуін тоқтату арқылы мұғалімдік қасиетінен де айырылып қалмас үшін атақты грек философы Сенека айтқандай «өзгелерге үйрете жүріп өзі де үйренуі шарт».Ел болашағын қалайтын азаматтарды ертең емес, бүгін оқытып тәрбиелеу керек.. Ендеше тиімді де , сапалы технологиялар бүгін қажет.
Пайдаланған әдебиеттер:
1.Қ.Ж.БұзаубақоваПедагогикалық тренинг жеке тұлғаны дамыту құралы ретінде.Алматы -2006ж
2.Абай. Шығармалар жинағы. І,ІІ том.
3. Еркін Дүйсебаев
Сыни тұрғыдан ойлау және жазу. Қызылорда -2002ж
4.Жанпейісова .Модульдік оқыту технологиясы. Алматы -2006ж
5.Көрік және дауыс. 2004ж
6.12 жылдық білім 2006 ж
Ақсу-Жабағылы қорығы
Мылтықбаев Ермек Таубайұлы,Жаңақорған аудандық білім бөлімінің әдіскері
Салауатты өмір салтын сақтап, әлеуетті өмір сүрудің бір негізі – қоршаған ортаға көңіл бөліп, бай табиғатымызды қорғай білуде. «Табиғатты қорғау – мұсылманның міндеті», «Табиғат тазалығы – адамзат амандығы». Ел мен жер, көгілдір орман мен мөлдір көлдер, байтақ дала мен асқақ тауымыз біздің басты байлығымыз. Ал жер, су, ауа – мол қазынамыз. Табиғат пен қоршаған ортаны түрлентіп гүлдендіре беру де біздің қолымызда.
Сондай – ақ, табиғатты аялап, қоршаған ортаны таза ұстау да адам баласына жүктелген міндет. Өйткені, Ислам діні тазалыққа шақыратын дін. Негізінде мұсылман бүлдіруші емес, бүтіндеуші, қиратушы емес, дұрыстаушы, зиян келтіруші емес, пайда әкелуші. Алла тағала адамзатқа көптеген нығметтерді аманат қылып берген. Сол аманатқа қиянат жасамау да мұсылманның бір сипаты болып саналады. Бұл нығметтің бірі – осы табиғат. Ондағы жан – жануарлар, өсімдіктер, кішкентай тіршілік иелері, сайраған құстар. Сол себепті де қазіргі таңдағы Ақсу-Жабағылы қорығы және ондағы Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелген құстар туралы айтып өтсек артықтық етпейтіні хақ.
Қорықтар – бұл табиғат объектілерін қорғаудың ең жоғарғы формасы. Қорық аймағы шаруашылық айналымынан басталып, онда кен өндіру мен құрылыс жұмыстарын жүргізу, аң – құс атып, балық аулау, шөп шабу мен мал жаю және ағаш дайындау сияқты табиғат байлықтарына нұқсан келтіретін әрекеттерге тыйым салынған. Сонымен қатар, қорық жеріне улы химикаттарды шашуға және басқа жерлердің өсімдіктері мен хайуанаттарын жерсіндіруге болмайды. Бір сөзбен айтқанда, қорық ұйымдастырылған жерлердің табиғаты, сол аймақтың ландшафтылы – географиялық белбеуінің үлгісі ретінде қорғалуы қажет. Бұл жерлердегі экологиялық процестердің барлығы адам араласуынсыз табиғи жағдайында өтеді. Адам оның бақылаушысы, зерттеушісі ғана. Сол себепті де қорықтарды соңғы кезде ашық аспан астындағы нағыз «табиғат лабораториясы» деп те атап жүр.
Өйткені, мұнда ұзақ жылдар бойына табиғат комплекстерін табиғи жағдайда терең, ғылыми зерттеу, «табиғат жылнамаларын» жүргізу сияқты алуан түрлі жұмыстар жүзеге асырылады.Қорықтарда тек саны азайып, жойылып кетуге жақын тұрған хайуанаттар мен аса бағалы өсімдіктер ғана қамқорлыққа алынып қоймай, сонымен қатар, өлкеміздің көрікті табиғат ландшафтылары, жалпы табиғат комплекстері сол қалпында сақталады. Міне, сондықтан да болашақ ұрпаққа табиғат байлықтарын кемеліне келтіре көркейген қалпында табыс етуде қорықтардың алатын орны ерекше. Шындығында да, кең – байтақ республикамызда қорықтардың жетіспеуі кімді болса да ойландырмай қоймайды.
Ақсу – Жабағылы қорығы. Талас Алатауының солтүстік – батыс сілемдерін және оған іргелес жатқан Өгем жоталарын қамтыған Ақсу – Жабағылы қорығы 1926 – жылдың 14 маусымында ұйымдастырылды. Бұл қорықты ұйымдастырудағы басты мақсат – Батыс Тянь – Шань тауының өзіндік ерекшелігі бар табиғат ландшафтарын, табиғи комплекстерінің даму заңдылығын жан- жақты зерттеу үшін сақтап қалу еді. Бастапқыда қорық территориясының ауданы 30 мың гектар шамасында болса, қазіргі оның алып жатқан жер көлемі -74416 гектар. Ақсу- Жабағылы қорығы Шымкент облысының оңтүстік –шығыс бөлігінде, яғни Жамбыл облысының, көршілес Қырғыз және Өзбек республикаларының шекараларымен түйісетін жерде орналасқан. Бұл қорықтың негізі аймағынан басқа, оның екі филиалы - Әулие және Қарабастау палеонтологиалық участкілері бар. Осыдан 150 миллион жыл бұрын тіршілік еткен жануарлар мен өсімдіктердің тасқа айналған қалдықтары көп шоғырланған. Әулие сайы Қошқарата өзені аңғарының сол жақ жағалауында жатыр. Ал, 125 гектардай аймақты қамтыған Қарабастау бөлігі Сырдария Қаратауының Боролдай жотасында орналасқан.
Ақсу-Жабығылы қорығының басым бөлігі 1000-4000 метрлік биіктік аралығын қамтиды. Мұнда табиғаттың биіктік бойынша таралған шөлейтті, ұсақ шоқылы дала, аршалы-шабындық дала, субальпы мен альпы шалғындығы және мәңгі мұздықты белдеулері өзіндік табиғи контраст түзеді. Аталған белдеулердің табиғат жағдайлары да әр түрлі. Соған байланысты ол жерлерге өсетін өсімдіктер дүниесі де сан алуан. Мәселен, Ақсу – Жабағылы қорығының территориясында жоғарғы және төмендегі сатыдағы өсімдіктердің 1465 түрі өсетін көрінеді. Соның ішіндегі, сүректі ағаштардың 16 түрі және бұталардың 62 түрі кездеседі. Талас терегі, тал мен қайың, шетен мен үйеңкі, жабайы алма мен долана, мойыл мен регель алмұрты сияқты ағаштар мен бұталар тау беткейлерінде, өзен аңғарларында орман алқаптарын құрайды. Ал, тамаша аршалы ормандар үлесіне қорық жерінің 30 пайызы тиеді. Осы ормандар арасы мен ашық жерлер болса, олар жер бетінде тербелген әсем гүлдер мен көк майса шалғынды шөптерден түзілген жасыл кілеммен көмкерілген. Жасыл желекке оранған бұл өлке, хайуанаттар дүниесіне де өте бай.
Мұнда, қанаттылардың 238 түрі, сүт қоректілердің 42түрі, бауырымен жорғалаушылардың 9 түрі, қос мекенділердің 2 түрі және балықтардың 2 түрі тіршілік етеді. Ал, омыртқасыз жануарлар дүниесі өзінің түр жағынан бай екендігін бірден танытады. Қорық жерін мекендейтін жануарлардың ішінде кәсіптік маңызы бар – арқар, таутеке, елік, марал, жабайы шошқа сияқты аңдар өздерін еркін сезеді. Олардан басқа да жемтігін аңдыған жыртқыштар: барыс немесе ібліс, аю, түлкі, борсықтар да жайлы қоныс тапқан. Әсіресе аса сиреп кеткен көк суыр, бүркіт, ұлар сияқты аң – құстар өсіп - өнуі үшін қорық өңірі өте қолайлы.
Фаунасы мен флорасы осындай бай болғандықтан, олардың биологиясын, тіршілік ерекшеліктерін жан – жақты зерттеу жұмыстары қорық ұйымдастырылған алғашқы жылдардан бастап жақсы жолға қойылған. Бастапқыда, қорық табиғатын зерттеумен жан – жақтан келген ғалымдар уақытша айналысса, кейіннен, яғни 1935 жылдан бастап қорық штатына енгізілген ғылыми қызметкерлер зерттеу жұмыстарымен жүйелі, әрі тұрақты түрде айналыса бастады. Солардың негізінде табиғи ресурстарды тиімді пайдалану мен қорғау жолдарын жүзеге асыруға қажетті құнды ұсыныстар белгіленіп, олардың көпшілігі өмірге жолдама алды, табиғат қорғау ісін үлгілі жүргізе отырып, оның маңызын халық арасында насихаттауға да қорықтың ғылыми қызметкерлері қыруар еңбек етті. Түрлі басылымдарда жарияланған 400 – ге жуық еңбек соның айғағы болса керек. Көп жылдардан бері қорық аймағында еліміздің түкпір - түкпіріндегі қалалардан жиырмадан астам оқу орындары мен ғылыми мекемелерінен келген студенттер, аспиранттар мен ғалымдар өздерінің ғылыми өндірістік практикаларын өткізіп келеді. Тек, 1964жылдан бергі уақыт ішінде 500 – дей түрлі мамандық иелері өздерінің білімін шындаған екен. Ақсу – Жабағылы қорығының әсем табиғаты, оның хайуанаттар дүниесі мен өсімдіктер әлемі, жалпы қорықтың табиғат қорғау ісіндегі маңызы жөніндегі көрнекті материалдармен қорық музейінде танысуға болады. Жылма - жыл бұл музей экспонаттарын 2 – 3 мыңдай адам тамашалап кетеді. Тамашалауға тұрарлық қайталанбас әсем табиғаты бар Ақсу – Жабағылы қорығы өзінің жарты ғасырлық тарихында Қазақстан табиғат байлықтарын қорғау ісіне орасан зор үлес қосты. Сол себепті де, Ақсу – Жабағылы қорығы ЮНЕСКО белгілерін халықаралық маңызы бар резерваттар қатарына жатқызылған. Бұл мақтаныш сезіміне бөлеумен қатар, қорық алдына табиғат тұрғысында жаупкершілігі мол міндеттер жүктейді.
Сүйікті Мұхаммед пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) “Адамдардың ең жақсысы басқаларға пайдасы тигені” – деген хадисін жадымыздан шығармаған дұрыс. Болашақ ұрпағымыз үшін табиғатымыздың әсемдігін сақтап қалайық!
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- Қазақстандағы жануарлар әлемі
- Сұрақ және жауап
- Қазақстанның қорықтары мен саябақтары
12 жылдық білім беру жағдайында адами капиталды дамыту мәселелері
Мұратбаева Бағым № 51 орта мектептің тарих пәні мұғаілімі, Қызылорда облысы, Жаңақорған ауылы, Әлменова Махаббат №254 негізгі мектептің орыс тілі мұғалімі
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаев «ҚР-ның 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарында» білім беру жүйесінің барлық деңгейлері –мектепке дейінгі білімнен жоғары білімге дейін түбегейлі жаңғыртылатынын атап көрсеткен болатын . 2020 жылға қарай Қазақстан біліммен, ақылмен құрылған экономикасы және біліктілігі жоғары жұмыс күшінен тұратын мемлекет болуы қажет. Соған сәйкес, білім беру жүйесінің мазмұнын жаңартуға ықпал ететін «Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» қабылданды. Бағдарлама дегеніміз – алда атқарылар жұмыстардың нақты іс-жоспары, алға қойған мақсатқа қол жеткізетін құрал.
Қазіргі таңда елімізде білім беру саласына көп көңіл бөлінуде, себебі еліміздің ертеңі – бүгінгі ұрпақтың қолында. Жас ұрпақты ұлттық рухта тәрбиелеу, сапалы білім беру—қазіргі мектептердің алдында тұрған үлкен міндет. Қай елдің болмасын ірге тасы, жарқын болашағы ұрпақ екені белгілі. Соған сәйкес, «Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамыту 2011—2020 жылдарға арналған бағдарлама» жобасында жаңа білім беру мазмұнының базалық принципі ретінде әрбір мектепте тұлғаның адамгершілік-рухани қасиеттерін дамытуды ынталандыратын ізгі білім беру ортасын құру: өзін-өзі тану, өзін-өзі анықтау және өзін-өзі жетілдіру мәселелерін жүзеге асыру қарастырылған .
Бағдарламада білім беруді дамытудың тоғыз бағытын жүзеге асыру қарастырылған. Мемлекеттік бағдарламаның негізгі стратегиясы – азаматтардың материалдық және рухани әл-ауқатын жақсарту, экономиканың тұрақты дамуы үшін баршаға арналған сапалы білімнің қол жетімділігін қамтамасыз ету арқылы адами капиталды дамыту, білімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру . Қазіргі кезде экономиканың дамуы үшін адами капиталдың рөлі өте маңызды. Білім беруге бөлінетін инвестицияның елдің эконоимкасының дамуына тікелей ықпал ететінін шетелдік білім беру жүйесінің үрдістерінен байқауға болады.
Бағдарламаның негізгі мақсаты – Адами капиталды дамыту. Адами капиталды дамыту дегеніміз –болашақтың ірге тасын қалайтын жастарды сапалы біліммен қаруландыру деген сөз..
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев жыл басындағы халыққа Жолдауында алға қойған міндеттерді жаңа адами капиталдың жаңаруы мен молаюын талап ететін ел шаруашылығын тездетіп қарқынды даму жолына салу міндеттеріне тоқталған болатын . Сондықтан да Қазақстанда халықты еліміздің экономикасының дамуына, сондай-ақ әрбір азаматын өзінің тұрмыс дәрежесінің жоғары болуына қажетті біліммен қаруландыру үшін «ҚР-да білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын» қабылдап отыр. Бағдарламаның І кезеңіндегі міндеттер жалпы орта білім беретін мектептерде іске асырылады. Атап айтқанда, 2015-жылға қарай электрондық оқыту жүйесі құрылып, оқытудың 12 жылдық моделіне көшу басталады.
Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты - 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу арқылы әлемдік білім беру кеңістігіне ену. Мақсатымыз осы бағыттарды қамти отырып мектептерімізде өмірге экономиканың және азаматтардың әл-ауқатының тұрақты дамуын қамтамасыз ететін білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, адами капиталды дамыту үшін оны түбегейлі жаңғыртуға даяр тұлға тәрбиелеу.
Қазақстанның өндіріс күштерінің өсуінің жаңа кезеңіне көшуі жағдайында адами фактордың проблемаларын және даму перспективаларын талқылай келіп, былай деп есептейді, адами капитал – бұл елдің стратегиялық ресурсы, оның молаюы мен сақталуы экономиканың және мемлекеттің дамуының тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Осыған байланысты Адами капитал тұжырымдамасын және Өмір сапасының ұлттық стандартын қалыптастыруды мемлекеттің индустриялық-инновациялық саясатының ажырағысыз бөлігі деп есептеу керек.
Адами капиталды ұсыну туралы ғана қам жасап қоймай, сонымен бірге мемлекет тарапынан инновациялық экономиканы дамытуға неғұрлым тиімді жағдайлар жасау арқылы оған деген сұранысты кеңейту жөніндегі шараларды қабылдау қажет. Қазақстандағы адами капитал бәсекеге қаншалықты қабілетті? Еліміздегі білім деңгейі қандай? Қазіргі кезде қазақстандық білім беру сапасы бәсекеге түсе алмайтындай күйінде қалып отыр. Сондықтан Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған бағдарламасы білім беру жүйесін жаңа әлеуметтік-экономикалық ортаға бейімдеп, білім сапасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру, әлемдік білім беру кеңістігіне ену шарттарына сәйкес білім жүйесін жаңартуды талап етеді.
Адами капиталдың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және оны заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз ету қарастырылу қажет. Адами капиталдың дамуы – Қазақстанның жаңа онжылдықта дамуының ілгерілетуші факторы және бұл туралы Елбасы Жолдауында айтылған. Адами капиталға бөлінетін ивестициялар тез өзгеретін әлемге бейімделе алатын техникалық, өнімді жұмыс күшін құру үшін қажет. Елдің зияткерлік және инновациялық әлеуетін жасаудың негізін мамандар дайындайтын білім беру жүйесі құрайды. Еліміздің орнықты дамуы сол мамандардың біліктілігіне байланысты. Олардың шығармашылық күші, отансүйгіштігі және жоғары кәсібилігі – еліміздің ілгері дамуының негізгі ресурсы. Бағдарламада жалпы білім беруде мониторингтік жүйені дамыту, білім сапасын бақылаудың және бағалаудың ұлттық моделін жетілдіру, бейінді білім беруді жаппай жүзеге асыру, 12 жылдық білім беруге көшу сияқты мәселелерді жүзеге асыру қарастырылған.
Бағдарлама, бірінші кезекте, білім берудегі сапа менеджемент жүйесіндегі, педагогикалық мониторингті жетілдіре отырып, «барлық деңгейде білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін енгізу» талабын қояды. Мониторингтік зерттеулер: білім беру ұйымдарының қызметін жүйелі бақылау, нәтижелерін өңдеп, талдау, ақпараттарды сақтау, жинақтау және тарату арқылы білім беру жүйесін дамыту үшін болжамдар жасау және басқару тетіктерін жетілдірумен айналысатын болады. Бұл қазіргі жалпы білім беру жүйесін түбегейлі жаңартуда, білім сапасын көтеруде, тұңғыш ғылыми негізде қойылып отырған ең өзекті мәселе. Жаңа бағдарламаның басты талаптарының бірі – «Бейінді білім» беруге көшу. Бүгінгі танда «Білім туралы» заңда «Бейінді білім» берудің құқықтық негізі айқындалғанымен, іс жүзінде бірыңғай жүзеге асырылмай келеді. Әлемдік тәжірибеде оның қажеттілігі, тиімділігі дәлелденген. Бейінді білім оқушылардың өзінің ынта-ықыласы ауған кәсіпке жастайынан бейімделуіне, сапалы білім алуларына негіз жасайды. Сондай-ақ «Бейінді білім» жоғары сыныптарда қазіргі жалпы білім беретін пәндердің санын азайтып, оқушының таңдаған болашақ мамандығына байланысты жекелеген пәндерді тереңдете оқытуға мүмкіндік береді. Бағдарламада «2015 жылдан бастап, мектептің жоғарғы сыныптарында «Бейінді мектепте» бейінді оқу бағдарламасы жүзеге асырылады. Бейінді мектепке қабылдау ұлттық тестілеу негізінде жүргізіледі. Бейінді мектепте оқуды 10-сынып бітірушілердің 60 %-ы жалғастырады деп болжанып отыр» деп жазылған. Әлемдік тәжірибеде, 12 немесе 13 жылдық жалпы білім, кейін университеттерде білім алатын, арнаулы мектептерде-гимназия, лицейлерде, яғни дарынды балаларға арналған мектептерде білім алатын жастарға ғана беріледі. Бейінді білім берумен байланысты, Бағдарламада көрсетілген, «жоғары оқу орындарының базасында бейінді оқыту бағдарламасын іске асыратын мектептердің құрылуы», біздің жағдайымызда болмаған – үлкен жаңалық.
Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы сапалы білім беруді қамтамасыз ету арқылы, адами капиталды дамытуға негізделеді. Бағдарламаның негізгі бағыттары, алға қойған мақсаттарына жету жолдары және тиісті іс-шаралары көрсетілген. 2015 жылға дейінгі өтпелі кезең аяқталып, 2020 жылға дейін білім жүйесі жоғары білім сапасы мен халықаралық индикаторлармен расталған адами капиталдың даму деңгейі түрінде нәтиже беретін болады.
Елбасы биылғы Жолдауында үш аса маңызды мемлекеттік бағдарламаның қабылданғанын атап өтті. Соның бірі Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған бағдарламасы - білім беру жүйесін жаңа әлеуметтік-экономикалық ортаға бейімдеп, білім сапасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру, әлемдік білім беру кеңістігіне ену шарттарына сәйкес білім жүйесін жаңартуды талап етеді.
Қорыта айтқанда, бағдарлама адами капиталдың дамуын көздейтін бағдарлама болып табылады. 2020 жылға қарай Адами капиталды дамыту арқылы мемлекет экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру жүзеге асырылатын болады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары» Қазақстан Республикасы
- Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2010 жылғы 1 ақпандағы №922 Жарлығы.
- «Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға
- арналған мемлекеттік бағдарламасы» Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
- 2010 жылғы 07желтоқсандағы №1118 Жарлығы.
- «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз». Қазақстан Республикасы Президенті
- Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 28.01.2011 ж.
12 жылдық мектептегі психологиялық қызметтің маңызы
Сайпирова ЖазираЖаңақорған аудандық білім бөлімінің әдіскері, Жұманова Күланда - №256 орта мектептің физика пәні мұғалімі
ХХІ ғасырда білімді дамыта алмаған мемлекеттің келешегінің де жарқын бола алмайтыны анық. Елбасы өз Жолдауында «Біз бүкіл елімізде әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметіне қол жеткізуге тиіспіз», - деп жаңа Қазақстандағы білім саласының алдыда тұрған үлкен міндетті айқындап берді. Қазақстандық білім беруді халықаралық кеңістікке таныту мақсатында мектеп реформасына жан-жақты өзгерістер енгізіліп, ішкі-сыртқы жүйесі жаңашылдықпен жаңарып келе жатқаны белгілі.
Қазіргі таңда әр қоғам мүшесінің назарынан тыс қалмайтын келелі де көкейтесті мәселенің бірі – жалпы білім берудегі 12 жылдық оқуға өту болып табылады. Елімізде жүргізіліп жатқан білім саясаты әлемдік білім кеңістігімен ықпалдасуға бағдарланған. Әлемдік білім кеңістігінен жалпы білім берудің басымдылық мақсаты өзгермелі білім жағдайына тез бейімделетін өз жолын дұрыс таңдай білетін, оң шешім қабылдай алатын тұлғаны даярлау.
Еліміздің әлеуметтік жағынан дамуы оның азаматтарының адамгершілік және шығармашылық белсенділігінің дамуымен тығыз байланысты. Қоғамдағы жетістіктердің негізгі күші – адам, оның білімі, шеберлігі, еңбектегі табандылығы, ойлауы мен адамгершілік қасиеттері. Еңбектің қай түрі болмасын адамның психологиялық мүмкіндіктерін мейлінше толық, жан - жақты ескеріп, соған сәйкес ұйымдастырылса ғана жақсы нәтиже берері сөзсіз. Қазіргі білім беру жүйесін қайта құру мен ұйымдастырудың басты жұмыс жоспарында тұлғаның өзіндік ерекшелігін танып білу мен дамыту және өз мүмкіндігін пайдалы істерге қолдана білуге жағдай жасау мәселесі қойылған.
12 жылдық мектеп оқушыларының әлеуметтік дамуына, болашақ мамандықтары бойынша қажетті дағдыларды жинақтауына, еңбек рыногына бейімделуіне өмір сүруге дайындықтарының артуына жағдай жасайды. Жалпы орта білім берудің басты мақсаты – алған білімдерінің негізінде еркін бағамдай алатын, өзін таныта, дамыта білетін , қазіргі тез өзгеріп отыратын өмірге өз бетінше дұрыс шешім қабылдай алатын тұлғаны қалыптастыру.
12 жылдық мектепке көшу жағдайында мектептегі психологиялық қызметтің маңызы зор. Психологиялық қызметтің мақсаты – бала дамуындағы әр кезеңдегі жан дүниесінің ерекшеліктерін анықтап алып, олардың өз-өзіне, қоршаған ортаға деген көзқарасының, қарым-қатынас мәдениетінің қалыптасуына жетекшілік жасау. Бұл мақсат келесі міндеттер арқылы нақтыланады.
Психологиялық қызметтің міндеттері :
- психологиялық және әлеуметтік – психологиялық тұрғыдан қиындық көріп жүрген балалардың проблемаларын анықтап, оларға дер кезінде көмек көрсету;
- оқушыларды мектеп табалдырығын аттаған күннен бастап оны бітіргенше жетелеп, сүйеніш болып жүру;
- проблемасы бар балаларды жан-жақты зерттеп, оны туғызған себебін анықтау және түзету - дамыту жұмыстарын жүргізу;
- проблемасы бар балалардың психологиялық қасиеттерін өңдеу үшін психологиялық тренингтер ұйымдастыру;
- оқу – тәрбие жұмысына ғылыми жетекшілік жасап әр оқушының, ата – аналардың психологиялық – педагогикалық білімін жетілдіру және біліктілігін арттыру жұмысын ұйымдастыру.
Осы анықталған міндеттерді орындау, өмір барысында туған шиеленіс жағдайларды дұрыс шешу үшін психологтар әр адамға сүйеніш болып, бағыт – бағдар беріп отыруы қажет.
Бәрімізге мәлім қазіргі кезеңде мектептің қойып отырған талабы – жеткіншек ұрпақтарды негізгі пәндермен терең де берік қаруландыру, ал меңгерген білімдерін күнделікті өмірде өз деңгейіндегі іскерлік шеберліктеріне қолдана білу. Осы жетістіктерге жету үшін мұғалім алдындағы оқушының мінез - құлқын, сана-сезімінің жетілу дәрежесін таным процестерінің (қабылдау, зейін, қиял, ес, ойлау) дұрыс қалыптасуын қадағалап, әрі дамытып отыруы қажет. Оқушы бойындағы ерекшеліктерді оқу - тәрбие процесінде толық ескеру мұғалімге өте қиын. Сондықтан да білім беру жүйесінде психологиялық қызметтің оның ішінде мектеп психологының атқарар қызметі жетерлік.
Мектеп психологы мамандық қызметін атқару барысында оқушыларға, олардың ата-аналарына, педагогтарға, көптеген мәселелерді тиімді шешуге психологиялық жағынан көмек көрсетеді. Балалардың мектепте оқуға даярлығын анықтаудан бастап, мектепке қабылдау, бастауыш сыныптарда жетелеу, орта және жоғары сынып оқушылары мектеп бітіргеннен соң өмір жолын тауып алу проблемаларын шешуге бірінші кеңесші және көмекші болатын адам – мектеп психологы. Мектепте, психолог, оқушылардың жекелік қасиеттері диагностикалап, зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып , олардың күнделікті дамуына ықпал жасайтын іс-шаралар жүргізеді.
Сонымен қатар дамуында нормадан ауытқуы бар балалармен жеке - дара, қажеттілік туғанда - топпен, түзету және дамыту жұмыстарын ұйымдастырады. Ерекше қиын жағдайларда баланы басқа мамандарға көрсетіп, оның психологиялық дағдарысын оңтайландыру жолдарын анықтауға ат салысады.
Мектеп психологының жұмыс жоспары төмендегі бағыттар бойынша ұйымдастырылады.
- Психологиялық диагностика
- Психологиялық профилактика
- Психологиялық түзету, дамыту
- Психологиялық консультация
- Психологиялық білім көтеру
Мектептегі психологқа қойылатын талап өте көп және жоғары, оны орындау психолог шеберлігіне, біліктілігіне, шығармашылық ізденістеріне байланысты.
«Баланы жан-жақты білу керек» деген белгілі педагог К. Д. Ушинский көрегендігі, педагогикалық іс әрекеттің психологиялық қызметтің тығыз қарым қатынаста болатындығының айқын дәлелі.
Мен өз жұмысымды мектепке қабылданған баларға психологиялық диогноситка жүргізуден бастаймын. Балалардың мектепке психологиялық даярлығын анықтауда кеңінен қолданылып жүрген аса танымал әдістердің бірі – чех ғалымдары А.Керн мен К. Йирасек тестін жүргіземін. Тест үш талаптан тұрады : ойға сүйене отырып ер адамның суретін салу, жазба әріптерін және берілген нүктелер тобын көшіріп салу. Бұл тесттің тиімді жағы – балалардың мектепте оқуға дайындығын анықтауға жалпы бағдар беруімен қатар, оқуға аса қажетті саусақтардың нәзік қимылының үйлесімділігін, зейінді бағытты ұстауын және үлкендердің түсіндіргені бойынша баланың өз әрекеттерін ұйымдастыра алатындығы анықталады. Баланың мектепке психологиялық даярлығы тек бір ғана тестің көмегімен анықтау жеткіліксіз сондықтан бұдан басқа да бірнеше әдістемелерді қолданамын.
Л. С. Выготский әдістемесі бойынша балаларға топтама сөздер оқылып, оларды бір сөзбен қалай атауға болатындығы сұралды. Бұл әдістеме арқылы ұғымдардың қалыптасуы мен оларды жинақтай білу іскерлігі анықталады.
А. Р. Лурияның «Пиктограмма» әдістемесі арқылы балалардың есте сақтауының даму деңгейін анықтадым. Баланың мектепке психологиялық даярлығын екі – үш тестің көмегімен анықтау жеткіліксіз сондықтан бұдан басқа да әдістемелерді кеңінен қолданамын.
Диогностикалау қорытындысы : 6 жастан қабылданған оқушылардың мектепке психологиялық тұрғыдан дайындықтары болғанымен, интеллектуалдық дайындықтары әлі де жеткіліксіз. Олай дейтінім бақылау кезінде, оқушылар арасында тапсырмаларды орындау барысында координациялық қимыл – қозғалыстары әлі де толық жетілмегендігі, өз - өзіне сенімділігінің төмен екендігі байқалды. Тест жұмысының қорытындысына сай координациялық қимыл – қозғалыстары толық жетілмеген, қол саусақ моторикасы әлі де жетік дамымаған, өзіндік жұмысқа бейім емес оқушылармен жекелеген жұмыстар яғни дамыту – түзету жұмыстарын жүргіземін. Ең бастысы балаларды жан – жақты зерттеп, зерттеу жұмысының негізінде соған лайықты жұмыс жүйесін құрып, оқушылардың сабаққа ынтасын дамытып отырсақ сонда ғана нәтижеге жететініміз анық.
12 жылдық білім беруді жүзеге асыруда қазіргі таңда мектеп бағдарламасында бейін алды жұмыстар жүргізілуде. Оқушылардың бейінді оқытуға даярлығын зерделуде мектеп психологының атқарар қызметі ерекше. Оқушылардың мүдделері мен бейімділіктеріне қарай үнемі зерттеу жүргізіп отыру, ол оқушылардың өзіндік танымы , өз мүмкіндіктері, қабілеттері, мүдделерін жандандырады,өзін - өзі тәрбиелеу және өзін - өзі жетілдірумен айналысуына, нәтижесінде 9 – сынып оқушысының өмірлік, әлеуметтік және кәсіби өзін - өзі анықтауына , тұлға ретінде өрістеуіне көмектеседі. Мен оқушылардың қызығушылығы мен қабілеттерін болжау үшін мынадай әдістемелрді қолданамын.
- Қызығушылық картасы (А.Е Голомштоктың модификацияланған әдістемес)
- Голланд тесті арқылы оқушылардың тұлғалық типтерін анықтау.
