Егемен Қазақстан, 04.03.2014
Елордадағы қазіргі заманғы өнер мұражайында Қазақстанның халық суретшісі, шығармашылығына Ресей, Англия, АҚШ ғалымдары мен өнертанушылары жоғары бағасын берген атақты мүсінші Еркін Мергеновтің жеке көрмесінің ашылу салтанаты өтті.
Еркін Мергенов Н.Гоголь атындағы Алматы көркемсурет училищесінің түлегі, В.Суриков атындағы Мәскеу мемлекеттік көркемсурет институтының мүсін факультетін тәмамдаған тарлан. Алғашқы қадамдарынан бастап мүсіншінің жұмыстары өз заманынан озық тұрды. Оған жоғарыдағы оқу орнында өнерге деген сенімді, шығармашылық үмітті академик, өнер теориясының беделді тұлғасы, профессор Юрий Колнинский санасына сіңірген.
Алғашқы қызметті мектепте ұстаздықтан бастаған жас суретшінің еңбек жолы тарамдалып келіп, Алматы театр және көркемсурет институтында оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі, профессор дәрежесіне жеткізді. Әр жылдары Қазақстан Суретшілер одағын, қазақстандық «Қазіргі заманғы бейнелеу өнерінің Сорос-орталығын» басқарды. КСРО халық депутаты болып сайланды.
«Қазақ модернизм классигі, максималист» атанған көрнекті суретші Қазақ КСР-іне еңбегі сіңген өнер қайраткері Еркін Мергенов «Платиналы Тарлан» тәуелсіз сыйлығының лауреаты, Халықаралық суретшілер одақтары конфедерациясы кеңесінің тұрақты мүшесі, көптеген мақала авторы. 2010 жылы әлемдегі биік дәрежелі оқу орындарының бірі Оксфорд университетінде (Ұлыбритания) колледж студенттері мен мұғалімдеріне дәріс оқып қайтқаны бар.
Қылқалам шебері жөнінде АҚШ Стэнфорд университетінің докторы, славян тілі және әдебиеті кафедрасының аға ұстазы Нариман Скаков: «Суретшінің жасампаздық күш-қайраты туындатқан шығармалары түрлі саладағы: тарих, дін, философия, әдебиетте соны шығармалар жазуға ықпалын тигізді. Ол ұсынған тақырыптар терең ойларға қозғау болды», десе, мүсіншінің шығармашылығын толыққанды зерттеп жүрген мәскеулік сыншы Алим Сабитов: «Е.Мергенов – екі мәдениеттің суретшісі. Оның көптеген жұмыстары ХХ ғасырда орын алған еуропалық пластиканы жай ғана зерделеуге жатады. Бірақ негізгі тақырыбына келгенде көкейкестілігі басым тұрады. Дала мәдениеті, Шығыс өркениеті бөлекше көрініс табады. Еркін Мергенов әрқашан өзгеше жұмыстарымен өз заманының озық болуы саналады. Кеңестік бейнелеу өнерінің бағаланбай қалған классигі және жаңа Қазақстанның «ашылмай қалған» алғашқы мүсіншісі», деген баға берді.
Ол заманымыздың, еліміздің абыройын өнер тілінде асқақтатып келеді. Оның рухы мықты ұлттық шығармашылығы қазақ бейнелеу өнерінде жаңа бағытты айшықтайды.
Еркін Тілекұлының Алматыда Ренато Гуттузомен кездесуі, мүсіншілер – Кремер, Барлах, Манцу, Джакометти, Майоля, Роден туындыларына тереңінен бойлауы, әріптестермен шығармашылық қатынастары шеберлігін шыңдап, тың ізденістерге бастады. 1959 жылдан ол республикалық, бүкілодақтық, халықаралық көрмелердің Қазақстандағы, Германия, Өзбекстан, Ресей, АҚШ және басқа елдердегі байқаулардың ұдайы қатысушысы болды. Оның жеке көрмелері Ригада (Латвия), Мәскеуде, Санкт-Петербургте (Ресей ), Киевте (Украина), Бішкекте (Қырғызстан) өтті.
