" 20 млрд тенге от акционеров Каспи на борьбу с паводками и поддержку пострадавших - это очень хороший шаг. Много бизнесменов, сделавших свой бизнес умом и трудом, стараются сейчас поддержать свой народ. Но хотелось бы, что такой шаг и желательно в такой же сумме сделают те, кто входил в первую десятку Forbes в период Назарбаева. А если еще и сам Назарбаев и его многочисленные структуры дадут деньги, то это окончательно смягчило бы последствия паводков. Уверен, у них есть все возможности для этого. Уверен, при правильном отношении найдется и желание!", пишет известный финансист и блогер Olzhas Khudaibergenov

"Бывший президент Казахстана Нурсултан Назарбаев через сеть подотчетных ему фондов контролирует солидные активы, включая банки, отели, телеканалы, торговые центры и многое другое, говорится в новом расследовании Центра по исследованию коррупции и организованной преступности (OCCRP) и изданий Kloop.kg и Vlast.kz.

Экс-президент Казахстана через четыре частных благотворительных фонда контролирует активы стоимостью не менее восьми миллиардов долларов, утверждается в опубликованном 19 января журналистами-расследователями материале. Часть активов, как следует из расследования, перешла под контроль фондов от олигархов из окружения Назарбаева, разбогатевших в годы его правления, а некоторые частные компании, впоследствии приобретенные фондами, получали финансирование от правительства Казахстана. Формально миллиардные богатства фондов Назарбаева ему не принадлежат, однако он, будучи основателем организаций, контролирует их, считают авторы материалы", писал https://rus.azattyq.org/ в январе 2022 года

Спикер Палаты представителей Майк Джонсон заявил, что «весь мир наблюдает» за тем, будут ли США поддерживать своих союзников за рубежом.

Законопроект о дополнительном финансировании для Украины, представленный спикером Палаты представителей США Майком Джонсоном, предлагает выделить Украине 60,84 млрд долларов для поддержки в противостоянии российской агрессии, включая 23,2 млрд долларов на восполнение оружейных запасов США.

Джонсон ранее пояснил, что законопроект о дополнительном финансировании Украины предусматривает отход от безвозмездной передачи вооружений и включает структуру займов.

Законопроект о помощи Украине будет рассматриваться отдельно от помощи Израилю и союзникам США в Индо-Тихоокеанском регионе, в отличие от первоначального варианта, одобренного Сенатом (верхней палатой Конгресса). На поддержку Израиля предлагается выделить $26,38 млрд, а на нужды Индо-Тихоокеанского региона $8,12 млрд.

Голосование по каждому из четырех законопроектов (три уже представлены законодателям, а четвертый, касающийся противодействия России, Китаю и Ирану, будет внесен в Палату позже сегодня), как ожидается, состоится в субботу вечером.

Палата представителей таким образом прислушалась к требованиям ультраправых сторонников Трампа о том, чтобы рассматривать эти законопроекты отдельно.

Но окончательный продукт, как пишет CNN со ссылкой на источники, знакомые с ситуацией, будет объединен в один большой пакет, который будет отправлен для утверждения в Сенат, поскольку на этом настаивают демократы в качестве условия своей поддержки.

Известный адвокат и блогер Джохар Утебеков иронизирует над защитой Бишимбаева, обвиняемого в убийстве своей жены:

"Адвокатки Бишимбаева втихаря ̶к̶у̶п̶и̶л̶и заказали 2 заключения судебных медиков - в Москве и Актобе. Одна не уведомила об этом прокурора, вторая - судью. Грубые профессиональные ошибки! Поэтому суд ̶в̶ы̶н̶у̶ж̶д̶е̶н̶н̶о̶ ожидаемо снес оба заключения. Это фиаско, братан! (с) Вы хоть представляете, СКОЛЬКО Бишимбаев заплатил москвичам за эту унитазную версию? Как он сейчас орёт на своих адвокаток? Но не всё так плохо для Бишимбаева! Ведь он всегда может рассчитывать на помощь ̶я̶с̶н̶о̶в̶и̶д̶я̶щ̶е̶й̶ суда. Судья дала ОГЛАСИТЬ присяжным незаконно полученные заключения . Вместо оценки ДОПУСТИМОСТИ заключений Кульбаева влезла в их ДОСТОВЕРНОСТЬ. Хотя она могла делать это только при вынесении приговора. Память присяжным стереть нельзя! Но Кульбаева даже НЕ РАЗЪЯСНИЛА им забыть заключения Бишимбаева! Она вспомнила об этом через полчаса и так плохо, что скорее освежила их в памяти присяжных. Как объяснить судье, что она не обязана исправлять ошибки адвокатов Бишимбаева?"