- Е. А. Климовтың жіктемелік – болжаулау сауалнамасы
Жоғарыда көрсетілген әдістеме бойынша 9- сынып оқушылары арасында тестілеу жұмыстары жүргізілді. Әрбір оқушының жұмысы қорытындыланып нәтижесі бейінді сыныптарды жинақтауға мүмкіндік берді.
Қазіргі заманғы мектептердің өсіп келе жатқан тұлғаны қандай бағытта дамытатындығы, жеке тұлғаның потенциалдық және шығармашылық мүмкіндіктерін аша алуы еліміздің дамуы мен гүлденуіне қатысты.
Мектеп оқушысының жеке тұлғасының дамуы негізгі проблема бола отырып, біздер осы оқушылардың мемлекет тарапынан кепілдік беріп отырған Қазақстан Республикасының «Балалардың құқықтары туралы» Заңын жүзеге асыру оқу орындарының тікелей міндеті екенін басшылыққа аламыз. Оқушы тұлғасының шығармашылық сапасын көтеруде мұғалімдер олардың құқықтарын ескере де құрметтеумен қатар, олардың міндеттерін де ұмытпаған жөн. Оқыту мен дамыту арқылы оқушы санасын көтеру деңгейге жеткізу қажет. Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар екенін психология ғылымы дәлелдеп берген. Белгілі педагог К.Д.Ушинский «Егер мұғалім әр баланың жан – жүйке ерекшеліктерін жақсы білсе, онда осының өзі тәрбиелеу үшін құрал болып табылмақ» – деген. Ендеше, балалардың жеке ерекшеліктерімен санасу – ұстаз парызы. Балаларға психологиялық жас ерекшелігі жағынан алып қарағанда, өне бойы бірдей болып кездесе бермейді, әрбір оқушының өзінше азды-көпті өзгешелігі бар. Оқушының психикалық даму ерекшеліктерін жете білу, оларды оқу тәрбие жұмысында пайдалана білу білім нәрімен сусындатуға, үлгілі тәрбие беруге, сенімді, білімді, адал ұрпақ яғни жеке тұлғаны қалыптастыруға септігін тигізері сөзсіз.
Өсіп келе жатқан ұрпақ – адамзаттың болашағы, жалғасы. Тәуелсіз ел атанып, төбемізге ту тігіп, тіліміздің мәртебесі артып, әлемге атымызды танытып жатқан кезеңде ұлттың, елдің болашағы – жас ұрпақ тәрбиесіне де мықты көңіл бөлінуі қажет. Ал бүгінгі күні ұстаздың басты мақсаты - өзіндік адамгершілік құндылықтарын бала бойына дарыта отырып, оның рухани қазынасын жарыққа шығару, әрбір баланы жеке тұлға ретінде жетілдіру үшін оның бойындағы бар құндылықтарды дамыту. Абай атамыздың «Ұстаздың еткен жалықпас, үйретуден балаға» деген нақыл сөзін естен шығармай, үлкен төзіммен, алдымызға келген шәкірттерге олардың жеке тұлға болып қалыптасуына, өмірде өз орнын таба білетін адамның қажеттілігін қалыптастыруына, жақсы тәрбие, терең білім беру үшін еңбек етуден жалықпайық.
Пайдаланылған әдебиеттер :
- 12 жылыдқ білім №1 2007 жыл
- 12 жылыдқ білім №8. 2006 жыл
- Хабаршы №1 2007 жыл.
- Көмекбаева л. К. Білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызметті ұйымдастыру. Алматы. 2002 ж
- Нұрмұхамбетова Т.Р. Тәжірибелік психология. Шымкент 2006 ж
ХХІ ғасыр білімділерін бастауыш сыныпта дайындау
Айтжанова Гүлмира-№ 125 С.Сапарбеков атындағы мектептің бастауыш сынып мұғалімі, Қызылорда облысы, Жаңақорған қонысы.
Бүгінгі таңда Жас Республикамызда балғын азаматтарының білім алуы мемелекет дамуындағы өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Еліміздегі Әлеуметтік- экономикалық саланың қарқынды даму жағдайы азаматтардың шығармашылық деңгейі қабілеті мен белсенділігінен айқындалады.
Ел президенті жолдауында жеке тұлғаның уақыт талабына сай даму: « Ұлттық бәсекелестік қабілеті бірінші екзекте оның білімділік деңгейімен анықталады» деп нақты тоқталып өтті.Ал қазіргі мектеп алдында жеке тұлғаның ерекшеліктерін ескере отырып, шығармашыл ойлай алатын жеке тұлғаны қалыптастыру мақсаты тұр.
«Білім негізі- бастауышта» деп тегін айтылмаған, өйткені білімнің алғашқы сатысы бастауыштан басталады.. Бастауыш мектеп оқушының жек тұлғасын қалыптастыру, оның рухани әлемін дамыту, сабаққа ынта- жігерін арттыру, жеке дарындылығын дамыту бүгінгі таңдағы негізгі мәселенің бірі. Баланың бойындағы даму процесі өмір бойы жүріп, даму процесінде баланың таным белсенділігі артады. Балалар бастауыш сынып кезінде- ақ өмір тіршілігіндегі шындықты, болмыстағы құбылыстар мен заттарды анықтап білуге, азаматтық тарихи тәжірибесін меңгеруге талпынады. Бастауыш мектеп балаға белгілі бір білім беріп қана қоймай , оны жалпы дамыту, яғни сөйлеу, оқу, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру, жағдайларды объективті түрде бақылап талдау жасауға үйрету, ойын дұрыс айтуға, салыстыра білуге, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне үйретеді.
Бастауыш сынып оқушысының зейіні тұрақсыз импульсивті, қабылдау мүмкіндіктері де әр түрлі болады. Дегенмен әр баланың бір нәрсеге бейімі болады.. Бейімділік – оянып келе жатқан шығармашылық қабілеттің алғашқы белгісі.
Шығармашылық дегеніміз – адамның өмір шындығында өзін- өзі тануға ұмтылуы, ізденуі дей келе, жас бүлдіршіндердің ой -қиялын біліммен нұрландыратын – ұстаз шеберлігі. Әсіресе, терең де тиянақты білім беруде қазақ тілі мен ана т ілі пәндерінің өзіндік орны ерекше. Балалрды өздеріне түсінуіне қажетті заттар туралы әңгімелесуге қызықтырып, сұрақтар қойып жауаптарын тыңдай білген дұрыс. Өз бастарынан өткен оқиғаны жазуды, ортаға с алып ой бөлісуді ұсынып,оларды оқи отырып, ақпарат жинауына, жақсы әңгімелерден қанағат алуына мүмкіндік беру қажет.
Мен 2009-2010 оқу жылында СТО жобасы бойынша курсын оқып үйрендім. Семинарларға қатыстым. Мынадай ойға келдім. Бірнеше жыл істеген іс- тәжірибемді жүйелей отырып, соған қосымша ретінде жаңа өмір талабына сай берілген СТО жобасындағы стратегиялар екеніне өз с абақтарымда қолдана бастағанымда көзім жетті.
Біздің міндетіміз – оқушыға оның бойындағы жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету. Оқушы бұрын тек тыңдаушы болса, енді ізденуші , ойланушы, өз ойын дәлелдеуші болады, ал мұғалім осы әрекетке бағыттауда, оқытуда, ұйымдастыруда жетекші рөл атқарады. СТО бағдарламасын оқып, үйреніп, өз жұмыст арымда қолданғаннан бері мұғалімдік кәсібімнің қыр – сырына тереңдей түстім. Бұл бағдарламаның ерекшелігі сол , егер адам бойында шын талант болса, оның көрінуіне бірден – бір жол ашылады. Менің өз бойымдағы ізденуге деген талпыныс, білген үстіне білуге деген құлшыныс пайда болды. Көп сөзділіктен арылып, сыни тұрғысынан ойлауға бет бұрдық.
Күнделікті сабақтарымда»ЖИГСО-1», «ЖИГСО- 2» ,»Кубизм»,»Топтастыру», «Болжау»,»Жан-жақты сұрақ қою», «Жолаушының қойын дәптері», «Әңгімеге негізделген сабақ»,» РАФТ»,»Зерттеу»,»Еркін жазу» т.б. Стратегияларын жиі қолдана отырып байқағаным;
- Оқушылар жеке, жұппен, топпен жұмыс жүргізе бастады;
- Өз ойларын ашық айтып, ауызша, жазбаша еркін жазады;
- Әрқашан шығарм ашылық ізденіс, қауырт еңбегі қалыптасып, дәлелді шешім айтуға тырысады;
- Сабаққа деген қызығушылығын істе байқатады;
- Бірлесіп жұмыс істеуге, шешім қабылдауға, білгенін ортаға салуға үйренеді;
- Бір-бірінің пікірін тыңдауға тырысады.
Ана тілі сабағында 4- сыныпта «Қолғабыс» тақырыбы бойынша «Әңгімеге негізделген сабақ», «Жан-жақты сұрақ қою», «Кейіпкерге хат» стратегияларын қолданып өткіздім.
Мәтінді әр бөлік бойынша үзілістермен оқып, әр үзілістен кейін сұрақтар беріліп талданды.«Жан- жақты сұрақ қою» стратегиясы бойынша, әр оқушы өзі таңдаған сұрақтар( «Жай және нақты сұрақтар(нақты ақпаратты қажет ететін)», «Қайта өңдеу( көзге елестету арқылы жауап беретін)»,»Талдау беру (айғақты деректерді таба білетін)»,»Анализ сұрақтары( талдауға негізделген)», «Бағальау сұрақтары ( өз шешімін қорытындылау))» дайындады. Сабақтың өн бойында оқушылар қызықты сұрақтар дайындап, талқыланды.
Ой толғаныс кезеңінде : «Кейіпкерге хат» бойынша Арғынға және атасына арнап өздерінің ойларын жазды. «Жолаушының қойын дәптеріне» ( Өмірлік қағида боларлық; Сен үшін жаңа мәлімет;) стратегиясы бойынша өз ойларын саралап, жинақтап, ой түйіндеді.
4-сыныпта Дүниетану сабағында » Күн- жарық пен жылудың көзі» тақырыбы бойынша сабақта «Үш қадамды сұхбат»,»Зерттеу», «РАФТ», «Жолаушының қойын дәптері» стратегиясын қолданып өткіздім.»Зерттеу» стратегиясы бойынша сыныпты «Ғалымдар»,»Астрологтар»,»Экологтар» топтарына бөліп, тапсырмалар берілді.Әр топтан 1 оқушы шоығып авторлық орындықта отырып қорғады. «РАФТ» стратегиясымен басты рөлде – Күн , «Нұрлы әлем» тақырыбына өз қалауларымен ақынның жүрегімен, жазушының тілімен, суретшінің көзімен Күнге ризашылығын білдірді.
Нұрлы әлем
Күн сәулесі болмаса жасыл өсімдіктер ауадағы көмірқышқыл газын сіңіріп, оттегін шығармас еді. Оттегімен жан-жануарлар, адамдар тыныс алып, өмір сүреді.Күн сәулесі түспеген жерде өсімдіктер өспейді. Адамдар өмір сүру үшін қажетті киі м, тамақ, үй, дәрі, жануар үшін азық та өсімдіктен алынады. Олай болса , жарық пен жылусыз жер бетінде тіршілік атаулы болмас еді.
Өмірбай Ақниет
Нұрлы әлем
Күн шуағын нұрлана шашып, мейірімін адамдарға, жануарларға, өсімдіктерге төге берсін. Елімізде әрқашан Бейбітшілік болсын ! Шаншархан Еркінбек
Өзімнің ұстанған ұстанымның дұрыс екеніне көз жеткізе отырып:
- Оқушылардың сыныпта еркін ұстап, өз ойларын ашық білдіриуіне қолайлы орта жасай білдім;
- Сабақ мәтіннің мағынасын ашу кезінде, топтастыру жасағанда, бірге қасында отырып, қалай жазу керектігін айта отырып, өздеріне жетекші сұрақтар қойып, ойлануларына мүмкіндік бердім;
- Жазған ойларын бір- біріне тыңдатып, пікірін айтқызып үйреттім;
- Бірте-бірте эссе жазуға үйренген балаларға эссе жазудың ережелерімен таныстыра отырып, бір сөзді қайталамауын, «мен» сөзін көп қолданбауын және т.б.талаптар қоя бастадым. Осындай жұмыстардан кейін шәкірттерімнінің ішкі жан дүниесінен жарып шыққан ойларын еркін жаза алатындығына көз жеткіздім. Менде өз оқушыларымды жақын тануға мүмкіндік туды. Мұғалім мен оқушы арасында шекара ашылды.Өмірге деген сыни көзқарастар дамып, мәтіндердегі кейіпкерлерге хат жазып, өз көзқарастарын ашық айта алды.
Ана тілі сабағында «Боданға хат»
Сәлеметсің бе, Бодан? Жағдайың қалай? Бодан сен неге сол кезде дұрыс істемедің? «Ұрлық түбі – қорлық» дегенді естен шығарған сияқтысың. Досыңның компасын өзіне бере салмадың ба? Сен досыңа адал бола алмадың. Бұл- үлкен қателік.Енді сен үнемі осы ісіңе өкінетін шығарсың. Бұл бәрімізге үлкен сабақ болды деп ойлаймын. Мүмкін әлі де досыңнан кешірім сұрарсың деп үміттенемін. Сау бол, Бодан!
Сәлемнен досың Ақбота деп білерсің.
Баланың сеніміне кіру, оларды тыңдай білу, оларға бағыт- бағдар беру, өздерін жеке тұлға ретінде дамуына қолайлы орта құру, әр сабақты қызықты етіп өткізу, баланың мәтінді өз бетінше игеріп, оны талдап және оған сыни көзқарастарын білдіруді ұйымдастыра білу – ол ұстаздың сыни сауаты жоғары дамығандығын білдіреді.
Қорыта келе, СТО бағдарламасының стратегияларын сабақтың әр кезеңінде пайдаланудың нәтижесінде оқушылардың ойлау қабілеті шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілет көзін ашуға, қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Сондықтан ХХІ ғасыр білімділерін бастауыш сыныпта СТО бағдарламасы арқылы дайындауға болады демекпін.
Пайдаланылған әдебиеттер :
- Н.Ә.Назарбаев .» Қазақстан халқына жолдауы»
- Қ.Р.» Жалпы орта білім беретін мектептердің даму тұжырымдамасы»
- « Бастауыш сыныпта оқыту» 2008ж.
Квинта доғасы
Изтелеуова Куляш- Әлшекей атындағы өнер мектебі мұғалімі, Қызылорда облысы, Жаңақорған қонысы
Квинта доғасы-немесе гаммалардың реті деп те атауға болады. Негізінде гаммалардың реті кілттік альтерациялық белгілерге байланысты,ол белгілердің саны (1,2,3 т.б ) деп кете береді, осы санға байланысты гаммалардың реті шығады. Альтерациялық белгілерде квинта доғасыен орналасқан. Неге квиета доғасы дейміз?-деген сұрақ туындауы мүмкін. Олай дейтініміз-әрбір белгі бір-бірімен ч5 интервалды қашықтықта орналасқан. Мыс: фа#- до#- соль # альтерациялық белгілердің реті, арасы ч5 болып отыр. Гаммалар диез таңбалы және бемоль таңбалы болып келеді.
Енді диез # таңбалы гаммалардың ретіне тоқталайық.
фа# - до#- соль#- ре#- ля#- ми#- си#
ч5 ч5 ч5 ч5 ч5 ч5
Гаммаларды яғни ноталарды әріппен белгілейік.
До, Ре, Ми, Фа, Соль, Ля, Си, Си бемоль
С Д Е Ғ G А Н В
Бұл ноталардың реттік саныын белгілеу тәртібі.
I II III IV V VI VII
Енді қайтадан диез таңбаларының ретіне тоқталайық.
фа# - до#- соль#- ре#- ля#- ми#- си#
G Д А Е Н Ғis Cis- dur
Is-деген жалғау диез деген сөзді, ал dur деген жалғау мажор деген сөзді алмастырады.
С - G - Д - А - Е - Н - Ғis - Cis- dur
ч5 ч5 ч5 ч5 ч5
әрбір гамманың арасында ч5 интервалы жатыр. Біз гаммалардың ретін тез табу үшін таңбалардың ретін жаттап алуымыз керек.
фа# - до#- соль#- ре#- ля#- ми#- си#
Егерде біздер осы таңбаларды кері қарай оқысақ:
СИ, МИ, ЛЯ, РЕ, СОЛЬ, ДО, ФА. деп ол кезде бемоль таңбалы гаммалардың реті шығады. Сонда диез таңбалары оңға ал бемоль таңбаларын солға қарай оқимыз.
СИ b – МИ b - ЛЯ b - РЕ b - СОЛЬ b - ДО b - ФАb
Ғ В Еs As Des Ges Ces
Еs таңбасы бемоль (b) бемоль деген сөзді корсетеді. Енді мажор гаммаларының ретін көрсетейік.
фа# - до#- соль#- ре#- ля#- ми#- си#
C G Д А Е Н Ғis Cis- dur
a e h fis cis gis dis as moll
Си b – МИ b – ЛЯ b – РЕ b – СОЛЬ b – ДО b – ФА b
Ғ В Еs As Des Ges Ces dur
d g c f b ees as moll
Бұнда мажор үлкен әріппен минор кіші әріппен белгіленеді. Бұл енді теориялық тұрғыда толық зерттелген дүние, бірнеше ғасыр бойы теоритиктер осылай айтып келген, ал енді біздің бұларға тәжәрибе жүзінде қосатынымыз: мажор және минор гаммаларының ретін тез табу, соған дағдылану ол былай болып келеді. Мысалы; диез таңбаларының ретімен бастайық.
фа# - до#- соль#- ре#- ля#- ми#- си#-деп тұр ғой, біздер осы таңбаларды гамманың VII басқышы деп алсақ фа#- ден кейінгі нота соль емеспе, яғни гамма соль мажор болады ал фа#- дің алдындағы нота ми сондықтан ол ми минор болады. Бұл айтып отырған дәлеліміз тек қана диез таңбалы гаммаларға тән. Ал бемоль таңбалы гаммалар өзгеше болып келеді.
Си b – МИ b – ЛЯ b – РЕ b – СОЛЬ b – ДО b – ФА b-бұл таңбалар ч4 кварта жоғары,ч5 төмен түрінде орналасқан .Си мен Ми дің арасы кварта болып келеді. Ал Ми-дан жоғары санасақ Си квинта болып келеді.до дыбысынан жоғары Соль,Фа ал төмен ч5 қашықтығында орналасқан, яғни бес басқыш жоғары және бес басқыш төмен. Жоғары диез таңбалы гаммалар, ал төмен бемоль таңбалы гаммалар болап келеді. Бемоль гаммасына тоқталатын болсақ Фа мажор гаммасында бір кілттік белгі бар, ол си бемоль екенін бәріміз білеміз. Бемоль таңбаларының ретіне тоқталайық.
Си b – МИ b – ЛЯ b – РЕ b – СОЛЬ b – ДО b – ФА b
Ғ В Еs As Des Ges Ces dur
d g c f b ees as moll
Мажор мен минор бір бірімен м 3 қашықтығында орналасқаны белгілі, бемольдың ретіне тоқталсақ Си, Ми, Ля........ бұнда Си бемольді I-ші басқыш деп Ми-ді екінші басқыш деп алсақ келесі екі таңбалы гаммамыздың аты
В dur, ал үш таңбалы Еs dur болады міне осыдан келіп біздер квинта доғасындағы гаммалардың ретін қалай тез табуға болатының білеміз. Оны әр музыкант білуге тиіс және есте ссқтауы керек. Өйткені ол оқушвға шығарманы ойнатады,транспозиция жасатады, сондықтан гамманы оның ретін білмеу дұрыс емес. Жалпы қорытындылай келіп Кварта , Квинта доғасы арқылы гаммалардың ретін ажырата алатынымызды айтқым келеді. Осы гаммалардың ретін пайдалана отырып немістің ұлы композиторы
И.С Бах 48 тональдіде « Хорошо темперированный клавир» деген шығармасын жазған. Осы өтілгеғн гаммаларды жетілдіру үшін оқушыларға қызықты ойын «ДОМИНО» -ны ұсынуға болады. Осы ойын арқылы оқушылар өз білімдерін әрі қарай дамытады,есте сақтау қабілеті дұрысталады және тақырыпты толық менгеруге мүмкіндік береді.
Альтерациялық белгілердің орналасу тәртібі.(Кілттік белгілер)
Соңғы диез жетінші басқыш болса, соңғы бемоль екінші басқыш деп ала отырып мпжор гаммасының ретін шығарамыз.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- А.С.Вахрамеев Москва 1968-1970ж
- В.Способен Москва 1972ж
- Б. Жүсіпәлиев Жазушы Алматы 1972ж
- В .Флис,Я. Якубек Украина 1976ж
Формирование познавательной активности детей на уроках русского языка
Мадиева Наилла-учитель русского языка сш№54, Кзылординская область, Жанакорганский район, с.Бесарык
Познавательная деятельность по своей направленности - это все более усложняющийся процесс, сочетающий освоение расширяющегося круга знаний и умений, раскрывающих сущность явлений вместе с развитием сознания детей. Особенность познавательной деятельности состоит в том, что она совершается не только в особых формах познания. Познание как процесс усвоения новых знаний или усовершенствования уже имеющихся выступает и как продукт видов предметной деятельности, поскольку любая из них, помимо целевого результата, на который она рассчитана, имеет и значительный познавательный смысл.
Однако, несмотря на то, что познавательная деятельность включается в учебные виды деятельности, она выступает и как самостоятельная деятельность.
Целью познавательной деятельности является получение знаний о предметах и явлениях окружающего мира. Результатом познавательной деятельности являются полученные знания. Предметом познавательной деятельности являются знания.
Структурной единицей познания является познавательное ориентировочное действие, направленное на обследование предметов и явлений, выяснение и запечатление их свойств и отношений проявляющееся в исследовательском поведении (А.Н.Леонтьев, А.Н.Подьяков, П.Я.Гальперин, Д.Б.Эльконин и др.).
Исследовательские, и мыслительные действия формируются путем материальных ориентировочных действий, когда обследование предметов и явлении, выделение их свойств и отношений происходит при участии различного рода реальных манипуляций.
Важным условием результативной познавательно-исследовательской деятельности является познавательная активность.
Под познавательной активностью мы понимаем - типичный для данной личности, обобщенный ценностный способ деятельности, отражения, выражения и осуществления ее познавательных потребностей, который обеспечивает ее оптимальный результат.
Для проявления познавательной активности жизнь детей должна быть насыщена различными видами самостоятельной продуктивной и учебно - познавательной деятельности В обучении детей необходимо использование элементов проблемного обучения, исследовательского метода обучения, создание проблемно-игровых и других проблемных ситуаций, поисковых действий, элементарно-поисковой деятельности.
На уроках русского языка можно использовать «Адаптивную систему обучения» А.С.Границкой. Испульзуя эту технологию в практической деятельности на уроках, я заметила, что повышается уровень самостоятельности учащихся, способность к поисково-исследовательской деятельности.
Главным достоинством этой технологии является то, что она позволяет полностью, адаптировать содержание ,методы и темпы учебной деятельности детей к его особенностям, улучщает учебную мотивацию и развивает познавательные интересы учащихся, воспитывает у них такие качества, как самастоятельность, трудолюбие, кра тивность.
Данная система соединяет в себе элементы технологий других авторов : составление опорных конспектов по методике В.Ф.Шаталова, что позволяет сократить время на изучение нового метериала, планировать индивидуальную работу с учащимися; колективный способ обучения, предложенный В.К.Дьяченко, обеспечивающеий устную, самостоятельную работу в режиме «взаимоконтроль» и, «взаимообучение»
В условиях АСО обчение-это не только сообщение новой информации, но и обучение приемам самоконтролю, обобщать и делать выводы, приемам иследовательской деятельности.
В настоящее время почти каждый класс оснащенн интерактивными досками, современными компьютерами.
Наличие компьютерной техники в класс позвалило мне проводить уроки на основе проблемно – ориентированной технологии, уроки практикумы. На таких уроках дети получают индивидуальные задания и пытаются сами выполнить их, используя полученные теоретические знания. С трудом полученная информация запоминастся надолго.
Чаще всего для формирования положительной мотивации учения использовала такие формы проведения уроков.
Работая над темой «Слоовочетание» я провела этот урок в компьютерном классе. Учащнеся выполняли ряд заданий на компьютере,
ос нову которых составил материал электронного учебника. Урок завершило тестриование.
Следую щий урок я провела в форме дебатов по рассказу Л.Толстого «После бала». Другой урок был посвящен поэзии Олжаса Сулейменова, который представлен как поэт своего народа, разносторонняя личность. Тему своего следующего урока обозначила строкой из знаменитого стихотворения Жамбыла- « Поэзии русской могучий акын». Расширить представления учеников о жизни и творчестве Пушкина мне помог разнообразный текстовой и иллюстративный материал.
Друзья поэта, русская природа, основные темы его лирки-вот о чем шел разговор на уроке, который завершился чтением наизусть стихотворения Жамбыла.
При проведении уроков, я заново бало просматриваю свои материалы, задумываюсь над заголовками тем, чтоб было эффектно и привлекательно. Чтобы организовать активную мыслительную деятельность учащихся, нужно создать благоприятные условся для взаимодействия.
Источник активности заключается в деятельности, в потребности познавать.
Использование в обучении русского языка новых технологий позволяет формировать спецальные навыки у детей с различными показательными способностями, позволяет делать уроки более наглядными , более эффективными с точки зрения обучения и развития учащихся, облегчает работу учителя на уроке и способствует формированию ключевых компетенций учащихся. Проводя уроки с помощью информационных и компьютерных технологий, мы можем говарить об усвоении учащимися готовых академических знаний в ходе урока на самостоятельную активную познавательную деятельность каждого учащегося с учетом его возможностей.
Я глубоко убеждена, что современный учитель должен в полной мере использовать те возможности,которые нам предоставляют современные технологии, чтобы повысить эффективность педогогической деятельности.
Использованная литература:
- «Русский язык в Казахстанской школе» №4 2009г
- Педогогический совет №4 2011г
- Русская речь. «Атамура» 2007г К.У.Кунакова.
- Русская литература «Рауан»1994г Ш.Т.Кожакеева.
- Методические рекомендации В.Ж.Умеркулова. Т.И.Зеленкова Кызылорда, 2011г
- Психология в школе Н. В. Власова
- Русский язык и литература в казахской школе №6 2003г
Денсаулық-салауатты өмір салтының негізі
Махашова Гүлмира-№223 мектептің бастауыш сынып мұғалімі, Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Төменарық ауылы
Дені сау ұрпақ тәрбиелеуді «Бесік тәрбиесінен» бастаған жөн.Ақын І.Жансүгіровтың сөзімен айтқанда «Жаста білген,басқа сіңген тәлімін,өзің өлмей сүйегіңнен қала алмас» дегендей жас кезінде игерген дағды, салауаттылық іс -әрекеттер өмір бойы баламызға серік болады.
Алдыңызда құлындай өскен балаңыз қанша жақсы оқығанымен денсаулығы болмаса, қоғамға да, өзіне де, ата ана сіздің де қабырғаңызға батары сөзсіз.Бұл проблеманы мектептерде білім стандартының жылжымалы вариативті бөлігі арқылы орындауға болады.
Адам ағзасында «иммунитет» деп аталатын қорғаныс күштері бар.Ол денсаулықты сақтауға,аурулардан сақтануға көмектеседі.Бірақ бұл ағзаға жеткіліксіз.
Сонымен салауатты өмір салты дегеніміз-
денсаулықты нығайту
СӨС
2.денсаулықты сақтау
Соңғы ғылыми зерттеулер бойынша адамның денсаулығы біз айтқалы отырған салауатты өмір салтына 53 пайызы байланысты.денім сау болсын десеңіз,салауатты өмір салтымен қалыпты,жүйелі,мақсатты түрде айналыссаңыз ,жұмысыңыз нәтижелі болады.
|
СӨС аспектілері |
1.жеке гигиена
2.қозғалыс
3.шынықтыру
4.дұрыс тамақтану
5.жарақаттанудан сақтану
6.әр – түрлі жұқпалы ауруларда.н сақтау
7.зиянды әдеттермен қарсыласу
8.жанжалдаспау,кикілжіңге жол бермеу.
9.Табиғатпен үздіксіз қарым – қатынас жасау
|
Сауаттанудың мақсаты |
Денсаулықты сақтауға үйрету
Денсаулықты нығайтуға үйрету
Қалай ауырмауға болатынын үйрету
Ауыра қалса,жазылып кету жолдары
СӨС-сақтауға үйрету кеңес беру
|
Қорғаныс механизімі,ағзаның мүмкіндігін білу,аурудың алдын –алу үшін мына дағдылар қажет: |
|
- күн тәртібін сақтайды; - өз ағзасын шынықтырады; - дұрыс тамақтана біледі; - Табиғатпен дұрыс қарым-қатынас жасайды; - өзге адамдармен дұрыс қарыс – қатынас жасай алатын болады және т.б |
Адам денсаулығына әсер ететін факторлар:
|
10% 17% 53% 20% |
53- СӨС салауатты өмір салты
- 20- тұқым қуалаушылығына
- 17- қоршаған орта жағдайына
- 10 денсаулық сақтау органдарына байланысты
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан -2030 стратегиялық бағдарламасында «Салауатты әрі гүлденген экономика құрмайынша біз - мемлекет те қарулы күштер құра алмаймыз,демографиялық,экономикалық және әлеуметтік міндеттерді шеше алмаймыз,демографиялық,экономикалық және әлеуметтік міндеттерді шеше алмаймыз» - деген болатын.
Ал 2000 жылдан бері қарай салауатты өмір салты жайында зерттеген Ч.М.Амилова, Ж.Ембергенова, Б.Жолдасбекова еңбектерін айтуға болады.
Осы тұста елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтің жарлығы бойынша Қазақстан халқының денсаулығын жақсарту, денсаулық жүйесін қолдау және салауатты өмір салтын қалыптастыру мақсатында «Денсаулық » бағдарламасы да қабылданған. Дүниежүзі бойынша әр жылдың 7 – сәуір күні «Денсаулық» күні деп белгіленгені де ескеріп жүргеніміз мақұл.
Пайдаланған әдебиеттер:
- «Саламатты Қазақстан» бағдарламасы
- «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасы
- «Жаңақорған тынысы» 2010 наурыз
Тіл өзгермей – заман өзгермейді
Ниетқұлова Маржан-№110 орта мектеп мұғалімі, Қызылорда облысы, Жаңақорған қонысы
Бүгінгі қазақ қоғамы өмір сүріп жатқан заман – орасан зор тарихи өзгерістер заманы. Бір ғасырдың ішінде біздің заман бір емес, бірнеше саяси-экономикалық формациялардың куәгері болды. Ал осы өзгерістердің барлығы тіліміз бен тілтануымызға қалай әсер етті? Сол өзгерістермен бірге келген жаңа қоғамдық қатынастар мен ұғымдар тілімізге яғни өмірімізге енді ме? Әрине бұл оңай сұрақтар емес. Десек те оларға дұрыс жауап іздеп, жанталасып жұмыс істемесек, ұлтымыздың болашағы жарқын бола қоймайды. Жиырмасыншы ғасырдың ғұлама ойшылы, физик Вернер Гейзенберг «біздердің көріп, аңғарып отырғанымыз табиғаттың өзі емес, алайда сұрақ қою тәсілімізге байланысты танылып отырған табиғат» деген екен. Яғни біздер белгілі бір мәселелердің шешімін іздемес бұрын өзімізге және қоғамға қояр сұрақтарымыздың дұрыстығына, заңдылығына, қисындылығына көз жеткізуіміз керек.