Мүсіншінің шығармалары Третьяков галереясында (Мәскеу), Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік бейнелеу өнері музейінде, Қырғызстанның, Украинаның, АҚШ-тың, Германияның және басқа елдердің Халықаралық суретшілер одақтарының конфедерациясының көркемсурет қорының коллекцияларында сақталған. Сонымен бірге, Третьяков галереясында Е.Мергеновтің монографиялық коллекциясы жинақталған. Галерея директоры Ю.Королев ол туралы: «Жоғары деңгейдегі маман, мүсіндік материалдарды жетік меңгерген қажырлылық суретшіні ерекшелейтін қасиеттер. Бұл оның шығармаларын жоғары көркемдік дәрежеге көтерді десек, артық айтқандық емес. Ойлау жүйесінің кеңдігі және тереңдігі, ұлттық рухты қабылдаудағы өзгешелігі, заман ағысын өткір сезіне алуы және хас шеберлерге ғана тән көріпкелдік дарын – Еркін Мергеновтің шығармашылығын әлемдік өнер құбылыстарының қатарына алып келді», деп пікір білдіруі оның талантына берілген баға екені сөзсіз.
Отандық және әлем мәдениетінің дамуына және дәстүрлерінің жандануына, өнердегі жаңа стилдер мен бағыттардың дамып, қалыптасуына қосқан үлесі үшін Ресейдің шығармашылық одақтарының А.Пушкин атындағы алтын медалімен марапатталды.
Астанадағы қазіргі заманғы өнер мұражайында ақпанның соңынан бастап сәуір айының ортасына дейін болатын мәдени құндылығы зор «Еркіндік» атты бұл көрмеде автордың 1968 – 2009 жылдар аралығын қамтитын 15 өнер туындысы қойылыпты. Көрменің атауы суретші шығармашылығының идеясын білдіреді. «Еркіндік» – бұл өмірлік ұстанымы, азаматтық позициясын анықтаған ой-пікірі, дәстүрлі тақырыптардың өнер әлемінде көрініс табуы.
Мұражай коллекциясындағы «Неке» және «Таң» жұмыстары көз жауын алады. Көрмеге автордың «Шеңбер», «Махамбет», «Сезімталдық», «Ағаш үні», «Кеш», «Жамал», «Сәби жылы», «Даладағы талтүс», «Екеу. Қозы Көрпеш және Баян Сұлу», «Неке-11», «Қуаныш», «Бөбектер жылы», «Бәйтерек даусы» т.б туындылары қойылған.
Сонымен бірге, алюминийден сомдалған үш жұмысы ерекше қызығушылық танытады. Ондағы «Курос» пен «Сезіну» жұмысы туралы жазушы Александр Немзер эссе жазса, «Сезінуге» Оксфорд университеті Магдален колледж докторы, кино эстетикасы және француз әдебиетінің мұғалімі Рейдар Дуэ, «Эко» жұмысына Британ Колумбиясы университетінің, Канаданың метафизика, эстетика және философия саласында қызмет атқарушы доктор, философия пәнінің мұғалімі Брэдли Мюррей де тұшымды пікір білдірген.
Мүсінші ретінде негізгі жұмыстарын қола мен алюминийден жасағанын көресіз. Ол туралы: «Алюминийден де түйін түюге болады. Оны жұмыс барысында түсіндім. Ал күмістің жөні бөлек. Себебі, күмістің сыр-сипатын халқымыз ежелден білген. Тереңнен тартып небір өлмес туындылар жасаған. Біз соған жаңа әр берудеміз», дейді мәртебесі мерейлі Мергенов.
Алдағы бір жарым ай бойы көрерменнің көзайымына айналар көрменің ашылу салтанатында Қазақстан Суретшілер одағының төрағасы Байтұрсын Өмірбеков, Сенатор Светлана Жалмағамбетова, Астана қалалық Суретшілер одағының басшысы Қоңыр Мұхамедиев, Астана қаласы қазіргі заманғы өнер мұражайы директоры Нелли Шивриналар сөз сөйлеп, қылқалам шеберінің шығармашылығы төңірегінде ой толғап, пікір білдірді.
Берік САДЫР,
«Егемен Қазақстан».
Суреттерді түсірген
Ерлан ОМАРОВ.