Так, «При отказе от жилища, предоставляемого из государственного жилищного фонда гражданам, оставшимся без жилища в результате чрезвычайной ситуации, возмещаются расходы на самостоятельное осуществление индивидуального жилищного строительства по типовым проектам либо оплачивается стоимость жилища по договору купли-продажи находящегося на территории административно-территориальной единицы, определенной комиссией по обеспечению жильем», - гласит одна из предложенных поправок.

Подпункт 4 пункта 3 намерены дополнить формулировкой о том, что при ЧС к жилищу "могут относиться садовый (дачный) дом, дома барачного типа являющийся единственным жилищем лиц, относящихся к социально уязвимым слоям населения, разрушенный или ставший непригодным для проживания в результате чрезвычайной ситуации».

Формулировку пункта 10 «При строительстве нового жилища для пострадавших граждан, допускается применение проектов с положительным заключением комплексной вневедомственной экспертизы, с возможностью дофинансирования разницы сверх установленной типовым проектом из местного бюджета».

В правила намерены внести также новые пункты со следующими формулировками:

- «Местный исполнительный орган приобретает готовое жилище либо осуществляет строительство нового жилья по типовому проекту с последующей передачей в государственный жилищный фонд для предоставления гражданам, оставшимся без жилища»;

- «Гражданам, принявшие решение о самостоятельном осуществлении индивидуального жилищного строительства, допускается применение иных проектов строительства, получивших положительное заключение комплексной вневедомственной экспертизы»;

- «В случаях частичного повреждения жилища, граждане вправе выбрать механизм его восстановления путем: 1) привлечения местными исполнительными органами подрядной организации для проведения ремонтных работ на основании технического обследования и сметной документации; 2) самостоятельного выполнения ремонтных работ с возмещением их стоимости государством»;

- «Граждане, принявшие решение о приобретении жилища по договору купли-продажи, осуществляют поиск жилища на территории населенных пунктов, определенных комиссией по обеспечению жильем. При этом, стоимость жилища не должна превышать стоимости типового проекта и стоимости определенной отчетом независимой оценочной компании. Оценку недвижимости осуществляет местный исполнительный орган. Граждане за счет собственных средств, вправе самостоятельно привлечь независимую оценочную компанию».

Согласно последней поправке, для возмещения расходов на приобретение жилища, граждане обращаются в местный исполнительный орган со следующими документами:

1) копии документа, удостоверяющего личность гражданина Республики Казахстан. В случае утраты или уничтожения такого документа, вследствие чрезвычайной ситуации или в период ее ликвидации – копии временного удостоверения личности, выданного органами внутренних дел;

2) заявление о готовности приобретения жилища взамен разрушенного или ставшего непригодным;

3) отчет об оценке независимой оценочной компании (при наличии);

4) реквизиты лицевого или карт-счет продавца недвижимости для перечисления средств, открытые в банках или иных организациях, имеющих лицензию на проведение отдельных видов банковских операций.

«Местный исполнительный орган рассматривает предоставленные документы, на наличие их комплектности, в течении трех рабочих дней, со дня обращения гражданина Республики Казахстан. В случае отсутствия комплекта документов местный исполнительный орган уведомляет об этом гражданина для доукомплектования заявления. При наличии полного комплекта документов, местный исполнительный орган, в установленном порядке, выдает гражданину Республики Казахстан, письменное уведомление о готовности выплатить компенсацию/возместить расходы на приобретение жилища», - сказано в документе.

Поправки вносятся «во исполнение поручения главы государства Касым-Жомарта Токаева, данного в ходе обращение в связи с тяжелой ситуацией из-за паводков 6 апреля 2024 года, в части выработки эффективного механизма возмещения ущерба», сообщает https://kaztag.kz

Находившегося более 10 лет в международном розыске, задержали полицейские столицы РК.

Как сообщили в ДП Астаны, в ходе проведения оперативно-профилактического мероприятия «Бөгет» сотрудниками Департамента полиции города Астаны задержан уголовный преступник, находящийся в международном розыске.

- 42-летний гражданин Республики Узбекистан 10 лет находился в розыске за торговлю людьми. Инициатор розыска УВД Ташкентской области. Мужчина водворен в изолятор временного содержания. Решается вопрос об экстрадиции, - отметили в полиции.