Тіл сөзден тұрмайды, сөз тілден шығады! Тілді қалыптастыратын ой мен іс емес, тіл ой мен істі қалыптастырады. Гумбольтша айтқанда : «Тіл –ойды жасақтайтын, қалыптастыратын орган». Олай болса, біздің мақсатымыз – ана тілімізді реформалау, дамыту арқылы, тіл шекарасын кеңейту арқылы ұлтымыздың кеңістігін ашу, өрісін кеңейту!
Тіл өзгермей- заман өзгермейді. Тіл реформаланбай – тірлігіміз баянды болмайды. Адамдардың ойлау тәсілі өзгермей, дүниені түйсіну әдістері өзгермей, ештеңе өзгермейді. Тіл өзгермей ешқандай саяси, әлеуметтік, экономикалық, психологиялық жаңалықтар мен қатынастар орнамайды. Ал адамдардың ойлау қабілеті тек тіл өзгерген кезде ғана өзгереді! Бұл аксиома! Одан қорқудың, үркудің қажеті жоқ. ХVІ ғасырда өмір сүрген бабамыз ХІХ ғасырдағы Абай сіздерді түсінбесі хақ. Себебі заман өзгерген сайын тіл де өзгеріп тұрды. Ал ХХІ ғасырда тұрған біздер «тіл тазалығын» сақтаймыз деген желеумен ойлау қабілетіміз бен менталитетімізді ХІХ ғасыр не ХХ ғасырдың басты деңгейінде қалдырар берер болсақ, замн көшіне ілесе алмаймыз! Тіл – біздің өміріміздің өзегі, қоғамымыздың айнасы. Тілдің даму деңгейі мен қоғамның даму деңгейі бірімен-бірі ұстас, тығыз байланысы бар құбылыстар. Тілімізде орын таппаған, нақты атауы жоқ ұғымдар мен құбылыстар өмірде де жоқ. Әрбір зат пен құбылыс пайда болардан бұрын алдымен тілімізге енуі тиіс.
Менің түсінігімде болашақтың тарихшылары бүгінгі қоғамымызда болған оқиғаларды тек қана тарихи құжаттар арқылы ғана емес, тілдегі өзгерістер арқылы зерттейтіні хақ. Күн сайын өмірге жаңа неологизмдер мен жаңа сөз тіркестері келіп жатыр, Әрине олардың көбі заманының контекстісі арқылы түсіндіре алады. Контексттен айырылып қалған сөз – жартылай өлі сөз. Мысалы, Кеңес заманында пайда болған жүздеген «ауатком», «обком» сияқты сөздер мен сөз тіркестерін бүгін ешкім қолданбайды. Заманы өткен соң олардың қажеттілігі де жоқ болып шықты. Сол сияқты бүгінгі күні де жаңа сөздер мен сөз тіркестері дүниеге келіп жатыр. Олардың сөзсіз, үлкен пайызы уақыты өте, контекстісі өзгерген сайын мағынасы кетіп, қолданыстан түсіп қалады. Бірақ, тілде қалатын бөлігі де бар емес пе? Олардың барлығы да тілдік ноосферамыздың бөлігі. Оларды түсінбей сол заманды мүмкін емес.
Қорытындылай келсем, шын мәнінде сөзден іске көшетін уақыт келді. Ұлтымыз біздердің барлығымыздан сындарлы, мазмұнды жұмыс күтіп отыр. Біз билік пен қоғамның өзара жұмыс істей алытынын, ортақ мүддеге келгенде бас біріктіре алатынын күнделікті еңбегімізбен, айналып келгенде ортақ нәтиже-бағдарламаның жобасымен дәлелдеп беруіміз қажет.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 . Қазақ тілі мен әдебиеті 2012жыл № 6
2 . Қазақ тілі мен әдебиеті 2012жыл №7
Ата-аналармен байланыс жолдары
Нышанбаева Сапаркүл-195 орта мектептің мұғалімі, Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Жайылма ауылы
Бала тәрбиесінде ата-ананың жауапкершілігі үлкен орын алады. Себебі , ата-аналар баланың мінез-құлқын,өмірге көзқарасын қалыптастырады. Балалар үйде көрген тәрбиесін мектептен алған білім –тәрбиесімен толықтырады.
Отбасында күнделікті болып жатқан үлкен-кішілі оқиғалар,ата-ананың өмірге,еңбекке көзқарасы,туыстары мен достарына ықыласы, қонақ күтуі, демалыс күнін ұйымдастыруы, бала мен қарым –қатынасы барлығы балаға өз әсерін тигізбей қоймайды.Бала іс-әрекеті жағынан ата-анасына, үлкендерге қарап еліктеп өседі. Ал үлкендердің үлгісі әрқашан да жағымды ыңғайда бола бермейтіні шындық.Үлкендер кей кезде орынсыз дөрекілік немесе жағымсыз мінез көрсетіп қалады.Әлі талшыбықтай солқылдап тұрған, әлі де жақсы мен жаманды айыра білмейтін бала үшін ондай қылықтар кері әсерін тигізеді. Сондықтан да баланың көзінше артық мінез көрсету, оларға орынсыз, жағымсыз сөйлеуден сақ болған жөн.Кішкентай кезінен бастап –ақ бала бойында тәртіптілік пен ұйымшылдық қасиеттерін тәрбиелеу, ақиқатшылдық және адалдыққа бағыттау, өзінің мінез-құлқына сын көзбен қарай білуге үйрету,басқалардың кемшілігін орнымен сынай білу сияқты моральдық сапаларды қалыптастыра тәрбиелеген дұрыс. Бұлардың бәрі бала бойында бірден қалыптаспайды.Бұл – мектеп пен отбасының ұйымдаса бағытталған тәрбие жұмысын атқарғанда ғана жүзеге асарлық іс. Талапты барлық балаға бірдей қойған дұрыс емес. Тәжірбиелер балалардың жас ерекшелігін , мінез –құлқын есепке ала отыруды үйретеді. Кейбір «Қиын»оқушылардың ата-аналары мектепке келіп, баланың сабағына, жиналыстарға қатысудан аулақтайды. Баланың кемшіліктерін ауызба-ауыз естуден сырттайды, немесе бұның бәрін ұсақ –түйек нәрсе деп санайды. Бұл салғырттық келешекте үлкен кемшіліктерге, солақай істерге әкеп соғары да мүмкін.
Дана халқымыз: «Ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі,»- дейді ғой. Сондықтан да әрбір ата-ана өзінің үй ішілік іс-әрекетіне , сөзіне, басқалармен қарым-қатынасына ерекше көңіл бөліп, сын көзбен қарап, жағымсыз мінездерінен шеттеуге тырыса жүруі қажет. Бала тәрбиесіне үстірт қарау ата-ананың бала алдындағы абыройының жоғалуына әкеп соғады. Бұған әке-шешенің перзенттерін шектен тыс өбектеп еркелетуі де себеп болады,олайша өскен баланың құрбыластарымен де тіл табыса алмай, шеттеп қалатын кездері көп.
Отбасында тыныштық, бірліктің болмауы, ерлі-зайыптылар арасындағы ұрыс-керіс, жанжал, бірінің сөзіне бірі құлақ аспаушылық бала тәрбиесін одан әрі қиындатады. Өз міндетін тек балаларының қарнын тойдарып, киімін бүтін қылу деп қана түсінетін ата-аналар да кездесіп жатады.Ал баланың жалпы өсу деңгейін мектепте алған бағасына қарап қана жорамалдайды. «Екі» алса -жаман, «бес» алса-жақсы.Солайша отбасындағы тәрбие жұмысы өз жайына қалып жатады. Отбасы алдындағы өте үлкен педагогикалық міндеттердің бірі-жас ұрпақты жарқын сезімдерге , нұрлы мақсат-мұраттарға ынталандыру.Жауапкершілік, достық, ар-намыс сезімдері отбасындағы тәрбиеден қалыптасады.Балаға ата-ананың құр сөзі емес, өздерінің өнегелі іс-әрекеттері үлкен әсер етпек. Отбасындағы бала тәрбиесіне кері әсерін тигізетін теріс әрекеттің бірі- ата-аналардың ішімдікке жақындығы.
Тағы бір салғырттықтың бірі- сенбі, жексенбі күндерін қонақ күтуге арнап, балалардың демалысын қызғылықты ұйымдастыруға көңіл бөлуден қалғандық та болып табылады. Отбасында бос уақытты дұрыс пайдаланудың пайдасы үлкен. Кей балалар таза ауада аз уақыт өткізеді. Есесіне көгілдір экран алдында, компьютер алдында сағаттап отырады. Баланың үйде көзалдында отырғанын қанағат тұтып, оның немен айналысып жатқанана көңіл бөлмеу де дұрыс емес.
Ата-аналардың өзара және баламен қарым-қатынасы, жалпы отбасы ішіндегі жағдай бала үшін бір мектеп іспетті. Олар отбасында алған тәрбиесін достары арасында, мектепте көрсетіп жатады.Сол үшін де отбасындағы ішкі қарым-қатынастың маңызы зор. Ата-ананың жұмыс орнындағы абыройы,еңбекке саналы көзқарасы бала тәрбиесіне ерекше әсер етеді.
Сондықтан да сөз бен іс-әрекет қисындылығы зор тәрбие құралы екенін ұмытпауымыз қажет-ақ.Еңбек адамының уақыты есептеулі, егер дұрыс пайдалана алмаса , бала тәрбиесіне «жетпейді » деген сылтауды ата-аналар көбірек айтады.Бала тәрбиесі – игілікті істердің ең бағалы, жауапты кезеңі. Сондықтан оған «қалған»уақытын арнау әбестік болады. «Бала тәрбиесіне бала бақша, мектеп жауап береді» деп, өзінен жауапкершілікті қашықтататын ата-ана қателеседі.Тәрбие – қоғамдық, әлеуметтік процесс. Ол отбасында бала бақшада , мектепте жүзеге асырылады.
Жеке адам –ең алдымен өзіне-өзі тәрбиеші.Ал ата-аналардың тәрбиешілік рөлі барлығынан да асып түседі. Балаға әсіресе , ана етене жақын.Отбасының тәрбиесінде әкенің де, ананың да орны бөлек. Бұл екі тәрбиеші өзінің қоғам алдындағы , отбасындағы тәрбиешілік ауқымдарын кеңейтіп,нағыз ұстаздық дәрежеде тәжірибелерін кемелдендіре бермесе , ата-ана беделінің асқар биігіне шыға алмай қалады.
Егер оқытушы маманданған ұстаз десек , ата-ана –өздерінің өмірлік іс-тәжірибесі арқылы тәрбиелік іс-әрекеттерін қалыптастырған ұстаз.Ал,ұстаз өз ісінің шебері, білгір адам болуы қажет.
Отбасылық өмірдің алуан қырлы құбылыстарында ата-аналар сан рет жаңылыс басып , іс-әрекетін қайта түзеумен қажырлана береді.Кейде тез байқап,дер кезінде түземесе, кездейсоқ кемшілік отбасын үлкен қасіретке ұшыратуы мүмкін.
Бала психологиясын терең біліп, педагогтік тәсілдерді игере білмеген ата-ана жаңылысып, опық жейді.Ата-ана тәрбиелеу әдістерін жан-жақты жақсы білу керек.Өйткені ата-ана да ұстаз
Отбасы-адам үшін ең жақын әлеуметтік орта.Отбасы белгілі дәстүрлердің, жағымды өнегелердің,мұралар мен салт-дәстүрлердің сақтаушысы.Отбасында бала алғаш рет өмір мен танысып,мінез-құлық нормаларын игереді.Отбасы баланың азамат болып өсуінің негізі болып табылады.
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыстың түрлері мен әдістері
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыс неғұрлым тиімді болуы үшін олармен байланыстың әрқилы түрлерін қолдану қажет. Кейбір сынып жетекшілері тоқсанның аяғында үлгерім қорытындылары туралы ата-аналар жиналыстарын өткізумен және оқуға үлгермеуші немесе тәртіпсіз балалардың ата-аналарын мектепке шақырумен шектеледі. Бұл жағдайларда сынып жетекшілері өз оқушыларының үйдегі жағдайларын нашар білуі, әрі ата-аналармен барлық уақытта бірдей келісіп әрекет жасамауы мүмкін.
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыстың ұжымдық және жекелік түрлерін ұштастырып отырған жөн. Ата-аналар жиналыстарында болған түсіндірме жұмыстарын ата-аналармен үйде және мектепте жеке кездескенде жалғастырып отыру керек. Сынып жетекшісінің ата-аналармен және жұртшылықпен тығыз ынтымақтасуы оқушыларға ұйымдасқан түрде тәрбиелік әсер етудің өрісін әлде қайда кеңейтіп, оларға тәрбие беру міндетін табысты шешуге көмектеседі.
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыстың түрлері:
- Оқушының жанұясына барып тұру
- Ата-аналармен хат алмасу
- Ата-аналар жиналысы
- Ата-аналарға арналған лекциялар
- Ата-аналарға арналған конференциялар
- Сұрақ-жауап кештері
- Ата-аналарға арналған тесттер алу
- Мектепте бала мен ата-аналарын араластыра отырып ертеңгілік, кештер, тренинг, жарыстар өткізу
- Ашық есік күнін өткізу
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыстың бір түрі-оқушының жанұясына
барып тұру
Сынып жетекшінің ата-аналармен жұмысының табысты немесе табыссыз болуы оның таңдаған ұстанымына,қарым-қатынас стиліне,педагогикалық шеберлілігімен кәсіби құзырлылығына байланысты болатынын ұмытпау керек. Сынып жетекшінің отбасын аралауы бүгінгі күнге дейін ата-аналармен жұмыстың жағымды формаларының бірі болып келсе,қазіргі кезде кейбір педагог-ғалымдардың пікірінше бұл талас екі жақты мәселе.Өйткені,жұмыстың осы формасы туралы бұл отбасының жеке өміріне қол сұғу болмай ма деген де пікірлер кездеседі.Сондықтан жұмыстың бұл формасын сынып жетекшісі нақты жағдайға,сол отбасының ерекшелігін жақсылап біліп,ойланып барып жасағаны жөн.Немесе келесі шарттарды сақтағаны жөн:
Отбасына ескертпей келмеу
Отбасында 5-10 минуттан артық болмау
Отбасына келгенде әңгімені табалдырықта тұрып немесе сырт киіммен тұрып бастамау,егер ата-аналар қобалжып өздері айтпаса,әдеппен ғана өзіңіз ұсыныңыз
Әңгімені әкімшілік-әміршілдік сыңаймен жүргізуге болмайды.
Ата-ананы үйретпеңіз,тек кеңес беріңіз.
Негізінде әңгімені баланың көзінше оған да,ата-анаға да,өзіңізге де қолайсыз болмайтындай стильді таңдап алып жүргізгеніңіз тиімді болмақ.
Сонымен қатар ата-аналарға тәрбие мәселесін талқылауға шақырған қағазбен бірге сол мәселеге қатысты жадынама жазып жіберу тиімді болмақ.
Сынып жетекшісі отбасы-салыстырмалы түрде тәрбиенің тұйық институты,ал ата-аналардың тәрбиелік күш-қуатымен мүмкіндігінің әр түрлі деңгейде болатынын ескеруі тиіс.Сондықтан ата-аналармен жұмыста да түрлі амалдар мен формаларды саралап қолдануы керек деп ойлаймын.
Сынып жетекші оқушының отбасына барғанда баланың сабақ оқитын орнына көп мән беру керек.Ата-ана баласының сабақ дайындау барысында қиын мәселелерді шеше алмай жалғыз қалуына жол бермеуі керек.Ата-ана баланың үйде жасайтын өзіндік жұмысына қажетті жағдай туғызу керек.Бала өз оқуының туған-туыстары үшін аса маңызды екенін түсінуі тиіс.Ата-ана бала бойына лайықты үстел,кітап қоятын сөре,оқу құралдарын қоятын оқушы бұрышын жасау керек.
Оқуға барған күннен бастап бала үйге белгілі уақытта сабақ дайындауы үшін күн тәртібі (күн режимі) болуы керек.Бала сабақ дайындағанда бөлмеде тыныштық болғаны жөн.Осыдан-ақ бала ата-анасының оның оқуына үлкен мән беретінін байқайды.Үйде сабағын тамақ ішетін үстелде дайындайтын балалар бар.Мұндай жағдайда ата-ана «сабағыңды үстелдің үстінен алып кет,басқа жерге бар,не қоя тұр» деп ұрысады.Тамақ ішіп болған соң ата-ана телевизор көреді,сабақ дайындауға қолайлы жағдайы болмаған бала солармен телевизор көріп,ұйықтайды.Сөйтіп,сабақ оқуына жағдай жасалмаған,мән берілмеген баланың сабақ оқуға қызығуы бірте-бірте азаятындығын ата-аналарға сынып жетекшісі толық түсіндіріп отыруы қажет.
Ата-аналармен хат алмасу.
Кейбір сынып жетекшілері жанұямен байланыстың ата-аналармен хат жазысып тұру сияқты түрін де қолданады.
Хат арқылы мектеп оқушысының үлгерімі мен тәртібі туралы хабарлап тұрады.
Кейде хат жазғанда ата-аналардан жанұя тәрбиесіндегі қиындықтар туралы сұрауға, бала тәрбиесі туралы олар қандай әдебиеттер оқитынын біліп, ол жөнінде тиісті жаңа кітаптар ұсынуға болады.
Ата-аналармен хат жазысуға оқушының күнделік дәптері де пайдаланылады. Сынып жетекшілері онда оқушысының оқуға, қоғамдық жұмысқа қатысты тәртібі туралы қысқаша жазып отырады.
Ата-аналарға арналған әңгімелер мен лекциялар
Ата-аналар арасында педагогикалық білімдерді насихаттау үшін әңгімелер мен лекциялар өткізіліп тұрады. Олардың мазмұны ата-аналардың талаптарына, оқу-тәрбие жұмыстарының нақтылы міндеттеріне байланысты болады.
Әңгімелер мен лекциялар жүйелі түрде,белгілі бағдарлама бойынша өткізіліп отырса ғана көздеген мақсатына жете алады. Мысалы: «Ата-аналардың бала тәрбиелеудегі жауапкершілігі туралы», «Балаларды ұқыптылыққа үйрету», «Үлкенді сыйлауға үйрету», «Баланың мінез-құлқын тәрбиелеу туралы», «Сыныптан тыс оқуға қалай басшылық жасау керек» т.б
Кеңес. Сұрақ-жауап кештері.
Ата-аналарға кеңес.
Мектеп-ол баланың жақтыратын немесе жақтырмайтын адамы емес, балаға қоғамдық талаптар қоятын орта. Мектепте берілетін тәлім-тәрбиеге көмек ретінде ата-ана не істеуі керек?
- Балаңыздың оқуына, тәрбиеленуіне, баланың белсенділігінің артуына тек мектеп тәрбиесімен оқушының арқасында қол жеткізуге болатынын есте сақтаңыз. Баланың жас ерекшелігін, әр жасқа тән болатын дағдарыстың себептері туралы түсіндіріп, олардан баланы қиындықсыз алып шығуына ата-анаға көмекке келетін-мұғалім. Мұғалім-сіздің отбасыңыздың досы және бірінші одағы.
- Міндетті түрде ата-аналар жиналысынан қалмай, баланың сабағының үлгерімін қадағалаңыз.
- Балаңыздың күнделікті оқуындағы табысымен ой бөлісіңіз, бүгін қандай жаңа ұғым алды, нені үйренді т.б Тек баға алғанымен қанағаттанбаңыз.
- Баланың күнделікті үй тапсырмасының орындауын қадағалаңыз, егер бала қиналатын болса, көмектесіңіз, керісінше өзіңіз орындап беруге үйретпеңіз.
- Баланы тек үй тапсырмасының жұмысымен шектемей, ой өрісінің дамуына қосымша жаңалықтарды қамтып, білімін жетілдіріңіз.
- Бұл жастағы балалар қиялшыл. Балаңызбен бірге қиялдаңыз. Оған ертегінің тигізер әсері мол. Бірақ қазіргі үлкендер неге екені қайдам ертегіге шорқақ.
- Балаңыздың сыныптағы, сыныптан тыс іс-шараларға, үйірмелерге қатысуын қадағалап, мүмкіндігінше көмектесіңіз.
- Мүмкіндігінше балаңыздың айтқан әңгімесін байыпты тыңдап, ой бөлісіп отырыңыз. Тәрбиенің нәтижелілігі терең тамырлы тәрбиені бойына дарытқан ортада болмақ. Ол іс ата-аналар өз міндетін жете түсінгенде ғана, мұғалімдермен ынтымақтасып, тәлім-тәрбие жүргізген жағдайда ғана табысты болады.
Ата – аналарға балалардан ескерту.
- Мені көп еркелетпеңіз ( айтқанымды істей бермеңіз) әйтпесе мені бұзып аласыз. Менің сұрағанымның бәрін тауып бере беру керек емес екенін жақсы білемін.
- Маған қаттырақ қараудан қорықпаңыз. Маған қатты қарағаныңызды қолдаймын. Бұлай болу маған өз орнымды таба білуге мүмкіндік береді.
- Маған бірыңғай күш қолданып жаман үйретпеңіз, әйтпесе мен тек күшке ғана бағыну керек деп ойлап қаламын.
- Менімен бірге бастаған жұмысыңызды аяқсыз қалдырмаңыз. Себебі, бұл мені әр уақытта соңғы сөзді өзім айтуым керек екен деп жаңылыс ойлауға итермелейді.
- Өзіңіздің орындауға мүмкіндігіңіз келмейтін іске уәде беріп жүрмеңіз. Әйтпесе мен сізге деген сенімімді жоғалтамын.
- Менің кейбір әдейі жасаған кесірліктеріме берілмеңіз. Себебі, мен ондай істің онан да сорақыларын ісеуім мүмкін. Өйткені мен оны сіздің көңіл – күйіңізді бұзу үшін әдейі істеймін ғой. Әйпесе, онан да зор жеңіске жетуге тырысамын.
- «Мен сізді жек көремін» - деген сезімді өте қатты көңіліңізге алмаңыз. Менің сөзімнің төркіні басқа. Мен тек қана маған айтқан сөздеріңізге өкінсін дегенім ғой.
- Мені әлі балалау сезінуге итермелемеңіз әйтпесе, мен онан әрі оны өз мақсатыма пайдалана түсемін.
- Өзімнің қолымнан келетін нәрселерді мен үшін атқармаңыз. Әйтпесе, сізді мен күтушім есебінде пайдалана беретін боламын.
- Менің кейбір ақымақтықтарыма көп назар аудара бермеңіз. Әйтпесе, оны мен онан әрі жалғастыра беруіме итермелейді.
- Біздің арамыздағы шатақтың қызған кезінде менің мінезімді талқыға салмаңыз. Белгілі себеппен онан әрі сөйлесуге деген ықыласымды төмендетіп, сізбен сөйлескім келмей қалады. Онан да ол ойыңызды кейінірек айқаныңыз дұрыс болады.
- Маған ақыл –кеңес айтуға тырыспаңыз. Себебі, менің ненің жақсы, ненің жаман екенін жақсы білетінімді біліп өзіңіз таң қалатын боласыз.
- Менің сабағым жөнінде мұғалімдерден көзімше сұрап мені ыңғайсыз жағдайға қалдырмаңыз. Сізге деген сенімім жоғалады.
- Бір жерге барғым келіп сұранғанда, бірден айтпай «бармайсың» немесе «жоқ» деп үзілді кесілді сөзді бірден ойланып айтыңыз. «Көрерміз» деп те болмайтын нәрсеге босқа үміттендірмеңіз.
- Достарың ондай немесе мұндай, сен неге бұндайсың деп мазаны алу керегі жоқ деп білемін, себебі, өзім де ол жайлы ойланып жүремін.
- Менің көзімше айтып отырған әңгімеңізді жалғастыра беріңіз, мені келді деп, мен отыр деп басқа сөзге айналдырып, астарлаудың керегі жоқ. Айтылған сөзден, әңгіме төркінінен мен де жақсы мен жаманды ажырату үшін ойланатын боламын.
Лекцияларда ата-аналар өздері қызықтыратын сұрақтарына әрдайым жауап ала бермейді.
Сондықтан жеке сыныптарда тәрбие мәселелері жөнінде жүйелі түрде кеңестер өткізіп отыру қажет.
Қазіргі кезде мектепте мектеп психологі жұмыс істейді, әртүрлі мәселелер төңірегінде көмек береді. Жоғары сынып оқушыларының ата-аналарына әдетте, мамандық таңдауға байланысты кеңестер береді.
Қазір мектептерде оқушыларға құқықтық тәрбие беруге көбірек көңіл бөліне бастады. Ата-аналар арасында құқықтық насихатты сынып жетекшілері жүргізеді.
Ата-аналарға арналған тесттер алу
Отбасы-адамзат бесігін тербеткен ұя болса, «Баланың бас ұстазы-ата-анасы», «Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі», «Әкеден ақыл, анадан мейір» алады. Ата-анаға баладан жақын ешкім жоқ. Сондықтан да баласының әдепті, білімді болып өсуін армандайды.
Өзім жетекшілік ететін сыныпта, осы тақырып бойынша, ата-аналарды қызықтыру мақсатында ана-аналармен анкеталық сұқбат жүргіздім. Онда ата-аналарға әртүрлі сұрақтар тараттым. Мысалы, «Балаңыз бос уақытында немен айналысады?», «Балаңызға қажетті қандай газет-журналдар жаздырып аласыз?», «Балаңызбен бірігіп қазақ халқының ертегілерін оқып талдайсызба?», «Қандай ертегілер оқыдыңыздар?», «Бала кезіңізде қандай ұлттық ойындарды өзіңіз ойнадыңыз, балаңызға үйреттіңіз бе?», «Балаңыздың бойынан қандай қасиеттерді көргіңіз келеді?»- деген сұрақтар қою арқылы ата-аналардың жауаптарын білдім.
Бүгінгі күнде жастарды әдепті де, саналы етіп тәрбиелеу үшін ең алдымен тәрбие ережелеріне сүйене отырып, ұлттық дәстүрімізді, әдет-ғұрпымызды, дінімізді, ата-бабаларымыздан қалған насихат мұраларын балалардың санасына сіңіре білу ата-ананың басты міндеті дегіміз келеді.
Мектепте бала мен ата-аналарын араластыра отырып ертеңгілік, кештер, тренинг, жарыстар өткізу
Кейінгі кезде балаларға өз отбасында жақын қарым-қатынаста болатын жағдайлар құпия емес. Мұндай жағдай бастауыш мектепте де кездесіп жүр. Мектепте аналар мерекесін жыл сайын бастауыш сыныпта тойлап өтеді. Бұл керемет. Бірақ, менің ойымша баланың отбасын қорғауға, өзінің әкесі мен анасын құрметтеуге өз үйінің иісін аңсауға үйреткен дұрыс. Осы мақсатта бірінші сыныпта «Менің туған үйім» тақырыбында ата-аналарын шақырып ашық тәрбие сағатын өткіздім. Онда оқушыларым интерактивті тақта арқылы өз аталары, әжелері, әкелері, аналары, бауырлары, нағашылары, туған-туыстарының суреттерін слайдтап, солар жайлы шағын әңгімелер, өлеңдер, әндер айтты.
Екінші сыныпта ата-ананы араластыра отырып «Әкем, шешем және мен», спорттық ойын байқауын өткіздім. Барлық ата-аналар қонақ ретінде шақырылып, арнайы шақыру билеттері таратылды. Шақыру билеттің мәтіні былай болды:
О, жасаған баламызға өмір бер,
Жанұяңда көтерілсін көңілдер.
Әкем, шешем және мына мен деген
Сайысына түгел қалмай келіндер!
Бұл жарысқа ата-анада, балада белсене араласты.
Үшінші сыныпта «Нағыз ана-әже екен» байқауын өткіздім. Ондағы мақсатым: Халқымыздың ата-бабадан келе жатқан, бірақ кейінгі кезде елеусіз қалған ұлттық асыл мұрасын, отбасылық тұрмыс-салтын, жақсы үлгі-өнегесін, ізгілікті, сән-салтанатын, кіші мен үлкенді сыйлауды, мейірімділік, парасаттылық сияқты үлгі істерін, әжелердің басынан өткен оқиғаларды ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу болатын. Бұл сайысқа да әжелер мен немерелер бар ынтасымен қатысты. Сонымен қатар биылғы оқу жылында мектепте баланы шығармашылыққа баулу мақсатында «Мен зерттеуді үйренемін» байқауын өткіздік. Бұл байқаудың өзге байқаулардан айырмашылығы балаға жетекші сынып жетекшісі емес ата-анасы болды. Байқауға барлық ата-аналар атсалыса қатысты. Байқау соңында жеңімпаздарды ата-аналарымен қосып марапаттадық. Осындай байқауды жылына кем дегенде бір рет өткізіп отырған дұрыс деп есептеймін. Келер жылы сыныбымда «Шаңырақ сыны» байқауын өткізбек ойым бар.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Г. Алпысбаева. Мұғалім мен ата-ананың арасындағы қарым –қатынастың тиімді әдістарі.
- Б. И. Иманбекова. Бастауыш мектепте оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру.
- Бастауыш мектеп журналы. 1996ж №9-10
- Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар 2006ж №3
Шет тілдерді игерудің инновациялық тәсілдері.
Тұрманова Ақжарқын Сейдахметқызы, Қызылорда облысы,.Жаңақорған ауданы, С.Сапарбеков атындағы №125 орта мектебінің ағылшын тілі пәнінің мұғалімі. E-mail: аsanova_moldir@mail.ru
ХХІ ғасыр білім мен ғылымды игеруді жаңаша ойлау,жаңаша жасау ғасыры. Осы тұрғыдан білім мен ғылымды инновациялық технология бағытымен дамыту үлкен үміттің басты себепкері болмақ. Келешек ұрпақтың білімді болуы, ол халықтың болашағы бұлыңғыр да, көмескі болмайды, жас ұрпаққа саналы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру бүгінгі күннің міндеті.
Қазақстан республикасының тәуелсіз елге айналып, әлемдік өркениеттің даму жолына түсуі, ағылшын тілін меңгертуді жолға қою мақсатында ерте жастан оқыту қолға алынып отыр.
Инновация сөзі -латынның novis —жаңалық: in - енгізу деген ұғымды білдіреді, яғни ол біздіңше -жаңару, жаңашыл, өзгеру деген мағына береді. Ал егемен еліміздің жоғарғы білімді даму стратегиясында адам, қоғам, табиғат қатынасын үйлестіруге бағытталған жүйені ойлау, оқытуда, мазмұны мен әдістерін шығармашылық іс-әрекет әдіснамасын меңгеруге бағыттау, инновациялық қабілетін қалыптастыру.
Қазіргі таңда еліміздің барлық дерлік орта мектептерінде білімнің жаңа жүйесі енгізіліп жатыр. Мұндағы негізгі мақсат - жахандандыру заманында білімнің бүкіләлемдік кеңістігіне ену. Осыған орай, білімнің мазмұны да, оған қойылатын талаптар да өзгереді. Сол себепті қазір мектепте оқытудың жаңа технологиялары қолданыла бастады. Онсыз жаңа сатыларға көтерілу, білім сапасын арттыру әсте мүмкін емес. Сондықтан жаңашылдық керек, яғни инновациялық жүйе негізінде мектеп оқушыларының белсенділігін арттыру, өзіне сенімділігін қалыптастыру, танымдық шығармашылық қабілетін дамыту олардың белсенділік - сенімділік сапаларын диагностикалық әдіс-тәсілдерімен анықтауға, сабақта, сабақтан тыс уақытта өз ойын еркін жеткізе білуге үйретуге, қоғамда болып жатқан оқиғаларға қатысты көзқарастарының болуына, инновациялық тәртіп нормаларын, белгілерін көрсеткіштерге анықтауға көмегін тигізеді.
Жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық үрдісін жақсарту бірінші мәселе болса, жасыратыны жоқ, бұрын оқыту ісіне бір жақты қарап, оқытуды тек сабақты жақсы беру деп санап келдік. Соның салдарынан барлық ауыртпалық мұғалімге түсті. Мұғалім өзі түсіндіреді, сұрайды, қосымшалармен толықтырады. Бұрынғы дәстүрлі оқыту жүйесінің тозығын да, озығын да қайта қарап, оқытудың жаңа инновациялық жүйесін ендірудің уақыты жетті. Білім беру саласының барлық жағына жаңаша ойлау, жаңаша қарым - қатынас, жаңаша көзқарас қалыптастыру керек. Осындай инновациялық жүйеге негізделген әрбір сабақтың өзіндік құндылықтары бар.
Қоғам мұғалімнің біліктілік деңгейіне де, ішкі жан дүниесіне де жаңаша талап қойып отыр.Себебі бүгінгі ұрпақтан келешек зор үміт күтіп отыр. Мектеп өміріндегі басты тұлға мұғалім, осы мұғалімнің алдындағы тұрған басты мақсат рухани жан дүниесі бай, жан - жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Ағылшын тілін оқытуда оқушы санасына шет тілінің сан қилы әдіс-тәсілдерін тиімді жеткізу қажет болады және де заман талабына жаңаша ойлау, жаңаша игерту қажет болады.Оқушының оқу дағдысын қалыптастыруда жалпы жазба тілі мен ауызекі сөйлеу тіліне тікелей байланысты. Оқушыларды шығармашылықпен ойлауға тәрбиелеу мұғалімнің міндеті. Сондықтан бұл жұмыс түріне ерекше талап қою керек. Мазмұндауға үйрету, жазбаша сұрақтарға жауап беруге үйрету, жоспар құруға, белгілі бір суретке немесе бір мәтінге тақырып қоюға, сол суретке қарап сөйлем құрауға, мұғалімнің көмегімен өздерінің ойларын, қызықты іс-әрекеттерін әңгімелеуге үйрету. Бұл дағдыларды қалыптастыру үшін ерінбей еңбек еткенде ғана нәтижесінде қол жеткізе алады. Оқушыға сабақ бере отырып, біз әдіс-тәсілдерді игеріп жатырмыз. Шет тілін жетік меңгеруіне сабақта сын тұрғысынан ойлауды дамыту әдістемесін пайдаланудың көмегі зор.Бұл технология бойынша оқушы өз ойын ортаға салып, сөйлеу тілін дамытуға және сөздік қорын молайтуға жетелейді. Оқушылар сабақта берілген сөздердің көмегімен өздері мәтін құрайды.
Ең бірінші сатыда шетел тілін оқытудағы бір негізгі аспект ол ойын элементтерін тиімді пайдалану болып табылады. Ойын арқылы өмірлік тәжірибені меңгереді, сондықтан әр сабақ процесінде қандай дидактикалық ойын қолдануға болатынын сабақтың мазмұнына, мақсатына жас ерекшелігіне сәйкес таңдау керек. Ойын арқылы баланың өтіп жатқан тақырыпты қаншалықты деңгейде меңгергендігі байқалады. Ойын үстінде сабағы мүлдем нашар, сөйлемейтін оқушының өзін-өзі жан-жақты көрсеткісі келіп, жолдастарымен мұғалімімен қарым-қатынасын жақсартады, сөйлеу дағдысын байытады. Ойын баланың жеке ерекшелік қасиеттерінің дамуына, ішкі жан дүниесінің жаңаруына, пәнге деген қызығушылығын оятады. Ойын шет тілін үйретудің басты нысаны. Ойын оқушының байқампаздығын жетілдіреді. Осыдан соң ойын араласқан сабақтың жаңа түрін ойлап табу мұғалім шығармашылық белсенділігі талап етіледі. Ойындар оқушының жеке тұлғасын қалыптастырып ынтымаққа, бірлікке баулиды. Баланы оқыту, балаға берілетін білімнің сапасын арттыру, сабақтың жаңа заманға сай жаңаша сипатын күшейте түсу, оқушының пәнге сүйіспеншілігін дамыту әр пән мұғалімінің біліміне, ізденімпаздығы мен шеберлігіне байланысты.
Шет тілін үйрену әрекеті оқып үйренудің барлық деңгейінде тұлғалық бағыттағы іс-әрекеттерді қамтуы керек. Бұл дегеніміз барлық көңіл үйренуші де, яғни оқушының тұлғалық қасиеттерін шет тілін үйрету әдістеріне байланыстыра оқыту болып табылады деген сөз. Оқытудың негізі ретінде шет тілінде сөйлеу әрекеті үшін оқытудың сөйлеу, тыңдап түсіну, көру, жазу оқушылардың жас ерекшеліктері мен қабылдау қабілеті, білім деңгейіне қарай олардың оқып үйренетін белсенді сөздік қоры анықталады. Ағылшын тілін үйретуде алынатын материалдар тақырыпқа байланысты белгілі бір жүйеде оқытылып келеді. Мысалы: тақырыпқа байланысты сөздік қор көлемі алынса, онымен қоса берілген мәтінде кездесетін жаңа сөздер, жаңа сөз тудырушы жұрнақтар арқылы жасалған зат есім, сын есім немесе етістіктер түсіндіріледі. Жақсы нәтижеге жету үшін әр сабақта сөйлеу мәнері, грамматика, сөйлеу тілі және ауызекі тілді естіп қабылдау жұмыстарын орындап отырған жөн.
Ал жаңа грамматикалық материалды сөйлеу тілінде қолдану және оны есту арқылы түсінуге арналған үйретуші жаттығуларының маңызы ерекше. Мұндай жаттығулар оқушының есте сақтау қабілетін дамыта түседі.
Ағылшын тілін үйретуде кезекті сабаққа дейін өтілетін деректер жүйеленіп, яғни грамматикалық тұрғыдан да топтастырылып алынып отыруы керек. Сонымен қатар тілді оқып үйренуде айтарлықтай қиындықтар тудыратын ағылшын тіліне тән тіл дыбыстарын дұрыс айту дағдыларын қалыптастыруды әрдайым жалғастыра жүргізіп отыру тиімді.
Біздер ағылшын тілі пәні мұғалімдері қазіргі кезде ағылшын тілін оқыту сапасын жақсарту мақсатында тіл үйрету саласында әлемдік озық тәжірибелерді, жаңа технологиялық әдістерді барынша қолдануға тырысамыз. Бұл технологиялық әдістерді оқытудағы алға қойған мақсат оқушының біртұтас жүйе ретінде белгілі бір бағытта дамуына мүмкіндік беру жаңа модульдік жүйенің негізгі идеясы; тұлғалық бағдарлық білім беруге; түсіндіруден түсінуге; монологтан диалогқа; әлеуметтік бақылаудан дамытуға басқарудан,өзін-өзі басқаруға көшуге бағытталған. Ал мұғалімнің негізгі міндеттері;
- -Қарым -қатынас орнату;
- -Оқушылардың өзара әрекеттестігіне жол ашу;
- -Оларға шығармашылық еркіндік беру.
Модульдік жүйе оқушылардың оқу әрекетінің белсенділігін арттырады және кез-келген материалды дидактикалық тұрғыдан талдай білуді, материалды топтай отырып қорытындылауды, түйіндей алуды, ең негізгісі мен маңыздысын ажырата білуді дағдыландырады.
ХХІ ғасыр оқыту үрдісіне жаңа педагогикалық технологияны пайдалануды талап етіп отыр. Интерактивті әдіс оқытудың мазмұнын жетілдіріп, олардың бірлігін қамтамсыз етеді. Елде болып жатқан саяси, экономикалық, әлеуметтік және басқада заңды үрдістегі өзгерістер білім жүйесіне сол өзгерістер негізінде дамытуды талап етіп отыр.
Жаңа педагогикалық технология оқушылардың сабақ барысындағы белсенділігін арттыруға тікелей әсер етеді. Осы тұрғыдан қарағанда «Интерактивті әдіс» маңызды орын алады. Бұл әдіспен оқытудың басты мақсаты оқушыларды өз бетінше ой қорытып, жауап табуға үйрету. Яғни интерактивті тапсырманы орындау, процесті басқару және ойлау тәжірибесін дамыту және сол тәжірибелерді дамытуға бағытталуы болып табылады. Оқушыларды сабақ кезінде барынша белсенділік танытуға тарта отырып, олардың сондай белсенділігін арттыруға мүмкіндік жасайтын әдістемелік амалдарды интерактивті деп атайды. Сонымен қатар, сабақ барысында оқушылар мен мұғалімдер арасында тығыз қарым-қатынас орнайтын болса, мұндай оқытуды интерактивті оқыту дейміз. Мұндай қарым-қатынаста оқушылар нақты мәселені талқылап, соның шешімін тапқан кезде байқалады. Оқушылардың жауаптарынан гөрі мәселенің шешімін табуға талпынғаны маңыздырақ. Өйткені интерактивті тақтаның оқытудың басты мақсатының өзі сол оқушыларды өз бетінше ой қорытып, жауап табуға үйрету.
Интерактивті әдіс өзара қарым-қатынастың мол ауқымын қамтиды. Дегенмен мұғалімдердің өзіндік тәжірибелері білім берудің негізгі көзі болып табылады. Интерактивті әдістемені белсенді түрде қолданатын мұғалімдер білім беру жүйесі әсіресе қарым-қатынас процесінде сәтті жүреді деп есептейді.
Жалпы инновация дегеніміз, жаңа мазмұнды ұйымдастыру, жаңалық енгізу, жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, нақтыланған мөлшердің шетінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапалы деңгейге көтерілуі, жаңа нәтижені қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы.
Инновациялық іс-әрекет педагогикалық еңбектің сапасын арттыратын оқу-тәрбие үрдісін жаңа бағытта құру біршама түбегейлі өзгерістермен ерекшеленетін жаңаша іс-әрекет.
Технология - қандайда бір істе, өнерде қолданылатын амал-тәсілдердің жиынтығы, дидактикалық жүйенің құрамдас бөлігі.
Педагогикалық технология тұтас педагогикалық үрдісінің мақсаты үшін оқушы мен мұғалімге бірдей қолайлы жағдай тудыра отырып заманауи оқу құрал-жабдықтарын, әдістемелік кешендерді жүйелі пайдалануды көздейтін мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекетін жобалаудың жан-жақты ойластырған жүйесі.
Инновациялық үрдіс - білім беру жүйесін жақсарту және дамыту ғана емес, қоғамның, қазақстанның өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында жаңа қоғамның, жаңа әлемнің жаңа мұғалімі қажеттілігінен туындаған үрдіс.
Құзыреттілік білім беру жағдайындағы инновациялық үрдіс - нысананың педагогикалық идеяның, деректер мен тұжырымдамалардың, теорияның, әдіс-тәсілдердің жаңа сапалық өзгерістерін қамтамасыз ететін үрдіс, педагогикалық қауымдастықтың сұранысын қанағаттандыратын, қоғамдық педагогикалық құндылықтарына сәйкес жаңаны меңгеру, қолдану, талдау, салыстырмалы бағалау.
Қоғамдағы білім беру саласындағы инновациялық үрдістер мен реформалар педагогика ғылымына инновациялық білім, инновациялық даярлық, инновациялық іс-әрекет, инновациялық технология, мұғалімнің инновациялық даярлығы және т.б.жаңа ұғымдарды өмірге алып келді.
Еліміз егемендігін алып өз алдына тәуелсіз мемлекет болғанына біршама жылдың жүзі болды. Осы уақыт аралығында көптеген шет ел мемлекеттерімен сан түрлі қарым-қатынастар жасалып жатыр. Алдағы уақытта мұндай қатынастар толастамақ емес. Болашақ ұрпақтарымыз дүниенің төрт бұрышына қанат қақпақ, олай болса сол шет елдің тілінен, дінінен, мәдениетінен сусындап игеру қажет. Осы тұрғыдан шет тілдерді игерудің инновациялық тәсілдерімен оқушыларға немесе басқа да қызметкерлерге тиімді жаңаша тәсілдермен жеткізген дұрыс деп білемін!
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Қазақстан мектебі. 2008жыл.
- Қазақстан мектебі. 2007жыл.
- Қазақстан мектебі. 2005жыл.
- Қазақстан мектебі. 2004жыл.
- Сыр мектебі. 2008жыл.
Дарынды балаларды айқындаудың түрлі әдістері мен мұғалім шығармашылығының ықпалы
Тұрсынбаева Мейрамкүл-№110 мектептің психологы, Қызылорда облысы, Жаңақорған қонысы
Жалпы жеке тұлға дарындылығының деңгейлік көрсеткіштері, ғалымдардың пайымдауы бойынша, жоғары дарынды, дарынды, орташа дарынды болып сипатталады. Дарынды балаларды айқындауда негізгі жұмыс мектеп психологы мен пән мұғалімі, мектеп әкімшілігінің бірлескен қызметі арқылы іске асырылуы қажет. Дарынды балаларды айқындауда кешенді түрде әр түрлі әдістер қолданылады:
-Балаларды бақылау (сабақты, сабақтан тыс);
-Баланың ата-анасымен байланыс;
-Арнайы психодиагностикалық тренингтер;
-Топтық шығармашылық жұмысқа араластыру
-Түрлі интеллектуалдық, пәндік олимпиадар, ғылыми зерттеушілік жұмыстар, сайындар, спорттық жарыстар, т.б.
-Педагогикалық консилиумда қарау.
-Диагностика жасағанда пән мұғалімдерінің, кітапханашы мен дәрігердің пікірін ескеру.
Әлеуметтік ортаның баланың дарындылық қабілетіне әсері
1) Әлеуметтік ортаның баланың дарындылық қасиетіне әсерін зерттеушілердің әр түрлі пікірлері бар. Солардың бәрінен ортақ сипаттама табуға болады. Мәселен, әлемуттік -экономикалық жағдай дарындылық қасиеттің дамуына әсер етеді, өйткені осы екі фактор адамның өмір сүру деңгейін анықтайды, қоғам экономикалық жағынан қаншалықты дамыған болса, адам дамуына соншалықты мүмкіндік жасайды.
2) Дарындылық қасиеттің дамуына әсер ететін тағы бір фактор отбасы, нақтырақ айтқанда, отбасы құрылымы мен ондағы эмоционалдық климат, ата- ана мен бала қарым қатынасының стилі, ата -ананың бала дарындылығына көзқарасы.
Отбасы құрылымына тоқталатын болсақ, дарынды балалардың басым бөлігі (87%) толық отбасында тәрбиеленген. Көп жағдайда, яғни дарынды балалардың жетпіс пайызы ата- анасымен қатар, туған- туыстарымен (әжесі, атасы, ағасымен, апаларымен) бірге тұрғандар. Ешбірінің туған інісі немесе қарындасы болмаған. Р.Зайонцтың зерттеулері көрсеткендей, отбасындағы бала саны интеллектуалдық дарындылыққа тікелей әсер етеді. Оның зерттеуінше, баланың неғұрлым өзінен кіші іні- қарындастары көп болған сайын, соғұрлым орташа интеллектуалдық коэффициенті төмен болады. Отбасы құрылымы көп жағдайда туыстар арасындағы қарым- қатынас жүйесіне және отбасының эмоцияналдық климатына байланысты. Баланың дарындылық қабілеінің дамуына ата ана әсері мол. Әсіресе, қыз балаға әкесінің, ұл балаға анасының қолдауы ықпал етеді. Зерттеушілердің көпшілігі дарынды балаға мейірім, түсіністік және ата- ана махаббаты мен сыйластығы қажет деп есептейді.
Ата- ана мен бала арасындағы қарым- қатынас стилі бұған дейін де терең зерттелген. Барлық ғалымдар бірауыздан қатаң қадағалауға негізделген тәрбиелеу стилі баланың дарындылық қабілетін тежейді деп атап көрсеткен.
Р.Хесс және В.Шипман ата- ана мен бала арасындағы қарым- қатынас стилін екіге бөлген: императивтік және инструктивтік.
Императивтікке тек қана бұйрық беру тән. Мысалы, «Мен айтқандай жаса», «тыныш отыр» т.б. Ата- ана баласынан өз бұйрығын қарсылықсыз орындауын талап етеді. Олардың қарым қатынасы үлкеннің беделіне негізделген. Мұндай стиль баланың пассивті болуына алып келеді. Инструктивті стиль ақпараттың көптігіне негізделген. Ата- ана өз талабының себебін түсіндіреді, тиімділігін дәлелдейді. «Сен ойыншықтарды жина, ал мен еденді сыпырамын» деген тәрізді. Ата- ана баламен тең дәрежеде әңгімелеседі, өз бұйрығының себебін түсіндіреді. Ол баланы бастамашыл әрі турашыл болып өсуге тәрбиелейді.
Танымдық белсенділіктің негіздері
1) Қабылдау қабілетінің ерекшелігі салдарынан дарынды бала айналасындағы қоршаған ортада болып жатқанның бәрін сезеді. Қандайда бір заттың неден құралғанын білуге аса құштар. Олар айналада болып жатқан бірнеше оқиғаны бір мезгілде бақылай алады.
2) Олар заттар мен құбылыстар арасындағы байланысты тануға және соған қатысты байлам жасауға қабілетті.
3) Ол балалар есте сақтау қабілетінің мықтылығымен, ерте тілі шығатындығымен ерекшеленді. Бұл қасиеттер бала санасында ақпараттың көп жинақталуына және оны тиімді қолдануына көмектеседі.
4) Дарынды балалардың сөздік қоры бай болады. Сондықтан олар өз ойларын нақты және толық жеткізе алады.
5) Олар қиын тапсырмалардың шешімін табуға құштар.
6) Дарынды балаға тән тағы бір қасиет, ол бұрын соңды кездеспеген қиын тапсырмаларды орындауға, шамасы жетпейтін дүниелерді шешуге ынтық.
Психоәлеуметтік сезімталдық
1) Дарынды балалардың бойында әділеттілік сезімі байқалады. Олар қоршаған әлемдегі әділетсіздіктерге шыдамсыздық танытады. Өзіне және қоршаған әлемге жоғары талап -қоя біледі.
2) Дарынды балалардың фантазиясы бай, шығармашылық қабілеті жоғары болады. Қиын тапсырмаларды ойын түрінде шешеді.
3) Дарынды балалар әзілқой болып келеді. Күлкілі жағдайларды, әзіл қалжыңды ұнатады.
4) Олардың эмоционалдық көңіл- күйі тұрақсыз. Ерте жастағы дарынды балалар өте шыдамсыз болып келеді.
5) Кейде дарынды балаларға қорқақтық қасиет те тән.
6) Көп жағдайда дарынды балалар өз өзін негативті қабылдайды, соның салдарынан өз қатарластарымен қарым қатынас жасау да қиындық тудырады.
Физикалық мінездеме
1) Дарынды балалар энергетикалық деңгейінің жоғарылығымен ерекшеленеді. Өзге балалармен салыстырғанда аз ұйықтайды.
2) Олардың дене қозғалысы мен қолын игеруі танымдық қабілетінен төмен болады. Оларға дене еңбегімен көп шұғылданған жөн. Физикалық және интеллектуалдық даму қабілеттері арасындағы алшақтық балаға кері әсер етеді.
3) Дарынды балалардың көру қабілеті (8жасқа дейін) көбінесе бірқалыпты емес. Алыстағы мен жақындағының арасын ажырату қиынға соғады.
Қарым - қатынас жүйесінің ерекшеліктері
Мектеп жасына дейінгі дарынды балалардың басты белсенділігі - рөлдік ойындар. Ондай балалар өз қатарластарымен қарым- қатынасқа мұқтаж. Өзгелердің өзін мойындағанын қажетсінеді.
Дарынды балардың бойындағы кейбір ерекшеліктер салдарынан қатарластарымен арада түсініспеушілік тудырады. Ең басты себптері: дарынды бала өзгелерді тыңдағысы келмейді, өзін жоғары ұстайды, өз білімділігін дәріптеуге құмар, үлкендердің назарын тек өзіне аударғысы келеді, сабақ үлгерімі нашар оқушыларды ұнатпайды, өзгелердің қатесін жөндеуге үйір, т.б. Л.Хомиенгуерттің айтуынша, дарынды балалардың интеллектуалдық деңгейі жоғары болғандықтан құрбы құрдастарының ойындары қызықтырмайды. Сондықтан олар өздерінен жасы үлкен балалармен немесе үлкендермен достасуға талпынады. Бірақ үлкендермен қарым -қатынас барысында қиындықтар туындайды. Себебі мұндай қоғамда дарынды балаға лидер болу қиын. Өзінен жасы үлкен балалардың шамасы жететін нәрселер қолынан келмейтінін сезгенде дарынды бала өз- өзін жек көріп кетуі де мүмкін. Себебі олар өзіне қатты сынмен қарайды.
Дарынды балалардың өз қатарластарынан айырмашылығы эмоционалдық қиыншылықтарға әкеп соқтыруы ықтимал. Кейде неврозға, тіпті, психозға ұшыратып жатады. Соның салдарынан балада депрессия туындауы мүмкін. Себебі, дарынды бала өзіне ұғынықты, қалыпты нәрселерді айналадағылардың түсінбеушілігін қабылдай алмайды. Ол өзі ойлап тапқан виртуалды әлемде өмір сүруі де мүмкін.
Дарындылықты анықтау тестілері
1) Векслер тесті;
2) Торренс тестінің модификациясы;
3) Стенфорд Бине тесті;
4) Пиаже тапсырмалары;
5) Равена матрицалары;
6) Слоссеннің интеллектуалдық деңгейді (IQ) өлшеу әдістемесі;
7) Сурет салу арқылы анықтау.
Дарынды балалармен жұмыс жасау технологиясы
Бала өте дарынды бола тұрса да оны оқыту керек. Бір орында отыруға, еңбек етуге, өз бетінше шешім қабылдауға үйрету маңызды. Дарынды бала қысым көрсеткенге шыдамайды. Мұндай балаларды шыдамдылыққа үйрету қиын. Балаға мектепке дейін-ақ көп тапсырма беріп, шығармашылыққа баулу қажет.
Дарынды оқушылармен шығармашылық нәтижеге жету жолдары:
- Педагогикалық үрдісі бұрынғы дәстүр бойынша жүретін мектептерде ешбір еңбектің нәтижелі сипаты болмайды, себебі оқушы бойында:
- Интеллектуалдық салғырттығы;
- Репродуктивті ойлау;
- Бастамашылықтың болмауы, оқуға деген құлқының төмендігін туғызады және оқушыны шығармашылыққа жетелеу методологиясы қарастырылмайды.
2. Заман талабына сай озық технологияны меңгерген, ізденімпаз, шығармашылықпен ойлай білетін педагогикалық ұжым ғана нәтижелі білім алуға жол таба біледі:
- Оқытудың ішкі резервтерін ашу;
- Мектептерде оқу- тәрбие үрдісін толық қайта өзгерту;
- Жаңа сапалы нәтижеге шығару;
- Дарынды балаларды айқындауда ішкі потенциалдарын ашу үшін пәнге қызығушылығын арттыру, тапсырмалар беру арқылы қабілеттерін ашып, дамыту;
- Шығармашщылық ойлау мүмкіндігін кеңейту.
Сонымен, нәтижеге бағытталған білім беру ізгіліктендіру, дифференциалдау, жекелей ықпал ету, интеллектілікті көтеру, шығармашылықпен белсене араласу, нәтижесінде оқу- тәрбие үрдісін болжау мен ұйымдастырудағы біріккен қызмет.
Пайдаланған әдебиеттер:
1.Мектептегі психология» 2011 №10
- Ғаламтор желісі
Өнер мектебінде бірінші сыныпқа арналған «сольфеджио» пәнінің негізі
Өтегенова Айгүл-Әлшекей атындағы өнер мектебі мұғалімі, Қызылорда облысы, Жаңақорған қонысы
Балалар музыка мектебіндегі cольфеджио пәні баланың музыкалық естуін , есте сақтауын , ритмін , музыкалық қабылдауын , көркемдік талғамын дамытып , қазақ және өзге ұлт музыкаларымен бірге , озық үлгідегі классикалық музыканы сүюге тәрбиелейді.
Сольфеджио пәні төмендегі негізгі бөліктерден тұрады:
- Дирижерлап айтып оқу және вокальды – интонациялық дағды.
- Естіп ажырату.
- Диктант.
- Теориялық білім негіздері.
- Творчестволық ой.
Бірінші сыныпқа қабылданған оқушыларды, ең алдымен скрипка кілтінен немесе «соль» кілті деп атайтындығы арқылы «соль» нотасын таныстырудан бастағанды жөн санаймын. Ал, бірақ жеті нотаның реттілігін ілгері- кейін жаттатуды, оның айтылуымен жұмысты алғашқы сабақтардан-ақ бастай беру керек.Скрипка кілтін салуды бөлік-бөлікпен , алдымен екінші сызықты орауды , одан соң жоғарыдан орап түсуін жаздыртуды, яғни үзбей салуға бағыттап үйреткен тиімді. Жалпы ноталарды үйретуде бағдарламаға сай жеке-жеке тоқталғанмен, ал жазу барысында негізгі төрт ұзақтықты бүтін , жартылық, төрттік, сегіздікті бірден беріп, қолын үйрете берген тиімді.Бірақ, айту барысында төрттік пен сегіздік ұзақтық қамтылады. Әрбір оқушы 3 нота ( фа,соль,ля) арқылы орнында тұрған дыбыс пен «соль» нотасы арқылы төмен түскен «фа» нотасын не жоғары тұрған «ля» нотасын естіп, ажырата білуге де үйренуі керек.
Осы ноталарды өте бастағаннан-ақ, төрттік,сегіздік ұзақтығында оларды нота сызығында дұрыс жаза білуі үшін диктант алуды тиімді әдіске жатқыза-мын.Нота сызығы ретінде қолдың бес саусағын көрнекілік ретінде пайдалануға болады.
Ноталарды биіктік бойынша айтқызуда алғашқы сабақтарда топпен көбірек айтқызып, қиғаш дауыстыларды жолға салып алуға әрекет жасалынады.
Өлшем тақырыбына келу үшін , оқушы әлді және әлсіз үлестің не екенін тү-сінуі керек. Ол үшін барлығына таныс 2/4 өлшеміндегі С.Елеуовтың « Ана туралы жыр» әні мен Ш.Қалдаяковтың 3/4 өлшемінде жазылған «Ана туралы жыр» әнін мысалға алып түсіндіремін. Әнді өзім айтып , оқушыларға шапалақтатамын. Әрине, олар әлді үлеске шапалақтайды. Одан соң да олар әлдіні, мен әлсізді , яғни әлсіз үлесті көрсету үшін шапалақтаймын. Таныс әуен арқылы оқушы үлесті, осы үлестердің әуен біткенше бірнеше рет қайталануы метрге ұласатындығын біледі.
Өмірдегі қарапайым тіршілікте де тұрмыстағы матаны мысалға келтіре отырып, оның ұзындығын метр аспабымен өлшейтіні сияқты, музыканың ұзақтығының да өлшенетіндігін байланыстыру. Сол әрбір матаның енінің әртүрлі болатындығы сияқты музыкадағы әрбір метрдің нота ұзақтығына тәуелді болатындығы түсіндіріледі. Осыдан келіп өлшем шығады.
2 2метр әлді үлес+әлсіз үлес
- = ------------------- = ------------------------------- =2и
4 нота ұзақтығы төрттік(1и)+төрттік(1и)
Өлшемді жақсы түсінген бала ритмді дұрыс санап , берілген жаттығуларды орындай алады. Оқушылар 2-вариантта берілген ритмикалық жаттығуларды дауыстап санап,ритмін аса қызығушылықпен шапалақтағанды ұнатады.
Тұрақты және тұрақсыз дыбыстарды түсіндіргенде өздеріне таныс әуендер арқылы айту,не фортепиана аспабында тартып беру арқылы түсіндіріледі. Мысалы, дауыссыз дыбыста тоқтатып аяқтау музыканың үздігіп , нақты шешімге жете алмағандығын байқатады. Тұрақсыз дыбыс тұрақты дыбысқа барып шешілгенде ғана ойдың тиянақты болатындығына көз жеткізеді.
Тұрақты және тұрақсыз дыбыстарды шешу жаттығуын бірінші сынып оқу-шыларына әртүрлі вариантта айтқызып үйрету, оның дұрыс жолға қойылуы баланың вокальды- интонациялық дағдысын дамытуға, жүргізіп оқуы мен творчесттволық ойлауын , естуін қалыптастыруға ықпал етеді.
Бірінші сыныптан бастап-ақ берілген мелодияны көрсетілген ритмикалық көрінісі бойынша аяқтауға үйрету, оқушының творчестволық ойын ұштайды. Бағалағанда көтермелеп отыру, ынтасы мен қызығушылығын арттырады. Алғашында тапсырма көп балаға түсінуі қиын көрінгенімен, бірнеше сабақтан соң өздеріне таңсық , әрі қызық болып кетеді. Динамикалық белгілерді түсіндіргенде оны сұлулықтың, әдеміліктің символы деп қарастырған жөн. Бірыңғай қанық бояуды, не бірыңғай көмескі бояуды пайдалану суретшінің талғамының төмендігін көрсететіні сияқты, музыканы да орындау кезінде шығарманы бірыңғай қатты орындау, тыңдарманның құтын қашырса, ал бірыңғай жай орындау ұйқыңды келтіреді. Сондықтын бірде қатты, бірде жай немесе бірте-бірте қатты, бірте-бірте жай т.б. түрлерін қолдана отырып орындалған шығарманың тез сіңетіндігін бір шығарманы айтылған үш түрлі вариантында аспапта орындап беру арқылы түсіндіріледі. Гамманы айтқызу барысында динамикалық белгілерді өтпей тұрып-ақ оны қолдану қажет, ал арнайы тақырыпқа келген кезде қолданылып жүрген дыбыс күшінің термині таныстырылады. sf –мен sp-ны қолдану оқушылардың қызығушылығын арттырады. Мысалы f –ден соң sp-ны алу , p-дан соң sf –ны пайдалану.
До мажор гаммасына келгенде тұрақты және тұрақсыз дыбыстарды күнде-лікті жаттығу есебінде қолданылып жүргендіктен түсінікті саналып, тон мен жарты тонға мән беріледі. Кез-келген дыбыстан альтерациалық белгілерді өт-песекте, жарты және бүтін тонға берілген дыбыстан жоғары, төмен айтқызып үйрете беру тиімді.
Паузаны түсіндіргенде музыкадағы дыбыстардың да өзіне демалыс сұрай-тындығы немесе өзгені тыңдау үшін демалатындығы, не қысқы-қысқа пауза-ларда ойын ойнайтындығына, бірақ демалыстың белгілі бір ұзақтыққа бағы-натындығы айтылады. Пауза мен нота ұзақтығы қамтылған екі варианттық жаттығуды оқушылар қызығушылықпен орындайды.
Соль мажор гаммасын өтпес бұрын альтерациялық белгілерге тоқтап, есептер беріледі.Үй тапсырмасына жазып дайындалатын тапсырма талаптарын көбірек қолданамын. Соль мажор, фа мажор гаммалары тетрахордпен айтылады . Гамманы айту барысында демді дұрыс алу, бір мезгілде бастау, дауысты дыбыстарды анық алып, биіктікпен айту, бірін-бірі тыңдау дағдылары қалыптасады.
Теориялық сұрақтар бойынша бақылау алу, ауызша берілген қысқа мело-диялық иірімдерді табу, ритмикалық диктанттар есту диктантын жазуға жете-лейді. Нота ұзақтығы мен ноталардың орналасуын жетік меңгерген оқушының диктант жазу мүмкіндігі жоғары болады.
Бірінші сыныпта екі дауыстағы жаттығулар оқу да қамтылған. Дауыстар оқушылар мен мұғалімнің, не екі оқушының , немесе оқушыларды екі топқа бөлу арқылы үйретіледі. Өздері айтып үйренгеннен кейін фортепианода қайтадан ойнап беріп тыңдатқанда, оқушылар екі дауыстағы гармониялық үйлесімділікті жақсы сезінеді.
Оқушылардың музыкалық даму қабілеті жалпы білім беретін мектептегі музыка сабағының жоспарлы өтілу деңгейімен де сабақтасып жатады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.«Сольфеджио» пәнінің программасы, Москва 1984ж
2. В.Флис, Я.Якубяк. «Сольфелжио» оқулығы, Киев, «Музычна Украйина» 1988 ж
Жанға дауа- дертке шипа -Ақтас суы
Жолтаева Жанат-№54 орта мектеп тарих пәнінің мұғалімі, Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Бесарық ауылы
Тарих тамыры тереңде. Халықтың қаншама ғасырлардан ұмытпай ұрпақтан – ұапаққа өсиет етіп аманаттаған өткен өмірі, жасаған жері, атқарған қызметі туралы әңгімелердің бәрі - сол халықтың тарихы. Ол әңгімелердің мазмұны, айту мәнеріне қарай – аңыз, ертегі, хикая, миф, әпсана болып түрлі жанрларға бөлінеді. Біз осы жанрлардың ішіндегі бір ғана сала, өте күрделі арнасы аңыздарға сүйене отырып, су атауларының шығу тарихы соның ішінде өз өңірімізге жақын жатқан Ақтас суының халық тұрмысындағы маңызы жайлы ой қозғамақпыз.
Қазақ халқының тариха тағдыры, тұрмыс тіршілігінің таралуы, ой-санасының өсу, даму жолдарын анықтайтын жазбаша жәдігерлер жоқтың қасы еді. Бірен – саран орта ғасырлық ғұлама ойшылдардың «Құтты білік», «Түрік сөздігі» тағы басқа шығармаларының жалпы халыққа жетуіне жаппай сауатсыздық аланбас асу, бой бермес белес болып тұрып алды. Сол себептен халықтың дүниетану мектебі ХХ ғасыр басына дейін ауызша әңгімелер, жыр – дастандар болды. Ауызша тарих ауызша таралғандықтан қаншама құнды дүниелер ғасырлардың тоғысында, жылдардың ауысуы кезінде төгіліп, шашылып тұтастай жетпейтіні белгілі.
Одан бергі бір ғасырға жуық билік жүргізіп дәурен құрған кеңестік үкімет аясында да ұлттық құндылықтарымыз назардан тыс, тұрмыстан алыс қалып жатты. Халықтың сан ғасырлық қалыптасқан ойлау жүйесінің, дәстүрлі дағдысының маржандай тізбегін қасақана үзуге, адастыруға кеңес үкіметі ұсынған саяси жүйе бар жанын салып кірісті. Ата қоныстарындағы ежелгі жер - су атауларының бәрін түбірімен өзгертті. Мінеки, осы өзгерістің өзі біз қозғап отырған мәселенің маңыздылығын, зерттеудің зәрулігін көрсетеді. Біздің тақырыбымыздың өзектілігін осылай түсіндіруге болады.
Ақтас мешіті аталған – Айқожа Ишан мешітінің тарихынан
Қазақ топырағында қасиетті Ислам дінін, ілімін таратуда өткен ғасырларда қадау –ғұламалар болғанын бүгінгі ұрпақ – біздер ел ауызындағы әңгімелерден, көнекөз қариялардың сөзінен, баланың баласына беріліп, жоғалмай келген парағы сайраған шежіре, қолжазбалардан білеміз.
Сол көне шежірелердің көрсетуі бойынша сонау пайғамбарымыз Мұхаммед с.ғ. с-нан тарайтын ұрпақтардың ішінде Заманында халық әулиелі кереметіне байланысты Дуана Қожа атанған Мәдіқожа деген бабамыз өткен сол Мәдіқожадан Қожжан, Қалыш, Пірзада, Бақмұхаммед атты төрт ұл қалған екен. Олардан тараған ұрпақтар жүздеген жанұя болып, бүгінгі таңда Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан және т/б облыстардың бір қатар аудандарында бақытты өмір сүруде.
Ақтастағы үлкен мешіттің кезінде салынуының ұйытқысы болған кісі - биылғы жылы ел болып, ұрпақтары асын бергелі жатқан бабамыз – Айқожа ишан. Оның бірге туған бауырлары Күнқожа, Ханқожа, Нұрқожалардың негізгі кәсіптері ата-бабаларынан жалғасып келе жатқан қасиетті Ислам жолы еді; оны халық арасында уағыздап, адамдардың көкірегіне имандылық сәулесін себуді міндет санаған. Айқожа болса, қатарынан оқ бойы озық зеректігімен, тауып айтатын тапқыр сөзімен көп көзіне ерте түседі. Ол өзінің алдына үлкен мақсат қойып, ілім жолын қууды таңдайды. Содан ол әуелі Тәшкендегі сол кездегі аты мәлім діни медресеге келіп оқиды. Оны бітірген соң, Бұхараға сапар шегеді, Мұнда да үлкен ғұламалардан дәріс алып, келесі кезекте Ауғанстандағы ұстаздардың ұстазы атанған Ислам Шайхтан ілім алуға жіберіледі.
Ислам Шайх Айқожаға үш айдан соң-ақ ел арасына барып, қасиетті Исламды дәріптеуге сенім білдіреді.
Өзімен бірге оқып жүрген шәкірт – талабалар Айқожаның оқуды тез бітіріп, елге жіберілуіне іштей қызғанады да таңданады.Сонда Ислам Шайх Айқожаның зеректігін, өзгелерден озықтығын дәлелдеу мақсатында мынандай амал жасайды: ұстаз табалдырықтың астында ешкімге көрсетпей Құранды жасырып қойып, шәкірттерінің ішке енуін сұрайды. Бәрі табалдырықтан қаннен – қаперсі аттап өте береді. Тек Айқожа ғана табалдырықтан аттамай тұрып қалады. Ұстазы: «Сен неге кірмей тұрсың?» дегенде, Айқожа «Табалдырықтың астында қасиеті нәрсе жатыр. Егер сіз қарсы болмасаңыз мен соны көтеріп алып өтейін» дейді. Сонда ғана Айқожаның шәкірт достары оның өздерінен озық, зерек екеніне көздері жетеді.
Айқожа Ислам дінін уағыздап тұруды өзімен тұстас Марал ишан, Құлболды ишан, Қосым ишандармен қатар бастайды. Айқожа қазіргі Жаңақорғанның солтүстік батысындағы бес шақырым жердегі Қарасопы деген жерге келіп, мектеп медресе ашып ағартушылық қызметпен айналыса бастайды.
бұл судың қасиеттілігінен асқазан, ішек, тері аурулары жазылып жатқандығы сол суға келген келушілердің сөздерінен аңғардым. Зерттеу үшін суға барғанымда, Ақжол елді мекенінен жылда осы суға келіп ем қабылдап жүрген мына бір отбасымен пікірлесіп сөйлестім:
Шиелі елді мекенінен Данаева Баян 43 жаста. Мен бұл суға биылғы жыл көлемінде 2-рет келдім. Қолыма жара пайда болды. Медицинадан еш көмек болмаған соң осы суға екінші рет келіп түстім, қазір жағдайым жақсы жараның беті бері қарады.
Сабира Жиембаева 52-жаста. Жетісай тұрғыны. Мен осы Ақтас суының шипалығы жайында жине інімнен естідім. Биыл менде осы суға келіп ем қабылдап асқазан ауруынан жазылдым. Айтарлықтай әсері болды, қазір жағдайым жақсы
Осы жерде отырған Әсілхан имамның жары Әлима Арыновамен пікірлескенімде бұл суға жылына 200-300-дей адам келеді екен. Күніне 15-20 адам, кейде одан да аз келеді. Емделушілердің жаз айларында көбірек келетіндігі айтылды.
Бір таңқаларлығы бұл судың қасиеттілігі болуы керек – шын ниетпен келмегендерге ешқандай ем қонбайды, тек бірінші - бір Аллаға, екінші осы суға келерде шын ниетпен келуі керектігі айтылды.
Бұл суға Қазақстанның түпкір – түпкірінен Жетісай, Сарыағаш, Ақтау, Атырау т/б жерлерден көп келеді екен.
Ақтас қазіргі Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданының Бесарық темір жол станциясынан Оңтүстік Шығысқа қарай 6-шақырым жерде орналасқан. Ақтас мешіті – Айқожа ишан кесенесі 1991-1992 жылдары қайта қалыпқа келтіріліп жөндеуден өткізілген. Осы жылдардан бастап Айқожа ишанның Зағытхан, Әсілхан атты шөпшектері осында қоныстанып, күнделікті өмірде шаруашылыққа қолданыс ретінде құдық қаздырады. Қасиеті болу керек құдықтан жылы су шығады. Күндердің күнінде сол қаздырған құдық суының қасиеттілігін сол маңдағы елді мекендер аңғара бастайды. Оған келіп, жанына шипа, ем – дом таппай жүрген адамдардың саны жиілей бастайды. Сол судың қасиеттілігін 1993 жылы медицина саласы зерттеп құрамында адам ағзасына қажетті иод, сынап бар екендігін анықтайды. Сол күннен бастап ол ашық су болғанымен емге пайдаланушылар саны арта түседі. Қазір басында екі бөлмелі душ, жатаққана салынған. Қазір басында отырған Айқожа ишан ұрпақтары екі рет жөндеу жұмыстарын жүргізген. Айналасын қоршап ретке келтірген. Ашық су болғанымен су мемлекеттік қорғауға алынған. Менің бақылауымша мұндағы судың температурасы 37,4 градус болды. Ақтас суының құрамындағы иод пен сынаптың адам ағзасына тигізетін паидасы мен зиянын анықтау мақсатында Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ – түрік университетінің теориялық пәндер кафедрасының аға мұғалімі Биология ғылымдарының докторы, профессор : Байтұрсынов Қожахмет Құлахметұлы мен сұхбат жүргіздім. Кез келген шипалы судың биологиялық , физикалық , органептикалық, химиялық түрлерінің болатындығын білдім. Органептикалық түріне – судың түрі, түсі, иісі яғни көзге көрнетін түрлері жатады. Химиялық түріне - оның құрамында химиялық элементердің мысалы июд және сынап т.б. болуы. Физикалық түріне - құрамындағы тұздардың болуы. Биологиялық түріне - судың құрамында тірі тіршіліктер – микроорганизімдерің болуы. Судың құрамындағы иод пен сынаптың адам ағзасына көп мөлшерде пайдаланылуы кері әсерін тигізуі мүмкін . Сынап улы зат . Ол терідегі әр түрлі кетпейтін ауруларды жазады . Қазір жер астындағы металдардың зерттелуі судың құрамына әсерін тигізуін мүмкін. Мысалы уранды өндіру үшін жер асытына үлкен көлемде кислотаны жібереді . Ол сумен әрекеттеседі .Сондықтан ашық және шипалық мақсатта қолданылып жатқан кез келген емдік суды.ң құрамын айына бір тексеріп отырған артық етпейді. Оның құрамы осындай әрекеттерден жиі өзгеріске ұшырауы мүмкін . Сондықтан кез келген шипалы суды қолданар және түсер алдында дәрігер мамандардың пікірімен ақыл кеңесіне жүгініп барып пайдаланған дұрыс деп есептеймін.
Қорытынды
Тарих – ұлы әлем. Ұлы әлем өзінің ұлы құндылықтарымен ерекшеленеді. Ұлы әлемнің ұлы құндылықтары – оның тарихи мұрасы. Бұл ғылыми жұмыстың тақырыбында айтылғандай – негізінен қарастырылған мәселе атамекеніміздегі жер-су, елді мекендердің аталу, шығу тарихы. Әр халықтың туған жері, өскен ортасы - өзінің алтын бесігі. Өткенсіз болашақ жоқ секілді тарихсыз, тағдырсыз халық жоқ. Басынан кешкен ғұмыры, қалдырған аманаты жас ұрпақ үшін баға жетпес қазына болып саналса, сол байлық аңыз әңгімелер арқылы көкейімізге өшпес сәуле құяды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
- М. Ғабдуллин. Қазақ халқы ауыз әдебиеті. А.Санат, 1996 – 368 бет
- С. Қасқабасов. Қазақтың халық прозасы. А. Ғылым, 1984 – 272 бет
- Айқожа ишан жинақты шығарған : «Айқожа ишан» қоры. Алматы 2008-2009 жыл
- Шежіре. Пайғамбарымыз Мұхаммед с.ғ.с-нан Айқожа ишанға дейін және оның бүгінгі ұрпақтары.
- Ақтас архитектуралық құрылыс газет материялдары.
- Айқожа ишан кім болған. Жаңақорған тынысы 1991 жыл №32
Бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіптік біліктілігін интернет жүйесі және электронды оқулықтар арқылы дамыту жолдары
Раисова Улдана - бастауыш сынып мұғалімі, Ш Уалиханов атындағы № 127 орта мектеп –лицейі Қызылорда облысы ,Шиелі ауданы
Жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды білім жүйесінде пайдалағанда, есепке алынатын ең негізгі фактор адам болуы тиіс. Қоғамның қалыптасуы мен дамуы негізінде адам тұрғандықтан, білім берудің де негізгі қағидасы ретінде жеке тұлғаның, индивидтің өз потенциалын дамытуына керекті жағдай жасалуы тиіс. Жеке тұлға тіршілігінің кәсіби жағының өзі нақты өмірде кездесетін адамзат болмысының барлық онтологиялық деңгейлерінің анологияларын қамтиды.Шынында да, қазіргі ғылымда адам потенциалы иерархиясында, яғни даму деңгейлерінде көп көңіл бөлінеді. Осы иерархияның ең алғашқы жалпы және іргелі деңгейі болып оның биологиялық потенциалы есептеледі, ол адамның қоректену өнімдерінен алып пайдаланатын энергиясының бір бөлігі болып саналады. Екінші деңгей индивидтің психикалық потенциалы, ол оның психикалық әрекеті аймағында жүзеге асыратын биологиялық потенциалының тағы бір бөлігі болып табылады. Үшінші деңгей-адамның күннен күнге күрделеліленіп бара жатқан қоршаған ортамен өзара қарым-қатынас, яғни жеке тұлғалық потенциал ретінде қарастырылады. Ең соңғы потенциал түрі психикалық потенциалдан өз қ мен көлемі арқылы ғана өзгешелеу болады, сондықтан оны соның бір бөлшегі деп қарай аламыз.
Жеке тұлғалық потенциал адамның кәсіби өмірінде қалыптасып, жұмысында толық көріне алады. Оның мазмұндық және сапалық деңгейлері индивидтің биологиялық жағынан, жеке тұлға ретінде әлеуметтік жағынан жетілгендігін және де бұдан былай оның жеке мәдени-тарихи көзқарасынан да толық қалыптасқанын көрсете алады. «Кәсіби потенциал, — дейді И.П. Маноха, — ол жеке тұлғаның өз мамандығын, әлеуметтік әрекеттерін, «өмірлік шаруасын» жүзеге асыру процесінде өзі жасайтын, болашаққа мүмкін болатын «мен» деген ұғымының әр деңгейдегі және көп қырлы түрде дамуы. Кәсіби потенциал — ол жеке тұлғаның бүкіл әлемге деген болмыстық кәсіби қозқарасының және жалпы өмірге деген қатынастарының даму деңгейі».Мұғалімдердің кәсіби потенциалын қалыптастыру мақсатында бастауыш сынып ұстаздарының кәсіптік біліктілігін интернет жүйесі және электронды оқулықтар арқылы дамыту жолдарына көшбасшылық жасап, жаңа ақпараттық технологияларға байланысты керекті бағытта бастауыш сынып бірлестігінде интернет жүйесі және электронды оқулықтарды тиімді түрде қолданудың әдіс-тәсіліне байланысты әр түрлі тақырыпта бірлестік отырысын өткізіп, семинарлар өткіземін.
Мысалы: «Бастауыш сыныбында математиканы оқытуда электрондық оқулықтарды қолдану арқылы төменгі сынып оқушыларының қызығушылығын арттыру мәселелері», «Бастауыш сынып оқушыларына интернет жүйесін үйретудің алғы шарттары», «Ана тілі сабағында электрондық оқулықтардың қолдану аясы», «Бастауыш сыныптарында IQ тестерін алу жолының өзіндік ерекшеліктері», «Айналамен танысу сабақтарының зертханалық жұмыстарын орындауда копьютерлік технология тәсілі арқылы бастауыш сынып оқушыларының таным белсенділігін арттыру жолдары», «Бастауыш сынып оқушыларымен ХХІ ғ. көшбасшысы» ойынын өткізу арқылы ойлау қабілетін дамыту т.б. Осындай жұмыстарды талдау, ой бөлісу, пікір таластыру арқылы бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік деңгейін көтеріп және бастауыш сынып оқушыларының білім біліктігін, дүниетанымын кеңейтуге жоғарыдағы аталмыш бірлестігіндегі қарастырылған мәселелер өз нәтижесін беріп жүр. Мысалы, дарын орталығы ұйымдастырған «зерде» конкурсында біздің мектептегі 4-сынып оқушылары Қаражанова, Үсөніп Тілейхандардың «Солтүстік Қазақстан өңіріндегі балық түрлерінің таралуы » атты зерттей ізденістері бойынша республикада дипломанттар болуы бұған айғақты дәлел. Әрине, мұндай интеллектуалдық конкурста нәтижеге жетуге интернет жүйесі көмектесті деп айта аламын.Интернет жүйесі оқушылардың шығармашылығын, ойлау қабілетін, өзіндік ой белсенділігін, қажетті материалды табуға қызығушылығын арттырып, білім мен біліктілікке, зерттеу ісіне құштарлығын арттыра түсері хақ . Оқушылар интернеттен алған ақпаратты сабақ барысында қолданып, өз білімдерін дамытып, жеке тұлғалық потенциалдарын кеңейтеді.Компьютер және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі бастауыш сынып мұғалімдердің кәсіптік біліктілігі интернет жүйесі және электронды оқулықтар арқылы дамып, жаңаша ойлау қабілеті қалыптасып, жүйелік байланыстар мен заңдылықтарды табуға ынталанып, нәтижесінде — кәсіби потенциалдарын қалыптасуына жол ашылады.
Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағында оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық технологиялардың ішінде, бастауыш сынып мұғалімдердің кәсіптік біліктілігін интернет жүйесі және электронды оқулықтар арқылы дамыту технологиясы тиімді тәсілдердің бірі деп айтар едім.Оқушылардың ақпараттық технологиялар көмегімен қалыптасатын және жүзеге асырылатын ойлау қабілеті бұрынғы технологиялар арқылы берілетін ойлау жүйесінен өзгеше болатындықтан, тек ойлау қабілеті түсінігі ғана емес, жаңа жағдайда психикалық функцияларын басқа жақтары да: қабылдау, есте сақтау, т.б. да қайта қарастырылуы тиіс. Осының бәрі жаңа ақпараттық және педагогикалық технологиялар жасау саласында, білім парадигмасын құруда тың инновациялық жұмыстар жүргізуді талап етеді.Қазақстан Республикасының қазіргі білім жүйесінің стратегиялық мақсаты жоғары білімді бәсекелестік қабілеті мол шығармашыл тұлға қалыптастыру үшін қолайлы жағдайлар жасау болып табылады, қазіргі мектептерде балалар белгілі білім мен білік алып қана қоймай, алған үлгі — өнегені өмір бойы пайдалана білуі тиіс.
Бастауыш сынып мұғалімдердің кәсіптік біліктілігін интернет жүйесі және электронды оқулықтар арқылы берілген дамыту жүйесі оқушының мектепте алған білімі баланың шығармашылық әлеуетін дамытып, оқушыны өнімді, шығармашыл, өзіндік ойлауға үйретеді.Американ психологы Э. Фромм 1959 жылы шығармашылыққа мынадай ұғым береді: «Бұл тандану мен таным қабілеті болу және қалыптан тыс жағдайларда шешім таба білу және жаңалық табуды көздеп, өз тәжірибесін жете түсіну қабілеті дамиды», — дейді.Осылайша психологияда шығармашылық адамның белсенділік және жеке қызметінің нысаны ретінде анықтап, осы процесте ол үлгі мен стереотиптен ауытқып, эксперимент жасағанда, қоршаған ортаның түрін өзгертіп жаңа әрі бағалы нәрсе құрауға болады.Бұл шығармашыл адамның өзі үшін де жаңалық болуы мүмкін. Мұңдай жағдайда шығармашылық жеке тұлғалық болып табылады. Есепті шығарудың жаңа тәсілін тапқан мектеп оқушысы жеке тұлғалық шығармашылығын көрсетеді. Шығармашылық субъектінің жаңалығы бүкіл адамзат үшін жаңалық болып табылса, онда жеке тұлғалық шығармашылық қоғамдық маңыз алады. Нақ осы қоғамдық маңызы бар шығармашылық қоғам мен елдің алға басу прогресін айқындайды. Сөйтіп қоғамдық маңызды шығармашылық жеке шығармашылықтан туады.Шығармашылық ақыл-ой субъективті жаңа өнім жасаумен бірге танымдық іс-әрекет барысында жаңадан пайда болған түр болып сипатталатын ақыл-ойдың бір нысаны ретінде анықталады. Бұл жаңа құрылымдар себеп, мақсат, бағалауға және мағынаға қатысты. Өнімді деп те айтылатын шығармашыл ақыл-ойдың дайын білім мен іскерлікті қолданатын репродуктивті ойдан айырмашылығы бар.«Ақыл-ой туралы жалпы ұстанымында ең басты нәрсені, шығармашылық ақыл-ойға қадам басуды түсіну маңызды, ол басқа біреу ойлап таба алмайтын нәрсені ойлап табу болады, болмаса басқа біреу шығара алмаған есепті шығару. Осындай ақыл-ойда адам таңқаларлық нәрсе жатыр, ал бәрімізге белгілі білімді тілге тиек еткеннен қызық ештеме жоқ» қой.Шығармашылық бастаманы жас кезден бастап дамыта беру қажет. Шығармашылық ақыл-ойды дамытудың басты шарттарының бірі жаңа идеялар мен пікірлер туатындай қолайлы жағдай жасау болып табылады. Мұндай жағдайды интернет жүйесі және электрондық оқулықтар арқылы жүзеге асыруға болады.
Қазақстанның өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, жаңа заман талаптарына сәйкес мұғалімнің инновациялық дайындығын қалыптастырудың моделін жасауда, ең алдымен, ғылымның қазіргі кезеңдегі әдіснамасына, педагогиканың әдіснамасына, әдіснамалық негіздемесіне сүйену қажет.Білім берудің жаңа парадигмасының пайда болуы өркениеттің дамуының негізгі аспектісі болып табылады. Білім берудің жаңа парадигмасын өмірде жүзеге асыру үшін мұғалімнің инновациялық дайындығын қалыптастыру — уақыт талабы. Мұғалгмнің инновациялық дайындығын қалыптастыру дегеніміз — әлемдік бәсекеге қабілетті білім беруді жүзеге асыратын жаңа парадигманың қоғамды дамытудағы үлесін арттыру; жалпы орта білім беретін мектептердегі инновациялық реформалардьі жүзеге асыруды жеделдету; білім беру жүйесінде инновациялық өзгерістерді, оқу-тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық , коммуникациялық технологияларды кеңінен пайдалану және т.б.Бастауыш сынып мұғалімдердің кәсіптік біліктілігін интернет жүйесі және электронды оқулықтар арқылы дамыту жолдарында көрнекі құралдарды пайдалану арқылы ғана сабақтың тиімділігін арттырамыз. Біріншіден, материалды түсіндіруде мұғалім қатты қиналмайды. Екіншіден, оқушыға жаңа материалды меңгеруде жеңілдік туғызады. Үшіншіден, оқушының оқуға деген ынтасын, танымдық қызығуын арттырады. Төртіншіден, оқушының есте сақтау, көру сезімдерін жетілдіреді. Мұны әсіресе, қазақ тілі сабақтарында жүзеге асырып, мұғалім өз сөзі мен көрнекілікті ұштастыра білуі қазақ тілінің теориялық материалын оқушылардың сапалы да білгір меңгеруінің, өмірлік дағдыларды игерудің негізгі шарты екендігін компьютерлік көрнекілік арқылы ұғындырады.Сонымен қатар, сабақ үстінде оқушыларды қызықтырып жүрген бар мәселелерді қамтамасыз ете алмайды, сол себепті балалардың танымдық қызығуларын арттыру мақсатын сыныптан тыс жұмыс арқылы жүзеге асыруға болады.Қазақ тілінен сабақ беретін мұғалім тек қана күнделікті сабақ берумен ғана шектеліп қоймай, оқушылардың дүниетанымын кеңейтіп, елдің тарихына, салт-дәстүріне, өнеріне деген сүйіспеншілікті туғызу үшін сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру қажет. Оның ең тиімді жолы — сайыс, интеллектуалды-шоу ойындары. Бұл арқылы оқушыларға күнделікті жүз рет сөзбен айтқан ұғымдарды бір рет көрсету арқылы естерінде мәңгі қалдыруға мүмкіндік туады. Осыған байланысты біздің мектепте «Қыз сыны», «Жігіт сұлтаны» сайыстары, «Менің Отаным» интеллектуалды-шоу ойыны да компьютердің көмегімен өткізіледі.Өзінің оқушысын өз бетінше оқып үйренуге, білім алуға үйретпеген мұғалім қазір түпкі нәтижеге қол жеткізе алмайды. Осыған байланысты мектепте оқушылар арасынан шығармашылық топ құрылған. Жаңа тәсілдермен оқытуда оқушы белсенді рөл атқарушы ғана емес, жетекші бағытты ұстанады. Әлемді тануға, белгісізді анықтауға жауапты интернет браузерлерден табуды үйретіп, өзіндік ізденіске жетелеуге болады. Оқушылардың шығармашылық жұмысын ұйымдастыруды төрт кезеңге бөлуге болады.
- Оқушы жұмысты бастамас бұрын оның негізгі мақсатын айқындап алуы керек. Мақсаты — сабақта алған білімін тереңдете отырып берілген тақырып бойынша ізденіс жұмысын жүргізу.
- Оқушы интернеттен таңдап алған материалын сұрыптап алуды үйренеді.
- Оқушы өз бетінше жұмыс істеуге дағдыланады.
- Оқушы өзінің іздеп тапқан материалын слайд түрінде қорғауға дайындалады.
Ең үздік слайд оқушылардың арасында өтетін әр түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік конференцияға ұсынылады.
Алдыңғы толқын ағалардан кейінгі толқын інілерге даңғыл да сара жол қалатындығын оқушыларға әрдайым түсіндіру керек.Осы жолда үлкен табыстарға қол жеткізген данышпан ғалымдар, даналар, ақын-жазушылар, спортшылар, өнер шеберлері бар екендігін үлгі ету қажет. Мысалы: Жетістікке жету жолындағы ұлы адамдар өмірінен үзінді, көріністерді интернеттен тауып, өздерің сол бабаларға ұқсауға тырысып, үлгі алындар деген тапсырма беруге болады.
- Ұлы Абай өмірі — бізге үлгі.
- М. Әуезов — дарынды тұлға.
- Спорт саңлақтарының жетістікке жету жолындағы қажырлы істері.
- Өнер тарландары.
- Ұлы суретшілер өмірінен. Леонардо да Винчи, Микеланджелло.
- Ұлы классик музыканттардың жетістікке жету жолындағы өмір іздері. Жетістік тұғырынан көрініп, табыстан табысқа жетіп жүрген кісіні жақсы танып, онымен бірге болған, бірге жұмыс істеген адам бақытты. Өйткені, жолбасшысы бар адам әрдайым жолын табады. Білікті адамдармен тығыз байланыс орнатып, олардың жиған-терген тәжірибесінен үлгі алудың өзі үлкен жетістіктің басы іспеттес.
Жетістікке жетуді үйренудің бір жолы өзіңе төмендегідей сұрақтар қойып, оған жауап іздеу болып табылады.
- Немен шұғылданамын?
- Өзімді-өзім бақылаймын ба?
- Істегендерім көңілімнен шыға ма?
- Қазір не үйреніп жүрмін?
- Білгім келген нәрсені іздестіремін бе?
- Жұмыс істеу қабілетім қандай?
- Білетіндерден сұраймын ба?
- Талдау жасай аламын ба?
- Тұжырым жасаймын ба?
- Кемшіліктерім қандай?
- Жетістікке жеттім бе?
- Жетістікке жету шарттарын орындаймын ба?
Жетістікке жетуді үйренген адам одан кейін жетістіктен қол үзбейтін болады.Ең бастысы, жетістікке жетуді үйренуге болатынын біліп, алғашқы адымды аттай алу керек. Демек, жетістікке жету жолдарының ең бірінші қадамы — оны үйрену. Бұл қадамды аттай алған адамның өмірде үлкен оң өзгерістер көрері шүбәсіз.Мен бастауыш сынып бірлестігінде осы мәселелерді қозғап, сыныптан тыс тәрбие сағаттарында, міндетті түрде осы мәселелер төңірегінде ой қозғау керек екендігін мұғалімдерге айтып, оқушыларды өзін-өзі жетілдірудің бірден-бір жолы-жетістікке жетуге ұмтылу екенін түсіндіремін. Міне, осындай жұмыс түрлерін жүргізе отырып, бастауыш сынып мұғалімдерінің мәртебесін көтеруімізге болады. Барлығы да мұғалімдердің іскерлігі мен білімі, ой ұшқырлығы мен біліктілігі арқылы жүзеге асады.
Қолданылған әдебиеттер:
- Абдурахманова Г. Коммуникациялық технологиялардың дидактикалық мүмкіндіктері. Қазақстан мектебі. — 2006. — 3
- Байғазиева Г. Педагогикалық технологияларды меңгеру — міндет Қазақстан мектебі. — 2006. — 1.
- О. Ефимова, В. Морозов, Ю. Шафрин, Курс компьютерной технологий (1,2-том)
- Мұхамеджанова А. Инновациялық педагогикалық технологияларды қолдану тетіктері. Қазақстан мектебі. — 2006. — 4
- І.П. Таубаева. Исследовательская культура учителя: от теории к практике. Монография. Алматы. Ғылым, 2001.
Мектептегі қазақ тілі сабағында диалог арқылы оқушылардың коммуникативті құзыреттілігін қалыптастыру
Оспанова Ғалия, Қызылорда облысы, Шиелі ауданы Ш.Уәлиханов атындағы №127 мектеп мұғалімі
Аралас мектеп жағдайында білім беру ортасы арқылы оқу тәрбие үрдісіне қатысушылардың құзіреттіліктерін қалыптастыру. Қазіргі әлемдік білім кеңістігіндегі халықаралық стандарт талаптарына сай оқыту үдерісінің орталық тұлғасы білім алушы субъект, ал ол субъектінің алған білімінің түпкі нәтижесі құзіреттілік болып белгіленуі білім беру жүйесінде «СҰҚБАТТАСУДЫ» қалыптастыру үздіксіз білім беру жүйесінің маңызды буыны болып саналатын жалпы білім беретін орта мектептердегі әрбір пәнді оқытудың да басым бағыттарының бірі болып табылады. Ал құзіретті тұлғаны қалыптастыруда басқа пәндерді оқытуға негіз болатын тіл пәндерінің орны ерекше. Бұл өзге тілдегі мектептердегі «Қазақ тілі» пәніне де тікелей қатысты. Өйкені мемлекеттік тіл ретінде оқытылатын қазақ тілі бойынша оқушылардың сұқбаттасу сауаттылығын қалыптастыру Қазақстан Республикасының «Білім туралы», «Тіл туралы» Заңдары мен Тіл саясаты тұжырымдамасындағы айқындалған мақсаттар мен міндеттердің жүзеге асуының басты шарты болып саналады. Тілді меңгертудің шешімін табуы тиіс мәселелерінің қай-қайсысы да оқытудың құзіреттілік бағытын іске асырудың, мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейтудің және білім беруді бүгінгі таңдағы қоғамның әлеуметтік сұранымымен үйлестірудің аса маңызды тетігі болып табылатын сұқбаттасуда сауаттыдара тұлғаны қалыптастырумен тығыз сабақтасып жатыр.
Зерттеу мақсаты: Оқу орыс тілінде жүретін мектептердің 5-6- сынып оқушыларының қазақ тілі сабағында сұқбаттасу арқылы оқушының қатысымдық құзіреттіліктерін қалыптастыру.
Зерттеу міндеттері:
- қазақ тілі пәнін оқыту үрдісінде оқушылардың сұқбаттасу арқылы қатысымды құзіреттілік, әрекеттік бағыттармен бірлікте дамытудың әдістерін ұсыну;
- 5-6- сынып оқушыларының сұқбаттасу арқылы қалыптастыратын басты ұстанымдарды анықтау;
- Оқушының тұлғалық қабілеттерінің дамуындағы сұқбаттасу арқылы қатысымдық мәнін және оны оқыту үрдісінде қалыптастырудың ғылыми- әдістемелік негіздерін айқындау.
Зерттеу нысаны: Оқу орыс тілінде жүретін мектептердің 5-6- сыныптарында қазақ тілін оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: оқу орыс тілінде жүретін мектептердің 5-6- сыныптарында қазақ тілін оқытуда оқушылардың сұқбаттасу арқылы қатысымдық құзіреттілігін қалыптастыру әдістемесі.
Зерттеу болжамы: Егер оқу орыс тілінде жүретін мектептердегі қазақ тілі пәнінің білім мазмұны құзіреттілік бағытына сай тілдің сұқбаттасу мәнін, практикалық маңызын,қатысымдық қызметін танытатын материалдармен толықтырылса; оқушының оны өздігінен әрекет ете отырып игеруіне қажетті оқу жағдаяттары мен өмір шындығына сай құрылған қатысымға жетелейтін жұмыс түрлері жүйелі ұйымдастырылса; онда сұқбаттасу арқылы қатысымдық құзіреттіліктерін қалыптастыруға қол жеткізуге болады.
Жетекші идея: Оқу орыс тілінде жүретін мектептерде қазақ тілін меңгертуде білім мазмұны аяларға бөлініп, қатысымдық, дара тұлғаға бағдарлай оқыту және сұқбаттық әдістер негізінде ұйымдастырылатын жағдайаттық, рөлдік ойын, шығармашылық тапсырмалар біртұтас әдістемелік жүйе түрінде жүзеге асырылуы тиіс.
Диалог – екі жақты құбылыс. Қарым- қатынаста көзделетін мақсатқа орай диалогтіңөзіндік ерекшеліктері болады:
- күнделікті тұрмысқа байланысты;
- ым-ишараттың, дене қимылының белсенділігі;
- ресми қарым- қатынасқа құрылуы,
- эмоционалды- экспрессивтілігі, әсерлілігі;
- сөйлемдердің ықшамдалуы;спонтанттылығы, яғни сөйлейтін сөздің алдын-ала жоспарланбауы;
- ауызекі стилінің ерекшеліктерінің басым болуы.
Оқу бағдарламасында қатысымдық құзірет деңгейіндегі диалогке қойылатын талаптар тұрғысынан белгіленгені:
- сөйлеу мәдениетін игеру, өзінің сөзін,ойын жалғастыра алу;
- экология, тарих, экономика, әдебиет, мәдениет тақырыптарына сөйлесе алу;
- айтылған әңгіме,оқылған мақала, кітап т.б. жайында өз пікірін білдіре алу;әңгімелесу кезінде өз пікірін дәлелдей алу;
Диалог репликалардан құралады, оның бірі- сөйлеу уәж жасайтыны, екіншісі- жауап ретіндегі – реплика. Диалогте ой ауысып отыратын белгілі, сондықтан әңгімелесушілер бір-бірімен ақпарат ауысып отырады. Алғашқы сөйлеуші әңгіменің басталуына түрткі болады, адресатты әңгімелесуге шақырады. Оқушылардың тілінде болатын фонетикалық т.б. қателер диалогте жиі кездесетіні байқалады, сондықтан тілдік жағынан диалогтің дұрыс құрылуына баса мән беріледі.
Диалогтік сөйлеу дағдысының қалыптасуы мына өлшемдермен анықталады:
- әңгімелесушілердің бірін- бірі тез түсінуі;
- қысқа жауап беруі;
- әртүрлі, дайын тілдік құбылыстарды дұрыс, тез, орынды қолдана білу;
- тақырыптан ауытқымай, оны дәл, нақты жалғастыра білу;
- жауап беру икемділігінің жоғарылығы;
әңгімелесушілердің бір- бірінің көңіл күйін, жайын сезіне білуі.
Өзекті тақырыбым: «қазақ тілі сабағында сұқбаттасу арқылы оқушылардың қатысымдық құзіреттіліктерін қалыптастыру» болғандықтан, оқушылардың қызығушылықтарын ояту үшін әртүрлі жұмыстарды өткіземін. Сын тұрғысынан технологиясын қолданамын. Мысалы: топтастыру кезеңінде қарапайым ойды рәсімдеу, сызбаға қарап сөйлеу, көпшілік алдында сөйлеуге дағдыландырады.
Мәтінмен жұмыс істегенде ЖИГСО
- Бір- бірін тыңдау, көмек көрсету, ақпарат көздерімен жұмыс істеу.
- Ой толғаныс РАФТ- стратегиясы бойынша рөлге бөлініп әр топтан бі оқушы өз тақырыбын түсіндіріп береді.
«Дөңгелек» ойынын 5- сыныптағы «Әлеуметтік-мәдени аяның» «Біз мектепте жаңа жыл тойлаймыз» тақырыбын өткен кезде және 6- сыныптағы «Әлеуметтік-мәдени аяның» «Менің туған күнім » атты тақырыбын өткен кезде оқушылардың туған күн, мейрам кездегі тілек айту, өз сезімдерін, ойларын жеткізу біліктерін дамытуда қолданылады. Ойын 5-6 минут уақыт алады. Бұл ойын интерактивтік оқыту ұсынымының қазақ тілін үйрету барысындағы бір көрінісі деуге болады.
Сұқбаттық тапсырмалар диалогтан тұрады. 5-6- сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда диалогты таңдауымыздың себебі, ол күнделікті өмірде қолданылатын ауызекі сөйлеу тілінің ең көп тараған және тілдік қатынастың табиғи түрі. Диалогтің жағдаяттылығы, алдында және артындағы айтылған жалпы ойға байланыстылығы, алдын-ала дайындықсыз іске асатын сөйлесім әрекетінің түрі екені ескерілді. Диалогтік сөйлеуге үйретуде дайындық жаттығулары мен шартты сөйлеу жаттығулары ұсынылды.
- Мұнда күнделікті өмірде жиі кездесетін жағдаяттар алынды. Оқушыларға дайын үлгілерді кезекпен бірнеше мәрте оқытып, диалогтің сөздерін қайталатып, рөлге бөліп оқытылды. Мысалы:
- Шаңғы тебуге барғың келе ме?
- Жоқ, мен бара алмаймын.
- Неге?
- Құлап қаламын ба деп қорқамын.
- Қорықпа, құламайсың.
- Сен солай ойлайсың ба?
- Иә, мен солай ойлаймын.
- Жарайды, онда мен барамын.
Үлгіні бекіту үшін мына жағдаяттарға байланысты диалог құрастыру тапсырылды: күнге қыздырыну және күйіп кету; серуендеу және суықтап қалу; киноға бару және ұйықтап қалу. Мұндай дайындықжаттығуларынорындау барысында оқушылардың диалогтік сөйлеудегі қарапайым дағдылары қалыптасты.
Оқушылардың тек жауап беруге, яғни- мәліметті хабарлауға ғана үйретпей, қарсы сұрақ қоюға, қайталап сұрауға да үйрету аса маңызды Диалогтің осындай түрлері де ұсынылды.
Дайындық жаттығуларын орындау барысында оқушылар әңгімеге араласып, айтылғанға қосылып, оны мақұлдап, айтылған ойлармен келісуі, келіспеуі, толықтыруы, бас тарта алу дағдылары дамыды.
Диалогтік тапсырмаларды орындау барысында оқушылардың диалогтік сөйлеудегі қарапайым дағдылары қалыптасып, сұрақ беру, өтініш айту, таңдану, бұйыруды қолдану, бір- бірімен әңгімелесе білу, мәліметтерді нақтылап сұрау, тыңдай отырып қайта сұрақ беру, келіспеушілік, толықтыру, тілдік материал көлемінде өзара пікір алыса білу дағдылары дамып, диалогтік тілді үйретуде соңғы нәтиже болып табылатын әңгімелесе білу біліктіліктері жетілді.
Құзіреттіліктерді қалыптастыратын тапсырмалар. Бұл тапсырма түрлерін орындату арқылы оқушылардың ақпараттық, коммуникативтік, проблемалардың шешімін табу құзіреттіліктерін қалыптастыру көзделеді. Ақпараттық құзіреттілік тапсырмасы дегеніміз- қатысымдық және танымдық мақсатқа байланысты өзіне қажетті ақпаратты тауып, талдау, өңдеу, сақтау, оның мазмұнын жеткізу, тапқан ақпаратты өзінің қажетіне қарай пайдалана алу және жаңа ақпараттық технологияларды игеру біліктілігі.
Қорытынды. Оқушыларға диалогті сауаттылықты қалыптастыру біртұтас әдістемелік жүйенің жасалуын талап етеді. Ол білім берудің мақсатынан бастап оқытудың түпкі нәтижесіне дейінгі аралықтағы компаненттердің бірлігі арқылы жүзеге асады. Сондықтан мақсатқа қол жеткізудің басты құралы саналатын білім мазмұны оқушының диалогті сауаттылығына негізделіп, сынып сайын күрделендіріп отыратын «Оқу еңбек» аялары бойынша құру тиімді болмақ.
5-6- сынып оқушыларының диалогін қалыптастыру үшін қатысымдық, рөлдік ойын, дара тұлғаға бағдарланған оқыту және сұрақ- жауап әдістері арқылы жүзеге асатын жағдаяттық тапсырмалар, рөлдік ойындар, сұқбаттық тапсырмалар, құзіреттілікті қалыптастыратын тапсырмалар арқылы кешенді жүргізудің тиімділігі жоғары болады.
Олай болса диалог- тілдік ережелерді түсіну, тілдік нормаларды сақтау, сөйлеу дағдыларын қалыптастырудан тұрады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- 1. Абишев Н.А. сущность методической работы в современной школе.- Талдыкурган 1995.
- 2. Байхонова С.З. развитие профессиональной компетентности педагогов в процессе повышения квалификации. – Усть- Каменогорск 2008.
- 3. Жайтапова А.А. Профессиональной рост учителей в системе повышения квалификации.- Алматы, 2006.
- 4. С.Д. Мұқанова Құзіреттілік бағыт әдіснамасы
География пәнін оқыту әдістемесі
Өмірәлиев Асылхан Сүлейменұлы, Қызылода облысы, Шиелі ауданы, №159 «Еңбекші» қазақ орта мектебі, asylhan.umiraliev @mail.ru
Жас ұрпаққа саналы тәрбие, сапалы білім беру – бүгінгі күннің өзекті мәселесі екенін қоғамның қазіргі даму кезеңінде болып жатқан әлеуметтік-саяси және жаңа технологиялық өзгерістер, тәрбие мен білім беру жүйелерінің ісін жаңа сатыға көтеру үшін білім саласында жаңа, тиімді әдіс-тәсілдеді қолданудың қажеттілігі дәлелдеп отыр.
Жалпы білім беру жүйесіндегі және мектеп мұғалімінің алдында тұған көлемді әрі жауапкершілігі мол міндеттердің бірі – оқушыға тиянақты білім беру болып табылады.
Тиянақты білім дегеніміз – жаттанды емес, белгілі жүйесі бар (қарапайымнан күрделіліге қарай дамытылған), тұрмыспен, күнделікті өмірмен тығыз байланысты, оқушының ой-өрісінің дамуына көмектесетін ұғымдар жиынтығы.
Осы оқушының ой-өрісінің дамуына және тиянақты білім алу үшін мұғалім әбір география сабағын оқушымен біте қайнасып жатқан сарамандық жүйеде жүргізіп отырса, мұндай оқыту жоғары деңгейде өз дәрежесін көрсетер еді.
География сабағын әңгіме, баяндау, тек түсіндіру арқылы оқыту айтарлықтай нәтиже бермейді. Оқушылардың оқу материалын оқып-үйрену кезінде таным белсенділігі жоғары болатын сабақтар білім мен біліктілікті сапалы түрде меңгеруді қамтамасыз ете алады. Тиянақты білім беру, оқу үрдісін жандандыру түрлі әдіс-тәсілді таңдай білуге, қолда бар көрнекілікке, құрал-жабдыққа, т.б.көптеген себептерге байланысты.
Жаңа сабақты түсіндіру мұғалімнің қойған сұрақтарына тікелей байланысты. Түсіндіру, терең ойлауды қалыптастыру жолында дәптерге жазу, тақтаны пайдалану, оқулық бетіндегі анықтамаларды, картаны жүйелі оқу, қосымшаны пайдалану, танымдар мен түсініктерді қалыптастыруда үлкен роль атқарады.
Ал енді география сабағын сарамандық жүйеде қалай ұйымдастыруға болады, осыған тоқталып өтсек.
География сабағын сарамандық жүйеде әр сыныпта әр түрлі деңгейде жүргізу қажет. Мен сарамандық жүйеде оқытуды айтпас бұрын «Мектеп нені оқытады?» деген сұраққа жауап беруді жөн көрдім.
Ия мектеп оқушыға жыл бойы нені үйретеді, нені оқытады деген сұраққа педагог мамандар «Табиғатты» деп жауап береді. Адам өмірге келгеннен өмірден озғанынша табиғатпен біте қайнасып, табиғатты зерттеп, табиғатты өлшеп, табиғатты жырлаумен күн кешеді. Демек табиғат адам өміріндегі бітпейтін өлшеусіз лаборатория болып табылмақ.
Осы алып лаборатория - «табиғатты» география пәнінен ажыратып тастау мүмкін бе? Жоқ. Адам ұғымындағы бұл екі сөз атауы жағынан айырмашылық жасағанымен бірлескен біртұтас дүние. Бұл жерде айтпағым, бүкіл оқу жүйесі географияны оқытады дей келе, геогафия пәнін елеусіз тұрғыда қарастыруға мүлдем болмайды демекпін. География пәнін оқыту барысында әрбір сабақты сарамандық жүйеде өтіп келемін.
Ал енді география сабағын сарамандық жүйеде оқыту дарынды оқушының қаншалықты тиянақты білім алуына жағадй туғызатындығына тоқталайық. География пәнін 6-сыныптан бастағанда әр тарау, әр тақырыпты күнделікті оқушының әс-әрекеті арқылы жүргізіп отыру қажет.
Мысалы, «План және карта», «Атмосфера» тараулары оқушымен бірлесіп, әр сабақта картамен, географиялық алаңды пайдалана отырып саамандық жүйеде жұмыс жүргізуге болады. Мұнда топтық, серуен, картаны оқу, георафиялық алаңмен жұмыс жүргізу оқушының география пәніне деген қызығушылығын арттыра түседі. Жетінші сыныпта география пәнін оқытуды күрделендіре түсу керек. Мысалы, әр тақырыпты мұғалім картадан оқып түсіндіреді. Бұл оқушының одан әрі қарай сол жаңа сабақты оқып түсінуіне жағдай туғызады.
Осы жүйені қалыптастыру үшін пән мұғалімінің теориялық білімі жеткілікті және әр оқушыда атлас пен контур картасы болуы керек.
Ал енді мен өзім сабақ жүргізіп жүрген 8,9,10,11-сыныптарға география сабағын өту барысында төмендегідей әдістерді қолдандым.
Бірден айта кететін жайт, 8-9 сыныптарда география сабағын сарамандық жүйеде оқытуға кері әсерін тигізетін бірден-бір себебі Қазақстанның физикалық және экономикалық атластың кең көлемде қамтылмауы.
Сегізінші сыныптарға Қазақстанның физикалық география сабағында күнделікті тақырыпты сарамандық оқытуды негізге аламын. Мұндай оқыту жүйесін қалыптастыру үшін мен 1894 жылы Чикого университетінде енгізген Джон Дьюийдің проблемалық оқыту әдісін пайдаланудамын. [1]
Бұл әдіс күнделікті сабақта қолданылады. Тақырып бойынша оқушыға жоспарлы сұрақ беру, жаңа сабаққа ойын аудару осыдан келіп сабақтың соңында эврестикалық әдіс қолданылады. Яғни оқушының өзіне жаңа сабақты түсіндіру. Бұл әдіс-тәсіл арқылы оқушының іздену, зерттеу қабілеті арта түседі. Сонымен қатар 8-9-10-11-сыныптарға Дьяченконың жұптап оқыту әдісін пайдаланған дұрыс. Мұнда баланы бір-біріне үйрету, бірінің білім деңгейін біріне бағалату, нұсқа бойынша тапсырмаларды беріп, оқушыларды өзара байланыстыру. Бұл әдістер география сабағының сарамандық тұрғыда оқытуда өз септігін тигізеді.
8-сыныпқа қандай тақырып болмасын, барлығын дерлік сарамандық тұрғыда өтуге әбден болады.
Мына тақырыпқа мысал келтірейін. Мұғалжар (Орал) тауы.
Мұғалімнің қысқаша баяндамасынан кейін оқушылар оқулықтағы немесе тақтадағы картадан, карта оқу арқылы түсіндіреді.
1. Мұғалжардың физикалық –географиялық орны
2. Геотектоникалық құылысы
3. Қазба байлықтары
4. Климаты (есептер шығару)
а) Ылғалдану коэффициентін табу
ә) Ауытқу амплитудасын анықтау, жылдық орташа температурасын табу.
б) Атмосфералық қысымды анықтау.
5. Ішкі суларын физикалық картадан оқу.
Мұнда оқушы тақтаға шығып, Мұғалжар тауының физикалық-географиялық орнын анықтайды, жоспар бойынша атластан оқып береді. Сонымен қатар бұл жерде жұптап түсіндіру де жүзеге асады. Мысалы бір оқушы Мұғалжардың геотектоникалық құрылысын картадан оқып жатқанда, екінші оқушы тақтаға Мұғалжар тауының ылғалдану коэффициентін шығарады да, геотектоникалық құрылысты түсіндірген оқушыға есеп құрастырып шешуді ұсынады.
Ол мынадай: Боқтыбай тауының етегінде ауа температурасы + 300С тау бас ауа температурасы қандай болады деген есептерді әр сабақта оқушылар бір-бііне жасыру арқылы ізденушілік және ойлау қабілетін жетілдіріп отырады.
Сабақты күнделікті өмірмен тікелей байланыстырып өтуге географиялық алаңның үлесі зор. Үлгерімі нашар оқушыға сабақтың үй тапсырмасын сұрау барысында сол кездегі жергілікті
1.ауа температурасын;
2.күн сағаттан дәл уақытты;
3.флюгер арқылы желдің бағытын және жылдамдығын біліп келуге 4 минут уақыт беріледі де, ал оқушы келгеннен соң келесі бір оқушыны жіберіп, сол тапсырманы тексеруге болады. Бірінші оқушы екінші оқушы шығып кеткен соң, өзінің нені және қалай бағдалап бергендігін оқушылар алдында баяндап береді. Екінші оқушы келгенде үшінші оқушыны сыртқа шығарып, екінші оқушының жасаған жорамалын тыңдаймыз. Екеуін тыңдап салыстырамыз, екеуіндегі айырмашылық мол болса, үшінші оқушыны географиялық алаңға зерттеуге жібереміз. Ал айырмашылық мүлде жоқ немесе аз болса, онда үшінші оқушыны алаңға жібермей, алаңға барған екі оқушыны бағалаймыз. Бағалау оқушының дұрыс жауабына, уақытты үнемдеуіне байланысты қойылады. Ол төмендегідей жүзеге асады. Негізгі берілген уақыт 4 минут.
Егер оқушы 3 минутта орындап келсе – «5»
4 минутта орындап келсе – «4»
5 минутта орындап келсе – «3»
6 минутта орындап келсе – «2»
деген бағалар қойылады. Бағаның бұлай кемітілуі оқушы алтыншы сыныптан географиялық алаңда қалай жұмыс істеу керектігін жақсы меңгереді. Сондықтан жылдам жұмыс жасауды талап ету керек. Мұндай күнделікті сабақтағы сарамандық жұмыстар 9-10-11-сыныптарға барғанда да өз ережесі бойынша жалғасын табады.
9-сыныпта оқулық карталарын және экономикалық картаны пайдалана отырып оқушы күнделікті сабақта өзіндік жұмыс жүргізеді. Экономикалық географияны оқу барысында да есептер шығарып, карта оқу жұмысы өз деңгейінде жүргізіледі. Мысалы, аймақтарды өткенде аймақтың халқы қанша пайызды құрайды. [2]
Ал енді 10-сыныпта дүние жүзінің экономикалық және әлеуметтік географиясын оқу барысында бүкіл сабақты сарамандық тұрғыда өтсе, оқушы дүние жүзі елдерінің экономикасын терең түсіне біледі.
Шетелдік мемлекеттерді жеке өткен кездерді оқушыларға жеңіл болуы үшін атлас кеңінен пайдаланған жөн. Азия елдеін өткенде оқулықта негізгі үш елге: Қытай, Үндістан, Жапония елдеріне толық сипаттама берген. Ал қалған 45 елге қысқаша сипаттамамен шектелген. Оқушы осы қалған 45 мемлекет жайлы мәліметті қайдан іздеуі керек деген сұрақ туындауы мүмкін. Енді осы мемлекеттердің экономикалық жағдайын оқушыларға тиянақты түсіндіру үшін атласты кеңінен пайдаланамыз.
Жоспарда көрсетілгендей, Азия елдерін Закавказ елдері, Оңтүстік Шығыс Азия, Орталық Шығыс Азия, Оңтүстік Батыс Азия елдері деп төрт топқа бөліп қарастырамыз. әр аймаққа кем дегенде 8-10 мемлекет кіреді. Мұның барлығын мұғалім түгелдеп айтып жеткізу мүмкін емес. Сондықтан сабақ қарқынды жүру үшін даынды оқушылар оқулық атластан оқиды.
Оқулық атласын оқудың өз ережесі бар.
Мысалы, Оңтүстік Батыс Азия елдерін алайық. Оқушы алдымен атластың саяси бет3нен оңтүстік батыс Азия елдерін анықтап, жане халыктар жайлы картаны окиды7 Экономикалық картаны оқу төмендегідей реттілікпен жүргізіліп отырады.
- халықтың ұлттық құрамы;
- діні;
- жыныстық құрамы;
- бала тууы;
- адам өлімі;
- табиғи өсімі;
- халықтың тығыздығы;
- урбандалу деңгейі.
Мұнда тек халық туралы мәлімет алу үшін осындай салаларды бір немесе екі оқушы оқып шығады.
Одан ары шаруашылығы мынадай жоспарда оқиды.
-энергетикасы;
- қара металлургиясы;
- түсті металлургиясы;
-машина, металл өңдеу;
- химия өнеркәсібі;
- жеңіл өнеркәсібі;
- ауылшаруашылығы;
- транспорты;
- сыртқы экономикалық байланысы немесе тауар айналымын.
Атластан әр оқушы жеке-жеке оқиды. Мұндай жүйеде өтілген сабақтар оқушының ойлау, зерттеу, іздену қабілеттерін арттырады және сыныптағы барлық оқушыны бағалауға мүмкіндік туғызады.
Шетелдің экономикалық географиясын сарамандық жүйеде оқытудың тиімділігін дәлелдей түсу үшін тағы бір мысал келтіргенді жөн көріп отырмын.
Түркия Республикасы. Енді жеке мемлекетті, мемлекеттерді топтап оқуға қарағанда күрделірек болмақ. Себебі оқушының алдындағы оқулық атласы ұсақ масштабты болғандықтан біршама қиындық тудырады.
Жеке елдерді оқу жоспары мынадай.
|
МЕМЛЕКЕТ |
|
|
|
|
семья
ұлттық құрамы группа
адам өлімі
жыныстық құрамы
табиғи өсімі
діні
тығыздығы
урбандалу деңгейі
|
Энергетикасы
Қара металлургиясы
Түсті металлургиясы
Машина, металл өңдеу
Химия өнеркәсібі
Жеңіл өнеркәсібі
Тамақ өнеркәсібі
|
Мал шаруашылығы
Егін шаруашылығы
|
темір жол
автомобиль
ауа
су
|
экспорт
импорт
Міне, осындай жүйеде өтілген әрбір сабақ оқушы жадында жатталып, әрі ұзақ есте сақталып қалары сөзсіз. Әсіресе, 9-10-11-сынып оқушыларына үй тапсырмасын жеке-жеке міндеттеп беру қажет. Мысалы, 10-сыныпта өтілген тақырыпқа байланысты, атап айтқанда, қатар отырған екі оқушыға бір мемлекетті реферат түрінде жазып келу жүктеліп отырса, оқушы сол тапсырманы өздігінен орындау арқылы сол мемлекет жайлы танымын жетілдіреді.
Менің сөз соңында айтарым, әрбір география пәнінен сабақ беретін мұғалім жаңа сабақты ауызша әңгімелеп немесе баяндау берумен шектелмей, карта оқыту арқылы жүргізсе оқушының қызығушылық, ізденушілік, зерттеушілік, ойлау қабілеттері жетіле түсері анық. Дегенмен сабақ арасында оқушыны зеріктірмес үшін ойын-сабақтарын жүргізудің артықшылығы жоқ. Ойын жөнінде белгілі педагог В.А.Сухомлинский: «Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы жоқ және олай болуы мүмкін емес. Ойын – дүниеге ашылған үлкен жарық терезе іспеттес, ол арқылы баланың рухани байлығы жасампаз өмірмен ұштасып, айналасындағы дүние туралы түсінік алады. Ойын дегеніміз – ұшқын, білуге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты» деген болатын. Сондықтан да ойын түрлерін кірістіре отырып, сарамандық жүйеде карта оқыту арқылы өтілген сабақ оқушының пәнге деген қызығушылын арттыра түседі. Яғни, мұғалім оқушымен сабақ барысында үздіксіз жұмыс істеуі керек. Сонымен бірге оқушының сабақ барысындағы ролін арттыра түсу қажет. Сонда ғана оқушының дарындылық қабілеті шыңдала түседі. Өз жұмысымды қорытындылай келе, оқу жүйесіне экономикалық және физикалық-географиялық карталар, атап айтқанда жоғарыда тірек-сызбада көрсетілгендей кеңінен қамтылып шығарылса, география сабағын сарамандық жүйеде оқыту қолға алынса демекпін.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Қисымова Ә.Қ. Нұрланов Е.Б. Оқыту технологиясы. 1-бөлім. Алматы, 2007 жыл. [72-73б]
- Тілеубергенова К. География бойынша жүргізілетін өзіндік жұмыс түрлері. Қазақстан мектебі,№7,2010 жыл. [52-56 б]
Модульдік оқыту тарих сабағында
Мұратбайқызы Бағым- №51 орта мектеп директорының орынбасары, Қызылорда облысы,.Жаңақорған ауданы
Дәстүрлі оқыту 75%-технократтық, 3% эстетикалық, 0% рухани тәрбие береді.Ж.Қараев.
Бүкіл дүние жүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие жұмысында нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды саралауды, шәкірттердің шығармашылық әлеуетін дамытуды, мұғалімдердің ғылыми бағытқа бет бұрысын, іс-әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Қазіргі уақыт талабы XXΙ ғасырдың шәкіртін жаңа заман талабына бейім, жан-жақты білімді, адамгершілігі жоғары жеке тұлға ретінде тәрбиелеу. Әрбір білім алушы оқушыны біз жеке тұлға деп қабылдай отырып, оның бойындағы қабілетін, дарындылығын аша білу ұстаздардың басты міндеті болу қажет деп білеміз.
Елбасымыздың сөзімен айтсақ «біздің стратегиялық міндетіміз-бәсекеге қабілетті елдердің қатарынан лайықты орын алу». Ал өмір сүріп отырған қоғамның әл-ауқатын жақсарту және әлем елдерімен терезесі тең дәрежеде дамыту ондағы білім саясатының арқасында жүзеге асатыны белгілі. Сапалы білім-ел экономикасын,саясатын әлем алдында, алдымыздағы 10 жыл ішінде бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына барып қосылуға апаратын бірден-бір жол. Сондықтан білім беру ісін –«ұлттық қауіпсіздігіміздің құрамдас бір бөлігі » деп айтсақ та болады.
Бұрын ең басты міндет-білім болса,ендігі басты міндет барлық мүмкіндіктерді пайдалана отырып баланың қабілеттерінің дамуына мүмкіндік жасау.
Менің тарих пәнін оқыту тәжірибемде модульдік оқыту технологиясы көп қолданылады.
Оқу модулi дегеніміз – оқу ақпаратының бiршама дербес блогы, оған оқу мақсаттары мен мiндеттерi, әдiсте-мелiк нұсқаулар, шамамен алған-дағы iс-әрекеттер негiзi, оқу қызметiн атқару жетiстiгiн бақылау (өзiн-өзi бақылау) құралдары енедi.
Технологияның мақсаты: оқу процесінде оқушылардың шығармашылығын дамытуға қолайлы жағдай туғызу.
Міндеті: жеке тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыру, таным процестерін, танымдық қабілеттерін, сөздік қорын дамыту, оқу себептілігінің өзгеруі
“Модульдік оқыту” технологиясының құрылымы
- Ұйымдастыру кезеңі.
- Мотивациялық әңгіме (сабаққа кіріспе).
- Кіріспе бақылау (үй тапсырмасын тексеру, өткенді қайталау).
- Жаңа материалмен жұмыс (жаңа білім игеру).
- Танымдық тапсырмалар (игерілген білімді бекіту).
- Қорытынды бақылау (білімді тексеру).
- Рефлексия (сабақты өзіндік қорыту).
|
КІРІСПЕ бөлімі (модульге, тақырыпқа енгу) |
|
СӨЙЛЕСУ (ДАЙЫНДЫҚ) бөлімі (оқушылардың өзара сөйлесу арқылы танымдық қызметін ұйымдастыру) |
|
ҚОРЫТЫНДЫ бөлімі (бақылау) |
Кіріспе бөлімінде оқу материалын баяндау формалары: визуалдық лекция; лекция – консультация (кеңес); лекция - өзара сөйлесу; проблемалық лекция.
Сөйлесу бөлімін ұйымдастырудың белсенді формалары:
1. Жалпы немесе құрылымдық: топтық немесе жеке топтық; жұптық; ұжымдық;
2. Нақты немесе арнайы: семинар; оқу конференциялары; диспут;топтық пікірталас т.б.
Диалог бөлімінде ойын іс-әрекетін ұйымдастыру жүйесі
|
Кезеңдері |
Іс-әрекет қадамдары |
Орындалатын әрекеттер |
|
Дайындық кезеңі |
Ойын бағытымен таныстыру |
- мақсаты түсіндіріледі; - керекті материалдар дайын-далады |
|
Ойынға ену |
- тапсырма беру; - тапсырмалардың мақсатын айту; - рөлдерді бөлу; - топ құру; - кеңес беру; - уақытты белгілеу. | |
|
Өткізу кезеңі |
Тапсырманы топта қарау |
- дайындық; - өзекті мәселелерді талдау; - ой елегінен өткізу. |
|
Топта өзара пікірлесу |
- топ мүшелері сөйлейді; - өз көзқарасын қорғайды; - таласу тәртібін ескередi; - экспертпен жұмыс атқарады. | |
|
Талдау және қорыту кезеңі |
Топтың шешiм қабылдауы |
- ойдан ой тудыру; - талдау, бағалау; - жеке және топтық ойда қалу. |
Қорытынды бөлімде оқушының білімін бақылау формалары:
Тест:
толықтыруды қажет ететін;еске салушы;балама жауаптары бар;таңдамалы;сәйкестілік;
реттілік немесе бірізділік;құрама
Сынақ:
релелік;айналмалы;қарапайым;блиц-турнир
Жазбаша бақылау жұмыстары:диктант;шығарма;мазмұндама;бақылау жұмысы; эссе,мәнжазба және т.б.
“Оқулықтың мазмұны жай ақпарат көзінен өз бетімен белсенді түрде
танымдық қызмет атқара алатын құралына айналуы керек” дейді ғалым Ж.Қараев.
Ендеше, қазіргі таңдағы білім беру үрдісіне сай шәкірт тәрбиелеуде жаңа педагогикалық технологияларды пайдалана отырып сабақ үрдісін жүргізу мұғалімге қойылар басты талап болмақ.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. С.Жанпейісова. Модульдік оқыту технологиясы.
2. К.С.Құдайбергенова. «Құзырлылық табиғаты- тұлғаның өздік дамуында»
Алматы 2006
3 . Б.А.Тұрғынбаева. Ұстаздық шығармашылық. Алматы 2007 ж
4. Н.Ә.Назарбаев.Инновациялар мен оқу білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына.
5. Г.Құрмансейітова. Жаңа технологияны жандандыру жолында. Қазақ тарихы №5.2004 ж.
6.Д.Құтымбекова. Білім сапасын арттыруға-модульдік технология. Қазақ тарихы №2.2006 ж.
7.Ж.Жақсығалиев. Оқыту әдістемесі қайтсе жақсарады? Қазақ тарихы №2.1999 ж.
Педагогическая культура питания
Женсикбаева Г.Н., п.Шийели, Кызылординская обл, СШ №127 им.Ш.Уалиханова
Цель натурального питания - не создание знающих людей, которые могут дать обоснованное объяснение и ловко разобраться в различных видах пищи, но создание незнающих людей, которые берут пищу без сознательно делаемых различий. Это не идет в разрез с законами природы. С осознания «без сознания», не потерявшись в тонких различиях форм, с восприятия окраски бесцветной, как цвет, начинается правильного питание. Если спросить, зачем мы едим, то мало кто сможет ответить что-нибудь, кроме того, что пища необходимо для поддержания жизни и роста тела человека. Однако есть и более глубокий аспект во взаимоотношениях между пищей и духовной жизнью человека. Для животного достаточна, есть, играть и спать. Для человека также очень важно, наслаждаться здоровой пищей, простой повседневной жизнью и спокойным сном.
В этом мире много натуральных продуктов, которые человек может использовать в пищу. Сознание выделяет эту пищу и определяет, имеет ли она хорошие или плохие качества. Люди сознательно отбирают то, что, по их мнению, им нужно.
Процесс отбора препятствует осознанию основы человеческого питания, которое небеса прописали для каждого места и каждого сезона.
Многие наши современники, будучи людьми образованными и культурными, оказываются удивительно неосведомленными в вопросах питания. Они не знают, сколько, чего, когда и даже как есть, имеют случайное представление о химическом составе продуктов, их свойствах и почти ничего не знают о воздействии того или иного продукта на человеческий организм. Обычно только какое-нибудь заболевание заставляет таких людей обратить внимание на свое питание. К сожалению, иногда это бывает слишком поздно: неправильное питание уже основательно разрушило организм и приходится прибегать к лечению.
Являясь одним из важных компонентов нашего образа жизни, культура потребления пищевых продуктов определяет в значительной степени образ жизни человека. Тот, кто знает законы рационального питания и следует им, имеет больше шансов быть здоровым, деятельным, развитым физически и духовно. Настало время судить о культуре человека за столом не только и не столько по тому, как он ест, то есть как пользуется столовыми принадлежностями и др., а по тому, что и сколько он ест.
Ниже будет рассказано о принципах рационального питания. В их основе – употребление только тех продуктов, которые содержат наименьшее количество вредных веществ.
Цель данной работы - изучить и показать принципы здорового питания. Я расскажу о причинах, последствиях неправильного питания, приведу статистические данные. При подготовке этого реферата я использовала как учебную так и научную литературу по данной теме.
В понятие «режим питания» входят: количество и время приема пищи в течение суток; распределение суточного рациона по его энергоценности, химическому составу, продуктовому набору и массе на завтрак, обед и т. д.; интервалы между едой и, наконец, затрачиваемое на нее время. Человеческий организм устроен исключительно сложно. Гармоническое равновесие этой сложной системы, находящейся под постоянным воздействием внешней среды, и есть то, что мы называем здоровьем. Важную роль в поддержании нормальной жизнедеятельности организма и его здоровья играет ритм питания. Организм человека устроен так, что в определенное время весь пищеварительный тракт подготавливает себя к приему пищи и сигнализирует об этом. Человек, привыкший к определенному режиму питания, может по сигналам своего желудка проверять часы. Если же по каким-то причинам очередной прием пищи не состоялся, организм вынужден перестраиваться, а это влечет за собой негативные последствия. В час, отведенный для еды, или некоторое время спустя при мысли о еде в желудок начинает поступать желудочный сок, обладающий большой переваривающей способностью, и, если в это время никакой пищи в желудке нет, выделяемый сок начинает действовать на стенки желудка и двенадцатиперстной кишки. Частые нарушения режима питания приводят к образованию язв, гастритов и другим заболеваниям желудочно-кишечного тракта.
Во избежание подобных последствий нарушения нормального питания рекомендуется в часы обычного приема пищи что-нибудь съесть, если нет возможности поесть нормально.
Питание человека регулируется центральной нервной системой. Этим ведает так называемый пищевой центр (центр аппетита) в головном мозгу. А для нормальной и правильной работы этого центра исключительно важен правильный режим питания. Есть надо определенное количество раз в течение суток и через определенные, строго установленные промежутки времени, по возможности правильно распределяя пищу на каждый из приемов (как по объему и калорийности, так и по составу пищевых веществ).
Как сказано выше, у человека, привыкшего к выработанному режиму питания, в определенное время возникает чувство голода, появляется аппетит. Но надо знать, что голод и аппетит — это не одно и то же.
Голод — это такое физиологическое состояние, когда в кровь перестает поступать необходимое для нормальной жизнедеятельности организма количество питательных веществ. Аппетит же может появиться при одном виде или даже при воспоминании о вкусной пище (хотя физиологической потребности в новой порции еды в организме в данный момент нет). Бывает и наоборот — аппетит отсутствует, хотя организм и нуждается уже в очередной порции еды. Как повышенный, не вызываемый физиологической необходимостью аппетит, так и его отсутствие — это болезненное состояние, чаще всего вызываемое систематическим нарушением основных правил питания. Нормальный пищевой рефлекс вырабатывается с детства, когда формируется организм и закладываются привычки (в том числе и вредные) питания. Надо знать, что у детей особенно легко возбуждается пищевой центр (рефлекс) не только от вида пищи, но и от упоминания о ней. Удовлетворение каждого неоправданного физиологической необходимостью проявления аппетита неизбежно приведет к нарушению правильного пищеварения, к перееданию.
Вопрос о том, сколько же раз есть в сутки, с какими промежутками и какое по калорийности количество пищи принимать во время каждой еды, — это одна из проблем, которая тщательно изучается специалистами.
Исследования ученых показали, что одноразовое питание вообще неприемлемо: организм человека при таком питании находится в напряжении, неправильно работает не только пищеварительная система, но и все другие системы и органы тела, особенно нервная система. Двухразовое питание тоже вызывает плохое самочувствие. Человек при таком питании испытывает сильный голод, а усвояемость важнейшей части пищевого рациона — белка в среднем составляет не более 75 процентов от поступившего в организм. При трехразовом питании человек ощущает себя лучше, пища съедается с хорошим аппетитом, а усвояемость белка при этом повышается до 85 процентов. При четырехразовом питании усвояемость белков остается на уровне тех же 85 процентов, но самочувствие человека еще лучше, чем при трехразовом. В эксперименте ученые доказали, что при пяти- и шестиразовом питании аппетит ухудшается и в некоторых случаях снижается усвояемость белка.
Вывод: для здорового человека наиболее рационально есть 4 раза в день; допустимо и трехразовое питание. Что же касается лечебного питания при ожирении, гастрите, колите и других заболеваниях, то диету и режим питания назначает врач.
Теперь об интервалах между приемами пищи. Идеальным с физиологической точки зрения было бы приступить к очередной трапезе только тогда, когда закончится переваривание пищи, съеденной в предыдущий прием. К этому нужно добавить, что пищеварительные органы, как и всякий другой орган человеческого тела, нуждаются в периодах покоя. И, наконец, пищеварение оказывает определенное воздействие на все процессы, происходящие в организме, в том числе и на деятельность центральной нервной системы. Совокупность этих условий приводит к тому, что у привыкшего к размеренному питанию человека именно в нужное время появляется нормальный аппетит.
Одним из показателей длительности акта пищеварения служит время удаления пищи из желудка. Установлено, что при нормальной работе желудка и других органов пищеварения процесс переваривания пищи длится около 4 часов. Каждый прием пищи приводит к более или менее выраженному изменению состояния центральной нервной системы. После еды, особенно обильной, наступает некоторая апатия, снижается внимание, расслабляется воля, человека клонит ко сну, то есть, говоря языком физиолога, падает условно-рефлекторная деятельность. Такое состояние центральной нервной системы, наступающее сразу после еды, длится в зависимости от обилия принятой пищи в течение часа или несколько больше. Потом все эти ощущения сглаживаются, и наконец к концу четвертого часа пищевой центр приходит в нормальное состояние - вновь появляется аппетит. И если человек, привыкший к режиму, не поест своевременно, у него наступает слабость, снижается внимание, падает работоспособность. Причем в дальнейшем аппетит может исчезнуть. Если систематически запаздывать с едой или есть на полный желудок, нормальная деятельность пищеварительных желез нарушается, пищеварение расстраивается. Более длительный промежуток между приемами пищи приходится на период ночного сна, но и он не должен превышать 10—11 часов. Общим правилом является следующее: между небольшими приемами пищи интервалы могут быть и короткими (2—3 часа), но принимать пищу ранее, чем через 2 часа после предыдущей еды, нецелесообразно. В среднем же перерывы между едой должны составлять 4—5 часов.
Большое значение имеет распределение суточного пищевого рациона, то есть составление меню. Здесь сочетаются вопросы количества пищи, качественного ее состава и последовательности в приеме отдельных блюд.
Общее количество пищи, потребляемой человеком за сутки, вместе с жидкими блюдами и напитками в среднем составляет около 3 килограммов. Завтрак - первый прием пищи после сна. Во время ночного сна все съеденное накануне переварилось, все органы тела, в том числе и пищеварительные, отдохнули и создались благоприятные условия для их дальнейшей работы. Ученые, занимающиеся вопросами питания, едины в том, что завтракать надо обязательно, независимо от того, физической или умственной деятельностью занимается человек. Речь может идти только о том, какую часть рациона должен содержать завтрак. Считается, что если человек занимается физическим тру дом, то завтрак должен содержать примерно 1/3 дневного рациона как по своему объему, так и по питательной ценности. Если же человек физического труда съедает незначительный по объему и пищевой ценности завтрак или того хуже — приступает к работе натощак, то он не может работать с полной нагрузкой, причем работоспособность у него падает значительно. Сейчас стало модным, особенно среди работников умственного труда, ограничиваться на завтрак чашкой кофе или чая. Ссылаются при этом на отсутствие времени и аппетита. И то и другое — результат неправильного образа жизни, общего режима, в том числе и режима питания. Наведение порядка в режиме питания (как, впрочем, и во всем образе жизни) вполне в силах человека, и тот, кто хочет, может преодолеть вредную привычку неправильно питаться, а кстати, отказаться и от вредных привычек, таких, как злоупотребление спиртным и курение.
Подводя итоги вышесказанному, хотелось бы обратить внимание на то, что уже мыслители прошлого связывали умеренность в еде не только со здоровьем человека, но и с его нравственным состоянием. Древнеримский философ Руф Музоний полагал, что «наш долг – есть для жизни, а не для удовольствия, если только мы хотим следовать прекрасному изречению Сократа о том, что в то время как большая часть людей живет для того, чтобы есть, он, Сократ, ест для того, чтобы жить». Сам же Сократ свое отношение к питанию выразил так: «Остерегайся всякой пищи и питья, которые побудили бы тебя съесть больше того, сколько требует твой голод и жажда».
Ученые утверждают, что в основе большинства болезней современного человека лежит неправильное питание. А закладывается привычка к нему в семье. Знание принципов рационального питания и четкое следование им на практике обеспечат всем членам семьи крепкое здоровье и бодрость духа, возможность жить полноценной, интересной жизнью.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ.
1. Михайлов В.С. и др. «Культура питания и здоровье семьи»
2. Малахов Г. П. «Целительные силы»
3. Левашова Е. Н. «Вкусно и быстро»
Жаңа ақпараттық технологиялар
Әбілбашарова Әзиза-№51 мектептің бастауыш сынып мұғалімі, Қызылорда облысы, Жаңақорған қонысы
Елбасының «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан » атты жолдауында : «Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек » десе, осы жолдаудың ІІІ тарауы, он сегізінші бағытының жетінші тармақшасында :
« Ақпараттық технологиялар мен ақпаратты таратудың жаңа нысандарына бағытталған мамандандырылған білім беру бағыттарын құру міндеті де алдымызда тұр » делінген, сондай – ақ он жетінші бағыттың үшінші тармақшасында
« Онлайн тәсілінде оқыту тәжірибесін дамытып, елімізде оқу теледидарын құру қажет » деп атап көрсетілгендей бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педагогикалық технологияға негізделуін және ақпараттық құралдардың кеңінен қолданылуын қажет етеді. Осылайша оқу – тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр.
Ақпараттық – коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан – жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында « Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі » деп атап көрсетті. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында : « Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі - білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау керек »- деп көрсетілген. Солардың бірі білім беруді ақпараттандыру барысында дидактикалық және оқыту құралы болып компьютер саналады. Сондықтан кез келген білім беру саласында мультимедиялық электрондық оқыту құралдары барлық пәндерді оқытуға пайдаланады.
Интерактивті құралдарды сабаққа пайдаланғанда дидактикалық бірнеше мәселелерді шешуге көмектеседі :
- Пән бойынша базалық білімді меңгеру ;
- Алған білімді жүйелеу ;
- Өзін - өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;
- Жалпы оқуға деген ынтасын арттыру
Оқушылардың көпшілігі естігенінің 5 % және көргенін 20 % есте сақтайтыны белгілі. Аудио – және видеоақпаратты бір мезгілде қолдану есте сақтауды 40-50 % дейін арттырады.
Әр мұғалім сабақ өткізген кезде оқушыларға сапалы білім беру үшін жаңа технологияларды пайдалана отырып, сонымен қатар компьютерді, интерактивті тақтаны қолдану арқылы білім берсе, оқушылардың қызығушылығы арта түсері анық.
Іс тәжірибемде интерактивті құрылғылардың барлық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, оқушылардың шығармашылық даралығын қалыптастыру үшін сабақта төмендегі іс – шаралардың қолданудың маңызының зор екенін байқадым. Мұғалім алдын – ала дайындаған сабақты оқушының білімін , біліктілігін, дағдысын бақылауға бағытталған тапсырмаларды орындауға береді. Сабақтың барысында тапсырманы орындау бойынша ауызша түсіндіру жүргізіледі, интерактивтік тақтаны пайдалану арқылы теориялық материал қайталанады.
Мұғалім алдыңғы сабақта өтілген материалды ашып, өткен сабақты қайталай алады. Мұндай әдістеме сабақта екпінді түрде өткізуге мүмкіндік береді. Тақтада жұмыс істеген мұғалім мен оқушының орындаған іс - әрекеттерін есте сақтап келесі сабақта қолдануға болады.
Интерактивті құралдардың келесі ерекшеліктерін атап өтуге болады:
1.Бормен тақтаға жазылған кескінді интерактивті тақтадағы түрлі – түсті айқын, ұқыпты кескінмен салыстыруға болмайды
2. Тақта мен бордың көмегімен әр түрлі қосымшалары бар жұмысты түсіндіру қиын әрі мүмкін емес.
3. Слайдтарда, флипчартта қателер жіберілсе, тез арада түзетуге болады
4. Сабақта ACTIVote тестілеу жүйесі арқылы тест алу мүмкіндігін қолдануға болады
5. ACTIVwand указкасының көмегімен тақтаның жоғарғы бөлігіне кішкентайларға да қол жеткізуге мүмкіндік береді.
6. Сабақта көрнекілікті қолдану деңгейі артады.
7. Сабақтың өнімділігі артады.
8. Оқушылардың білім деңгейіне оң әсер етеді
Сабақтарда интерактивті құралдарды қолдану мұғалімнің жеке тәжірибесіне, шығармашылық ізденісіне байланысты.Бұл оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады.
Қорытындылай келе ғылыми білім беруде интерактивті тақтаның мүмкіндігі мол. Интерактивті құралдарды қолдану арқылы оқушы білім кеңістігіне еркін бойлай алады. Интерактивті құралдарды орынды қолдану оқыту сапасын жетілдіруге көмектеседі.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Халықова К.З. «Информатиканы оқыту әдістемесі»: Оқулық / Халықова К.З. / Тұрғанбаева А.Р., Бостанов Б.Ғ. – Алматы: 2000.-422б. 624с.
2. Хасанова Г. «Информатика пәнін жаңа технологиялармен оқытудың тиімді жолдары» 2005 ж.
3. Қазақстан Республикасының бiлiм беру жүйесiн 2010 жылға дейiн дамытудың Мемлекеттiк бағдарламасы.
4. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасы.
5. Бiлiм беру жүйесiн 2003-2005 жылға дейiн ақпараттандырудың Мемлекеттiк бағдарламасы.
Работа с одаренными детьми на уроках в начальной школе
Макулова Базаркуль Елубаевна – учитель начальных классов средняя школа-лицей № 127 имени Ш.Уалиханова
НАЙТИ ТОЧКУ РОСТА. Для успешной работы с одаренным ребенком педагоги пытаются найти его сильную сторону и дать ему возможность проявить ее, почувствовать вкус успеха и поверить в свои возможности. Проявить сильную сторону означает возможность отступать от школьной программы, не ограничиваться ее рамками. Следование данному принципу выявило проблему: часто точка роста лежит вне школьной программы.
ВЫЯВЛЕНИЕ ИНДИВИДУАЛЬНЫХ ОСОБЕННОСТЕЙ
Одаренность не лежит на поверхности. Учителя должны хорошо овладеть методикой ее определения. Большинство педагогов чрезмерно доверяют тестированию, имеют недостаточно сведений об учащихся. Считается, что ребенок с высоким интеллектом должен превосходить остальных по всем школьным предметам. Следовательно, учителя ждут от него наибольшей эмоциональной и социальной зрелости и убеждены, что ему не нужна специальная помощь.
ВОСПИТАНИЕ ЛИДЕРСКИХ КАЧЕСТВ
Творческая личность характеризуется умением самостоятельно выбирать сферу деятельности и двигаться вперед. В учебном учреждении этому способствует продуманная методика обучения, предназначенная не только для передачи знаний, но и для выработки «умения мыслить».
В своей работе на уроке учитель может использовать:
- Метод вживания. Позволяет учащимся посредством чувственно- образных и мыслительных представлений «переселиться» в изучаемый объект, почувствовать и познать его изнутри.
- Метод эвристических вопросов. Ответы на семь ключевых вопросов: Кто? Что? Зачем? Где? Чем? Когда? Как? и их всевозможные сочетания порождают необычные идеи и решения относительно исследуемого объекта.
- Метод сравнения. Дает возможность сопоставить версии разных учащихся, а также их версии с культурно – историческими аналогами, сформированными великими учеными, философами и т. д.
- Метод конструирования понятий. Способствует созданию коллективного творческого продукта - совместно сформулированного определения понятия.
- Метод путешествия в будущее. Эффективен в любой общеобразовательной области как способ развития навыков предвидения, прогнозирования.
- Метод ошибок. Предполагает изменение устоявшегося негативного отношения к ошибкам, замену его на конструктивное использование ошибок для углубления образовательных процессов. Отыскивание взаимосвязей ошибки с «правильностью» стимулирует эвристическую деятельность учащихся, приводит их к пониманию относительности любых знаний.
- Метод придумывания. Позволяет создать не известный ранее ученикам продукт в результате определенных творческих действий.
- Метод «если бы…». Помогает детям нарисовать картину или составить описание того, что произойдет, если в мире что-либо изменится. Выполнение подобных заданий не только развивает воображение, но и позволяет лучше понять устройство реального мира.
- «Мозговой штурм» (А. Ф. Осборн). Позволяет собрать большое число идей в результате освобождения участников обсуждения от инерции мышления и стереотипов.
- Метод инверсии, или метод обращения. Способствует применению принципиально противоположной альтернативы решения. Например, объект исследуется с внешней стороны, а решение проблемы происходит при рассмотрении его изнутри.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ РАЗВИВАЮЩИХ ИГР ПРИ ОРГАНИЗАЦИИ ВНЕУРОЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
Все занятия, рассчитанные на повышение креативности, основываются на следующих принципах: научить человеческий мозг, во-первых, задавать необычные вопросы, во-вторых, искать неожиданные ответы и экспериментировать с образами и идеями.
Пять самых знаменитых упражнений, которые необходимо регулярно выполнять, а в идеале – ежедневно.
- 1. «И все-таки у них много общего». Задание: Возьмите наугад два существительных, которые принадлежат к совершенно разным сферам лексики. Для простоты можно воспользоваться словарем, открыв его наугад и ткнув пальцем в первое попавшееся слово. Выбрав два понятия, которые, казалось бы, не имеют между собой ничего общего, попытайтесь «нащупать» между ними какую–нибудь связь. Любым способом. Даже если понадобится придумать совершенно невероятную историю, сюжет которой свяжет эти два слова между собой. Это упражнение тренирует мозг на сознание непривычных комбинаций и учит пользоваться «ингредиентами», находящимися в разных его секторах. Например:
«Что общего между глазом и водопроводным краном»?
- Оба слова - из четырех букв;
- В обоих случаях буква «А» - третья по счету;
- При помощи глаза кран можно увидеть, при помощи крана – глаз помыть;
- И то и другое может блестеть;
- Из них иногда льется вода;
- Когда они портятся, из них подтекает.
Вывод: ремонт глаза в тысячу раз дороже, чем ремонт крана.
- 2. «Безумный генетик». Для этого упражнения понадобится листок бумаги и ручка (карандаш). Внимание! Здесь важен процесс, а не результат.
Задание: нарисуйте фантастическое животное, которое будет содержать как можно больше признаков разных реальных животных.
Работая над этим художественным произведением, вы убедитесь, что богатая фантазия может иметь вполне механическое происхождение. Главное - «задушить» логику и здравый смысл, которые будут мешать в работе.
- 3. «Сумасшедший архитектор». Задание: необходимо нарисовать дом. Для этого вам понадобится, прежде всего, произвольно выбрать любых 10 слов (можно из словаря, можно наугад назвать). Задача такая: вы архитектор, к вам обратился заказчик, который готов заплатить большие деньги за эскиз своего жилья. Его условие: в эскизе должны быть представлены… (далее следует 10 выбранных слов). Рисуйте дом прозрачным, чтобы внутри можно было разместить мебель.
Например: «Кастрюля» - отлично, дом будет иметь форму кастрюли. «Ворона»… пусть крыльцо будет черным, как ворона. «Кресс – салат»? Отведем комнату под зимний сад и посадим там полезное растение.
Рисуя, пусть схематично, старайтесь одновременно представлять, как это могло бы быть в действительности.
- 4. «Десять плюс десять». Возьмите любое существительное и напишите в столбик 10 прилагательных, которые к нему подходят.
Например, «шляпа – большая, зеленая, теплая, модная, красивая и т. д.». Это легко. А вот теперь попробуйте написать в другой столбик десять прилагательных, которые этому существительному не подходят. Это не так просто, как может показаться на первый взгляд.
Та же шляпа не может быть, скажем, кислой. … Старайтесь подбирать прилагательные из разных сфер восприятия (например, если вы написали «желтый», можете считать, что с цветовой гаммой покончено).
- 5. « И это называется…» Упражнение можно повторять несколько раз в день. Каждый раз, когда ваше внимание привлекает что-либо, вообразите, будто видите это на картине. А теперь придумайте картине подходящее название. Можно короткое, можно развернутое. Главное, чтобы оно понравилось вам самим.
Например, «Вид из окна, когда у меня плохое настроение» и т. д.
Упражнения для развития творческого восприятия
Помогают ученику раскрыть свои возможности и найти личный путь творческого развития.
- 1. Упражнение «На одну букву». Учитель считает до тридцати, дети в это время находят и запоминают все предметы в классе, название которых начинается, например, с буквы «С».
- 2. Упражнение «На несколько букв». Необходимо определить характеристики представленного предмета, начинающиеся на три выбранные буквы.
- 3. Упражнение «Переключение внимания». Ученики рассматривают предмет в руке, по команде переводят взгляд на стену. Затем опять – на предмет в руке, стараясь продолжать ход своих мыслей с того же места, где остановились, а не сначала. Промежутки между командами постепенно сокращаются от минуты до нескольких секунд.
- 4. «Что нового?» Проверяя степень развития наблюдательности и одновременно снимая напряжение, учитель спрашивает у учеников в начале урока: «Что нового вы заметили сегодня в нашем классе?».
- 5. «Метафоры». Учитель спрашивает, что видят ученики при слове «гаснуть». Это упражнение можно выполнять письменно.
- 6. «Наполнение слов». Ученики пытаются понять, на что похоже то или иное слово, что оно им напоминает, какое оно. Раскрывая образный смысл слов, добиваются того, что слово становится наполненным, оживает в воображении.
- 7. « Цепочка ассоциаций». Оттолкнувшись от какого – либо слова, отыскиваем ассоциации, которое оно вызывает, потом ассоциации, которые вызывает одно из возникших слов.
- 8. « Рассказ по картинкам». Предложите ребенку придумать рассказ, используя ряд картинок. Пусть он предложит продолжение рассказа. Усложните это задание, добавив ряд иллюстраций, на первый взгляд, не связанных между собой.
- 9. «Составь комикс». Попросите ребенка составить комикс. Для этого можно использовать готовые картинки или придумать самим и нарисовать их.
- 10. «Музыка». Ребенку предлагается прослушать музыку. Затем ему дают четыре краски: красную, зеленую, синюю, желтую. Используя эти краски, ребенок должен изобразить услышанную музыку и озаглавить рисунок.
- 11. «Неоконченный рисунок». Ребенку предлагается ряд кружочков (линий, квадратиков, крестиков и т. д.). Его задача – каждому кружочку придумать, используя различные элементы, какой – либо образ. Повторяться нельзя.
- 12. « Придумай название». Необходимо придумать как можно больше названий для рассказа, сказки или рисунка. Можно использовать для названий пословицы, поговорки, крылатые фразы.
- 13. «Рифмоплет». Сначала предложите ребенку придумать слова, окончания которых звучали бы одинаково (палка – галка); затем - сочинить двустишия на заданные рифмы; потом подобрать рифму и закончить заданные двустишья. В завершение игры можно попросить ребенка сочинить стихотворение неограниченной длины, используя как можно больше необработанных рифм.
- 14. «Архимед». Предложите ребенку для решения ряд проблем, его задача – найти как можно больше решений. Проблемы могут быть такими: «Как вырастить пальму возле дома? Как развести сад на луне? Как сосчитать все звезды? Как приготовить машину для приготовления уроков?».
ЛИТЕРАТУРА
- “Развитие личности в обучении” Фридман Л.М.
- “Возрастная одаренность школьников” Лейтес Н.С. М., 1997
- “Развитие одаренности школьников” Хуторской А.В. М., 2000.
- “Одаренные дети в массовой школе” Савенков А. “Начальная школа” №30 2003г.
- “Продуктивное мышление, как основа обучаемости” Калмыкова З.И.
Декарттық координата және оны мектеп математикасында оқыту
Орындаушы: Төлен Аякөз Мейірханқызы, Жетекшісі: магистрант Мұсабек Алмас Елтайұлы, Ғылыми жетекшісі: Ф – м.ғ.д.профессор
Баканов Ғалиддин Бақанұлы, Қызылорда облысы Шиелі ауданы №159 Еңбекші қазақ орта мектебі
І. Кіріспе
- ІІ. Негізгі бөлім
- І Тарау
1.1 Математикада қолданылатын координаттар жүйесі
1.2 Декарттық координаттар жүйесінің тиімділігі:
І Тарау бойынша қорытынды
- ІІ Тарау
2.1 Декарттық координаталар жүйесін түрлендіру, басқа жүйемен байланысы
2.2 Декарттық координаталар системасындағы түзудің әртүрлі теңдеулері.
2.3 Декарттық координаталар жүйесінің мектеп математикасында түсіндірілуі.
ІІ Тарау бойынша қорытынды
- Тәжірибелік бөлім
- Жалпы қорытынды
- Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Декарттық координаттар жүйесінің
мектеп математикасында түсіндірілуі
Қазіргі қолданылып жүрген оқулықтарға талдау жасағанда “Жазықтықтағы Декарттық координаталар жүйесі” тақырыбын оқытуда мынадай ұсыныстар болса :
- Теориялық және қолданбалы мәселелердің оқылу ретінің әртүрлілігі координат сәулесі (теория) – шкалалар (қолданбалы мәселе) – жазықтықтағы координат жүйесі (теория)
- Оқулықтарда осы мәселеге байланысты есептердің аз болуы.
Аталған ұсыныстарды жүзеге асыру үшін координат жүйесін 5 – 6 сыныптарда өтіліп, үйірме және сыныптан тыс жұмыстарда кеңінен түсіндірілсе.
Мұнда келесі талаптарды ескерген дұрыс:
. Жаңа, қажетті ұғымдар анықтамасыз беріліп, оқушылардың өмірден алған білімдері арқылы түсіндірісе;
2. Жаттығулардың қиындық деңгейі 5 – 6 сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне сәйкес болса;
3. 5 – 6 сынып математикасына жаңа жаттығулар ендірілсе
Оқушылардың іс - әрекеті мен ойлау қабілетін дамытатын және координаттық әдісті қалыптастыратын есептерді атап өтуге болады.
- Координаталары берілген нүктелерді салуға негізделген есептер;
- Нүктенің өзі берілгенде оның координаталарын табуға байланысты есептер;
- Координаталары берілген нүктелердің ара қашықтығын табуға арналған есептер;
- Координаталар жүйесін тиімді түрде таңдап алуға қатысты есептер;
. Геометриялық фигураны сипаттаушы қасиеттері бойынша теңдеулер құрып шешуге негізделген есептер;
6. Шешу алгебралық түрге келтірілген есептер түрлендіру;
7. Координаталарға тәуелсіз вектор ұғымын қолданып шешілетін есептер;
8. Әрі вектор, әрі оның координаталары берілген есептер;
9. Нүктелердің геометриялық орны берілген есептер;
10, Салуға қатысты есептер, т.с.с.
Мұндай есептердің кейбіреуін қарастырайық:
1. Координаталар жазықтығына А(3;4), В(1;3), С(2;0) нүктелерін салыңдар.
2. Жазықтықтан А,В,С,Д нүктелерін белгілеңдер. Ол жазықтықты тікбұрышты координаталар жүйесі ретінде алып, белгіленген нүктелердің координаталарын табатын боламыз Ү
Қазіргі мектепте математикалық білім берудің басым бағыты – оны ізгілендіру. Осыған байланысты, оқыту үрдісінде оқушы тұлғасын жан – жақты дамытуға жағдай жасайтын әртүрлі әдістер мен тәсілдер пайдаланылады. Осындай тәсілдердің бірі оқушылардың геометриялық есептерді өз бетінше құрастыруына арналған жаттығулар болып табылады.
Орта мектепте геометрияны оқытудың дәстүрлі әдістемесінде дайын сызбалар негізінде есепті ұсыну кеңінен қолданылады. Әрине дайын сызбаларды пайдалану сабақ тиімділігін көтереді. Себебі есептің бір бөлігі ауызша шығарылып, екінші бөлігі сызба түрінде салынуы мүмкін. Оларды қолдану геометриялық ұғымдардың және олардың бейнелерінің оқушы санасында қалыптасу үрдісіне оң әсер етеді.
Дайын сызбалар Декарттық координаттар бойынша есеп құрастыру іскерлігін қалыптастыру үрдісінде мыналар іске асады:
1.Оқушыларды геометрия бойынша есептер шығаруға үйретеміз;
2. Оқушы білімін жүйелейміз;
3. Мектеп оқушыларының жазықтық , кеңістікті елестетуін дамытамыз;
4. Шығармашылық қабілетін дамытамыз;
Дербестікке, бастамашылдыққа, оқу белсенділігіне, пәнге қызығуға, математикалық тіл мәдениетін меңгеруге және жеке тұлғаның басқа да қасиеттеріне тәрбиелейміз .
Пайдаланылған әдебиеттер
Алгебра және элементтар функциялар анализі
“Жазықтықтағы тік бұрышты координаттар системасы” 134 бет М.К. Патапов.
В.А. Александров. П.И. Пасиченко.
Алгебра и элементарные функций. Векторы стр. 153
Издательство” Наука ” 1975г
Р.А. Калнин
Алгебра и элементарные функции. “Решение линейной системы піш помощи опредиделей ” стр 31 – 35
Р.А.Калнин. Издателство “ Наука ” 1975г
“ Декартовы координаты ”. Стр 222
В.А.Гусев Москва “ Просвещение ” 1986 г
Г.И.Глизер. История математики в школе Координатный метод в пространстве. Москва “Просвещение ”1983 г Стр 149 – 154
ЗАДАЧИ ПО ГЕОМЕТРИИЙ П.С.Моденов стр 316-318
“Москва ”” НАУКА” 1979 Г
“Координаталық жазықтықта фигураларды, теңдеулермен және теңсіздікпен беру” Бибігүл Саяқова
ИФМ әдістемелік журнал 1999 №3 21 бет
В.А.Гусев “ Математика координатная плоскость” стр 66 МОСКВА “ Просвешение ”1986 ж
Математика – 6сынып 2001ж “Атамұра ” А.Т.Алдамұратова 17-31 бет “ Координаталық түзу”
Ұлттық өнер арқылы оқушылардың патриоттық сезімдерін ояту
Арғынбаева Сәнім Әбдрахмановна, Технология пәнінің мұғалімі, Ш Уалиханов атындағы № 127 орта мектеп –лицейі Қызылорда облысы ,Шиелі ауданы
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті алдыңғы елдердің қатарына кіру стратегиясының жүзеге асырылуы жағдайында ұлттық мәдениетті қайта өркендетуге аса назар аударылып отыр. Мұны Үкімет пен Білім министрлігінің осы сала бойынша қабылданған Заңдары, қаулы-қарарлары, тұжырымдамалары мен мемлекеттік бағдарламалары дәлелдейді.
Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған Жолдауындағы «Қазақстанның бірегей халықтарының ұлтаралық және мәдениетаралық ынтымағы мен жетілуін қамтамасыз ете отырып, қазақ халқының көп ғасырлық дәстүрлерін, тілі мен мәдениетін сақтаймыз және дамыта түсеміз» деген ой-тұжырымдары да жас ұрпақты рухани-мәдени мұралар негізінде тәрбиелеу қажеттігін айғақтайды.
Сондай-ақ, қазіргі өндірістік-технологиялық және ақпараттық-қарым-қатынас салаларының қарқынды дамуы жағдайында адам болмысы жүйесіндегі эстетикалық құрамның маңыздылығы арта түседі. Өйткені эстетикалық мәдениет сұлулық заңдары негізінде адамның эмоционалдық, ой-өрістік, парасаттылық өмірін сипаттай отырып, оның әлеуметтік және жеке құндылықтар жүйесінде көрініс табады. Жеке тұлғаның жалпыадамзаттық идеалдарға ұмтылысының, мәдени-тарихи жетістіктерге қатыстырылуының, эстетикалық қалыптасуының маңызды факторы болып халық өнері, соның ішінде сәндік-қолданбалы өнері табылады. Олай дейтініміз сәндік-қолданбалы өнер эстетикалық және практикалық мәнге ие.
Бүгінгі күн практикасы жеткіншектер арасында адамгершілік-рухани деңгейі төмен, еңбекте шығармашылық белсенділігі жоқ, әлеуметтік ортаға бейімсіз, мінез-құлықтың халықтық эстетикасын сақтай алмайтындар қатарының аз еместігін көрсетіп отыр. Осыған сәйкес жеткіншектерді практикалық, көркемдік-эстетикалық тұрғыдан маңызды жұмыстарға баулудың, олардың халықтың дәстүрлі шығармашылығы негізінде эстетикалық тәрбиесін жетілдірудің қажеттілігі артады.
Сәндік-қолданбалы өнердің тәлім-тәрбиелік мүмкіндіктері және оларды оқу-тәрбие процесіне ендіру мәселесі ғылыми-педагогикалық еңбектерде жан-жақты зерттелді. М.М.Робу, Т.А.Давидова, Л.В.Ершова, Г.А.Поровская, Н.Б.Смирнова М.С.Подольская, Н.Р.Казанская, В.Ф.Максимович және т.б. ғалымдар сәндік-қолданбалы өнерді жоғары оқу орындарында оқытуды теориялық тұрғыда негіздеп, оқу-тәрбие әрекетінде қолдану мүмкіндіктері мен әдіс-амалдарын ұсынса, Н.А.Горяева, Т.Я.Шпикалова, А.С.Хворостов және т.б. жалпы білім беретін мектептің бейнелеу өнері мен көркем еңбек сабақтарында пайдалану жолдарын көрсетеді.
Қазақ сәндік-қолданбалы өнерінің адам өміріндегі рөліне Орта Азия халықтарының этнографиясын, тарихын зерттеген ғалымдар (И.Г.Андреев, А.А.Бобринский, А.А.Боголюбов, А.Фелькерзам және т.б.) қазақ ағартушылары Ш.Уәлиханов, А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин аса мән берген.
Қазақ сәндік-қолданбалы өнерінің әсемдігі мен көркемдігі, мазмұны мен маңызы, қазақ шеберлерiнiң эстетикалық талғамы С.М.Дудин, В.Чепелев, Б.Веймарн, В.Мошкова, А.И.Тереножкин, Е.Р.Шнейдер, Т.К.Бәсенов және т.б. ғалымдар еңбектерінде мазмұндалады. Қазақтың сәндік-қолданбалы өнері мәселелерін зерттеуге педагог ғалымдар да аса ден қойған. Оның тәлім-тәрбиелік мүмкіндіктері этнопедагогика саласынан орындалған бірқатар іргелі еңбектерде (Қ.Жарықбаев, С.Ұзақбаева, С.Қалиев, Қ.Бөлеев, Ж.Асанов, А.Қалыбекова, Н.Көшеров және т.б.) қарастырылған. Ұ.Әбдіғапбарованың докторлық зерттеуінде халық педагогикасында балалар мен жастарды сәндік-қолданбалы өнерге үйретудің ғылыми негіздері жасалып, жүйесі негізделген.
Қазақтың сәндік-қолданбалы өнері арқылы білім алушылардың мәдениетін қалыптастыру мәселесі де ғалымдар зерттеуінен тыс қалмаған. Л.В.Котенко сәндік-қолданбалы іс-әрекеттер негізінде мектеп-интернат оқушыларының эстетикалық мәдениетінің элементтерін қалыптастыруды зерделеген. Д.Үркінбаева халықтың сәндік-қолданбалы өнері арқылы студенттердің эстетикалық мәдениетін қалыптастыруды (кәсіптік оқыту материалдары негізінде), Г.Қ.Шырынбаева жоғары сынып оқушыларының эстетикалық мәдениетін қалыптастыруды қарастырса, А.Д.Райымқұлова 5-9 сынып оқушыларының технологиялық мәдениетін қалыптастыру проблемасын зерттеп, негіздеген.
Демек, жеткіншектерді қазақ сәндік-қолданбалы өнері негізінде тәрбиелеуге қоғамның сұранысы мен оның жүйелі түрде зерттелмегені арасында; оқу-тәрбие процесінде жеткіншектердің эстетикалық мәдениетін қалыптастыру қажеттігі мен оны жүзеге асыруға байланысты оқу-әдістемелік кешеннің жоқтығы арасында; қазақ сәндік-қолданбалы өнерінің эстетикалық тәрбиедегі мүмкіндіктерінің кеңдігі мен оларды жеткіншектердің эстетикалық мәдениетін қалыптастыру мақсатында меңгерту жүйесінің жасалмағандығы арасында қарама-қайшылықтың бар екені анық байқалады. Осы қарама-қайшылықтың шешімін іздестіру бізге зерттеу проблемамызды анықтауға және тақырыпты «Қазақ сәндік-қолданбалы өнері арқылы жеткіншектердің эстетикалық мәдениетін қалыптастыру», - деп таңдауымызға негіз болды.
Қазіргі уақытта білім беру саласының маңызды проблемасы болып белсенді өмірлік позициясы бар, жаңа көзқарасқа ие, өзін және қоршаған ортаны қайта құруға, әр түрлі өмірлік және кәсіби міндеттерді жеке шеше алуға қабілетті тұлғаны даярлау табылады. Баланың осындай тұлғалық сапаларының дамуына оның мәдени ортамен өзара әрекеттестікте болуы оң ықпал етеді. Бүгінгі мәдени орта – халықтық және қазіргі мұралардың көркемдік-эстетикалық дамуының біртұтастығын құрайды. Ал бұл болса, көп ғасырлық ұлттық мәдени мұраларды тұлғаның эстетикалық мәдениетін қалыптастыру процесінде тиімді пайдалануды қажет етеді.
Мәдениеттің әр түрлі проблемасының зерттелгенін, көпқырлылығын, жан-жақтылығы мен көкейкестілігін ғылыми әдебиеттерге жасаған талдау дәлелдейді. Мәдениет ұғымына берілген анықтамалар санын А.Моль 1967 жылы 250-ден астам деп көрсеткен. Бүгінгі таңда отандық және шетелдік әдебиеттерде оған берілген анықтамалар саны 1000-нан асады. Солардың ішінде философиялық, ғылыми-педагогикалық, психологиялық, әлеуметтану ғылымдары саласында берілген анықтамалар мәдениет ұғымының әр түрлі қырынан тұжырымдалғанын байқатты. Олардың негізгілерін шартты түрде былайша бөліп көрсетуге болады: 1)мәдениет белгілі бір тарихи-нақты қоғамды көрсететін адамзаттың атрибуты; 2)іс-әрекет образдарының (әдет-ғұрыптар, дәстүрлер) және олардың жүзеге асу формаларының жиынтығы; 3)адамның мінез-құлықтары мен қоғамның іс-әрекеттерінің нәтижесі; 4)адамның бастапқы өмірінен соңғы күніне дейін жасайтын дүниесі; 5)табиғат заттарынан материалдық дүниені жасайтын адами іс-әрекеттер; 6)адамда адамды қалыптастыру құралы; 7)адамдардың мінез-құлықтарында және іс-әрекеттерінде еркіндіктің пайда болу мүмкіндігінің өлшемі; 8)қарым-қатынас жасау тәсілі.
Көрсетілген топтамалардың барлығы да мәдениет ұғымының адамның іс-әрекетімен өзара байланыстылығын көрсетеді. Осыған орай М.С.Каган мәдениетті адам еңбегінің жемісі тұрғысынан адамзат мәдениеті (жалпы деңгей), әлеуметтік топ мәдениеті (ерекше деңгей), жеке тұлғаның мәдениеті (жалпы мен ерекше деңгейдің бірегей көрінісі) деп, үш топқа бөліп қарастырады. Біздің зерттеуімізде мәдениет жеке тұлғаның мәдениеті тұрғысынан қарастырылады. Осыған сәйкес мәдениет ұғымына жасаған жан-жақты талдау негізінде, біз мәдениет бір жағынан, адамның шығармашылық іс-әрекетінің нәтижелерін жинақтайды, екінші жағынан, оның рухани-практикалық күштерін жетілдіреді және оны шығармашылық тұлға тұрғысынан қалыптастырады, деп ой түйіндейміз.
Жеке тұлғаның мәдениеті ұғымының мәнін анықтау барысында Н.Д.Хмельдің «адамның мәнді күштерінің дамуының жоғары деңгейі мен оларды материалдық және рухани құндылықтарды жасау мен тұтыну бойынша жүзеге асыру тәсілдері» делінген анықтамасын негізге ала отырып, бұл «адамның қолынан келетін және игеруге тиісті адамзаттың ғасырлар бойы жасаған ең жақсыларына тәрбие арқылы қол жеткізуінің, оларды бойға сіңірудегі адами жетілуінің дәрежесі» деп түсінеміз.
Жеке тұлғаның адами жетілу дәрежесінің қалыптасуы (білімі, іскерлігі, дағдылары) әр түрлі салаларда жүзеге асырылады. Осыған сәйкес оның мәдениеті сөйлеу мәдениеті, құқық мәдениеті, эстетикалық мәдениет және т.б. болып бөлінуі мүмкін.
Өйткені жеке тұлғаның эстетикалық мәдениеті оның өмір мен өнер құбылыстарындағы сұлулықты немесе көріксіздікті, асқақты яки төменді, мұңды немесе қуанышты эмоционалдық тұрғыдан қабылдаудағы, ұғыну мен бағалаудағы, қоршаған ортаны «сұлулық заңымен» қайта өзгертудегі қабілеттері мен іскерліктерін көрсетеді. Соның негізінде біздің пайымдауымызша жеке тұлғаның эстетикалық мәдениетінің негізгі құрамды бөліктері болып эстетикалық сана, эстетикалық іс-әрекет, эстетикалық тәрбие мен даму деңгейі табылады
Эстетикалық сананың құрылымы ерекше күрделі. Ол эстетикалық қабылдауды, қызығушылықты, сезімді, талғамды, бағалауды қамтиды. Осы аталғандарға білім мен қабілеттің болуы аса маңызды. Өйткені білім жеткілікті болмай әрбір затты, бұйымды, қоршаған ортаны эстетикалық бағалауды жүзеге асыру мүмкін емес. Білім мен қабілеттің дамуына қажеттіліктің болуы әсер етеді. Өйткені психология ғылымында «кез келген қандай да бір мәнді қабілетті қалыптастыру үшін, алдымен белгілі бір ортамен белсенді қарым-қатынас формасындағы өмірлік қажеттілікті құру» тұжырымы жетекші қағидалардың бірі саналады (Липский В.Н.). Әдебиеттерде эстетикалық қажеттілік индивидтің эстетикалық, рухани жетіспеушілікті болдырмайтын құралдар мен тәсілдерді іздеуде талап етілетін, өзінің іс-әрекетінде көрініс табатын жаңа сапасы тұрғысынан қарастырылады. Демек мұнда эстетикалық іс-әрекеттің болуы заңды құбылыс. Эстетикалық іс-әрекет белгілі бір эстетикалық құндылықты жасауға немесе орындауға бағытталған іс-әрекет болып түсіндіріледі.
Осы айтылғандар негізінде жеке тұлғаның эстетикалық мәдениеті ұғымына «оның эстетикалық іс-әрекетке қажетті эстетикалық қабілеттерінің, көркемдік-эстетикалық білімі мен практикалық іскерлігінің кіріктірілген тұлғалық сапасы» деп анықтама береміз.
Жеткіншектердің даму кезеңінің ерекшеліктеріне ғалымдар ерте кезден –ақ мән берген. Оны алғаш зерттеген ғалымдардың бірі Я.А.Коменский балалық шақтың ең қиын кезеңі деп көрсеткен. Диссертацияда жеткіншек кезеңге жасаған талдау оның 1) баланың «қайта өмірге келуі», өзіндік сана-сезімнің дамуы» (Ж.Ж.Руссо), балалық шақтың жастық шаққа ауысатын аралық және «жекелік сезіміне» ие кезеңі (С.Холл), сананың дағдарыс кезеңі, балалық тәуелділіктен босауға ұмтылысы мен «Мен» рефлекциясының пайда болуы кезеңі (Э.Шпрангер) тұрғысынан және т.б. сипатталғандығын көрсетті. Сондай-ақ, Ш.Бюллер жеткіншектер кезеңінің – қобалжушылық, ашуланшақтық, агрессивтік, мақсатсыз бүлікшілік, беки қоймаған физикалық және психикалық мүмкіндіктерімен жекелікке ұмтылушылық әрекеттеріне сипаттама берсе, Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, Д.Б.Эльконин және т.б. жеткіншектердің басты іс-әрекеттерінің қатарына қоғамға пайдалы әрекеттерде толық қарым-қатынастар нормасын игеру жататындығын көрсетеді. Бұлардың бәрі жеткіншек кезеңде баланың мінез-құлқында ауытқулар болатындығын және оның өмірге деген өз көзқарастарына, сенімділігіне, іс-әрекетіне өзі басшылық жасауға мүмкіндігі бар екендігін жоққа шығармайды. Ал бұл болса, осы кезеңде баланың тұлғалық қалыптасуына ықпал жасауға болатындығын аңғартады. Біздің бұл ойымызды И.С.Конның «Жеткіншек кезеңінде бала өзінің сыртқы сымбатын сұлуландыру, сәнді киіну, шашын, бет-әлпетін көріктендіру, сөйлеу мен қарым-қатынас жасау стилін саналы түрде өңдеу мүмкіндіктеріне ие» деген пікірлері дәлелдейді.
Сонымен, ғалымдардың ой-пікірлерін негізге ала отырып жеткіншек кезең баланың рухани-адамгершілік, азаматтық, көркем-эстетикалық сезімдерініің белсенді дамуына, эстетикалық көзқарасы мен эстетикалық талғамының қалыптасуына, эстетикалық қажеттілігінің дамуына ықпал ете алады деп, ой түйіндейміз.
Сәндік-қолданбалы өнер ертеде үй ішілік қолөнердің дамуымен қатар пайда болған. Алдымен халықтың тұрмысқа, тіршілік етуіне қажетті заттарды қолдан жасауына байланысты қолданбалы өнердің, соңынан олардың эстетикалық талап-сұраныстарының өсуіне орай пайда болған сәндік өнердің бірлесуінде сәндік-қолданбалы өнер туындаған. Бірақ ХХ ғасырдың бас кезеңіне дейінгі әдебиеттерде негізінен «қолөнер», «қолөнер кәсіпшілігі», «қолданбалы өнер» ұғымдары қолданылған.
Біз диссертацияда «сәндік-қолданбалы өнер» ұғымына берілген түсініктерді (И.Каплан, С.Абдуллаев, Қ.Ералин, Б.Әлмұхамбетов және т.б.) талдай отырып Ұ.Әбдіғапбарованың «...қолмен немесе құралдармен, техникамен өндірілетін қолданбалы, сәндік, сувенирлік бұйымдар түрлерін ұқсатып жасаудағы идеялар мен ойлардың, материалдар мен көркемдік шешімдердің, техникалар мен технологиялардың, ұлттық нақыштардың жиынтығын құрайтын өнер түрі» делінген анықтамасын басшылыққа аламыз. Сәндік-қолданбалы өнер арқылы жеке тұлғаның эстетикалық мәдениетін қалыптастырудың маңызды факторлары болып оның ерекшеліктері мен атқаратын қызметі табылатындығын ескере отырып, оларды өз зерттеу объектімізге қарай қарастырамыз. Біз сәндік-қолданбалы өнердің ерекшеліктерін оның қамтитын салаларына қарай шартты түрде төрт топқа топтастырамыз: 1) көркемдік-эстетикалық ерекшеліктер: мағыналық-мазмұндық, сәндік, дәстүрлік. Олардың өлшемдері болып айтылар ойдың символдар, образдар, түр-түстер мен композициялар арқылы бейнеленуі, осы белгілер арқылы әр түрлі ақпараттардың берілуі, олардың сәнді де, әсем бейнеленуі табылады;
2) практикалық ерекшеліктері: тұрмыстық, шаруашылық, мерекелік, сувенирлік – қолданысқа арнайы жасалынуы және игілікке пайдаланылуы саналады;
3) еңбек ерекшеліктері: осы өнер түрін жасау процесіндегі өзгешеліктер – жеке және ұжымдық (топтық, қауымдық, рулық, ауылдық) еңбек етуі, олардың музыкалық, әдет-ғұрыптық сүйемелденуі, осы процесте эстетикалық-адамгершілік қарым-қатынастардың қалыптасуы. 4) шығармашылық ерекшелігі: дарындылық, шеберлік, кәсібилік –шығармашылық дарындылықты дамытуы, шеберлікті шыңдауы және кәсібилікті меңгертуі.
Зерттеу барысында сәндік-қолданбалы өнердің атқаратын қызметін проблемамызға байланысты қарастырамыз. Бүгінгі таңға дейін ғылымда өнердің атқаратын қызметі бойынша топтастырылған жіктемелер (Ю.А.Лукин, М.С.Каган, Л.Н.Столович, Е.Ш.Козыбаев және т.б.) баршылық. Біз соларға талдау жасау негізінде М.С.Каганның жіктемесін емес, оның негіздемесін тірек ете отырып сәндік-қолданбалы өнердің атқаратын қызметінің жүйесін ұсынамыз. Олай дейтініміз ол ұсынған өлшемдер (белгі, конструкция, білім, бағалау) бір бағытты білдіріп қана қоймайды, сондай бағытқа жақын топтардың негіздемесі бола алады. Осыған байланысты біз, өнердің бүгінгі күнге дейін анықталған атқаратын қызметін шартты түрде былайша төрт топқа бөліп жүйелейміз: 1) ағартушылық – белгілі бір өмір туралы білімдер, танымдық білімдер, мәліметтер, пікірлер, теориялар, осы аталғандардың формалану белгілері; 2) коммуникативтік – суретші мен оның аудиториясының, халық пен ұрпақ арасындағы қарым-қатынас жасау құралы, білімдерді ғана емес, сезімдерді де жеткізу арнасы, адамдардың рухани қарым-қатынас құралы, көркемдік мәдениетті қоғамдық байлыққа айналдыруы, философиялық, құқықтық, этикалық, діни және т.б. идеяларды таратуы; 3) гедонистикалық – білім алушының эстетикалық әсем сезімдерін оятуы, рухани тұрғыдан көңіл-күйді көтеруі, айрықша сезім сыйлауы, құндылық бағдарлық, эмоционалдық, эстетикалық, көріністілік сапасы; 4) тәрбиелік – адамның рухани өмірін қалыптастыруға, әр түрлі қоғамдық идеалдарға сәйкес оның санасына, сезіміне, еркіне ықпал етуі.
1. «Мәдениет», «эстетикалық мәдениет», «жеке тұлғаның эстетикалық мәдениеті» ұғымдарының мәнін зерттеу оларға берілген анықтамалар мен тұжырымдарды жүйеге келтіріп, жан-жақты сипаттама беруге, олардың бір-бірімен өзара байланысын көрсетуге және «жеткіншектердің эстетикалық мәдениетінің қалыптастыру» түсінігін зерттеу пәнімізге сәйкес нақтылау мүмкіндігін тудырды. Сондай-ақ эстетикалық мәдениеттің құрамдас бөліктерін анықтауға ықпал етті.
2. «Сәндік-қолданбалы өнер» ұғымының мәнін зерттеу оларға берілген анықтамалар мен түсініктерді жүйеге келтіріп, оны жеке тұлғаның эстетикалық-эмоционалдық сезімдерін, еңбек ету мен эстетикалық қабілеттерін, эстетикалық қажеттіліктері мен көркемдік шығармашылығын, адамгершілік құндылықтарын дамытудағы, сондай-ақ ең бір қажетті тұрмыстық, сәндік, шаруашылықтық, сыйлықтық заттар мен бұйымдарды өз қолдарымен жасауға үйренудегі халық өнерінің бір бөлігі тұрғысынан қарастыруға мүмкіндік береді.
3. Қазақтың сәндік-қолданбалы өнері мазмұнына жүргізілген зерттеу оның ерекшеліктерін (көркемдік-эстетикалық, практикалық, еңбек, шығармашылық), атқаратын қызметін (ағартушылық, коммуникативтік, гедонистік, тәрбиелік) айқындауға, педагогикалық жіктемесін (сәндік өнер, тұрмыстық өнер, шаруашылықтық өнер, сыйлықтық өнер) жасауға және оларға жан-жақты сипаттама беруге септігін тигізді.
4. Қазақ сәндік-қолданбалы өнері арқылы жеткіншектердің эстетикалық мәдениетінің қалыптасқандығының деңгейі мотивациялық, ақпараттық, эмоционалдық-бағалаушылық, іс-әрекеттік-нәтижелілік компонеттерінің бірлігінде және оған сәйкес көрсеткіштер мен өлшемдерінің негізінде жасалған құрылымнан талап етіледі.
5. Жеткіншектердің қазақ сәндік-қолданбалы өнері арқылы эстетикалық мәдениетін қалыптастыру нақты педагогикалық шарттар кешенін (ұйымдастырушылық, мазмұндық, дидактикалық) айқындағанда ғана тиімді болады.
6. Жеткіншектердің қазақ сәндік-қолданбалы өнері арқылы эстетикалық мәдениетін қалыптастыру процесінің педагогикалық жүйесі олардың эстетикалық тәрбиесі мазмұнын дидактикалық тұрғыда қарастыруды және осы мазмұнға сәйкес сабақта және сабақтан тыс уақыттарда олардың іс-әрекеттерін ұйымдастырудың формаларын, әдіс-тәсілдері мен амал-жолдарын анықтауды көздейді.
8. Қазақтың сәндік-қолданбалы өнерінің мазмұнын жүйелеу мен педагогикалық жіктеме негізінде жасалған бағдарламалар (пән бағдарламаларына қосымшалар, факультатив, студия бағдарламалары) және оларды сабақта және сабақтан тыс іс-әрекеттерде пайдалануға байланысты мұғалімдерге арнап жасаған арнайы курс бағдарламасы мен әдістемелік нұсқаулар осы проблеманы тиімді шешуде көмектеседі.
9. Зерттеудегі идеяларды практика жүзінде іске асыруда жеткіншектердің қазақ сәндік-қолданбалы өнері негізінде эстетикалық мәдениетін қалыптастырудың формаларының, әдістері мен тәсілдерінің маңызы өте зор.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Болашақ мұғалімдерді қолөнер арқылы мәдениетке тәрбиелеудің негіздері. // «Педагогикалық білімнің өзекті мәселелері”: 2006. .–Б. 300-303.
2. Оқушылардың өнертанымын қалыптастырудың негіздері. // “Шоқан тағылымы-12”: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Көкшетау, 2007. – Б. 453-457.
3. Қазақ халқының қолөнердегі ою-өрнектердің интерпретациялануы. Ұлағат. –Алматы, 2007. №4, – 118-123.