Правительство Японии начало подготовку к проведению саммита с пятью странами Центральной Азии. В настоящее время прорабатывается вариант организации встречи в Казахстане в августе, но точный график будет утвержден позднее. От Японии примет участие премьер Кисида. Ожидается, что стороны будут в первую очередь обсуждать экономическое сотрудничество. C 2004 г. Япония регулярно проводит встречи с пятью странами Центральной Азии на уровне глав МИД. В этом году формату исполняется 20 лет, в связи с чем стороны намерены повысить его статус до саммита (МИД Японии). AZfront

Pedigree выкатили дейтинг-приложение для поиска собак, которая поможет забыть вашего бывшего.

В анкете нужно ввести черты характера, которые вас бесят, и сервис подберет питомца — полную противоположность.

Если приложение для знакомств — то только такое.

Жер ортақ, ел ортақ, тіл ортақ, тек ортақ. Шынымен, жасырары жоқ көпұлтты, көптілді мемлекетте өмір сүріп жатырмыз қазір. Зайырлы мемлекет екеніміз рас. Алайда, бостандыққа қол жеткізгенімізге 30 жылдан аса уақыт өтсе де, өз ұлтымыз өзгенің дегенінен шыға алмай келеді. Қанға сіңген әдет дейміз бе, әлде орыстың отаршылдығын алға тартып, кеңестік кезеңнің кесапатынан арыла алмай келе жатқандаймыз әлі күнге дейін. Әріден кетпей бүгінгі күнге назар салсақ. Кейбірі ойланар, кейбіреуіне бәлкім бәрібір – өз ата-тегінің дұрыс жазылмауы. Бізге көршілес мемлекеттердің бүгінде өз жазуы, өз тілі, өз мәдениеті қалыптасқан. Ал, біз анадан бір ұрлап, мынаның кебінін бір киіп осы күнге дейін өмір сүрудеміз. Оған дәлел, солтүстік-батысымыздан орын алып жатқан алпауыт мемлекет Ресейдің әлі күнге дейін үзбейтін сабақтастығы бар Ол – тілі. Тіпті, өз тілін бүкіл әлемге кіргізіп үлгерген де мемелекет. Қазақстанда орыс тілі ресми тіл ретінде қолданылады. 2021 жылғы деректерге қарағанда Қазақстанда халықтың 53 пайызы ғана қазақша сөйлеп жаза алады. Бұл туралы Алтынбек Нухұлы айтқан болатын. Енді өзінің ойлай беріңіз, еліміздің жарты бөлігін орысша ойлап, орысша жазатын адамдар алып отыр. Демек, олардың фамилиялары да ов, ев деген тіркеске жалғанғаны анық емес пе? Расымен біз әлі күнге орыстардың құлы емеспіз бе деген сұрақ мазалайды осы тұжырымнан кейін.

Фамилия жөнінде тағы да, түріктердің тікелей ұрпағымыз дейміз. Алайда, қазақ деген мемлекет құрғанымыз тағы бар. Түріктердің бүгінде ұлттық өмір сүру бағыты бар. Біріншіден, жазуы бар. Орыстың не шет елдің кірме сөздерінсіз, кирилицаны иеленбеген, өзіндік жазу дағдысын қалыптастыра алған ел. Ал, фамилия жөнінде “оғлы” жалғауы жалғанса, оның түрік екенін бірден байқаймыз. Осы секілді ұлттық фамилиясы қалыптасқан мемлекеттер қаншама, мысалы О, Те, Ни, Пак сынды қысқа ғана фамилия кәріс ұлтына тән болса, дзе, швили жалғаулары грузинше ұлы, қызы деген мағынаны бере алады. Ал бізде ше?

Қазақстан Республикасы Прези­ден­тінің 1996 жылдың 2 сәуіріндегі №2923 Жарлығының 1-тармағында:
«Ұлты қазақ азаматтар өздерінің тегі мен әкесінің атының жазылуын қазақ тіліне тән емес аффиксті алып тастай отырып, өзгертуге хақылы, алайда тегі мен әкесінің атының түбірлік негізі сақталуы тиіс. Бұл ретте әкесінің атын жазған кезде азаматтың жынысына қарай «ұлы» немесе «қызы» сөздері қосылып, бірге жазылады» делінсе, «Неке және отбасы туралы» заңның 28-бабында: «Тууды тіркеу кезінде ұлты қазақ азаматтардың аттарын, әкелерінің аттарын және тектерін мына төмендегі үш мүшелік антропонимдік белгілеу жүйесі: аты, әкесінің аты, тегі бойынша дұрыс жазуға және айтуға назар аудару керек. Мұнымен қатар азаматтардың қалауы бойынша қазақтардың тектері мен әкелерінің аттарын жазу кезінде қазақ тіліне жат – ов, – ев, – ова, – ева, – ин, – и, – ины, – на, – овна, – евна, – ович, – евич жұрнақтары алынып тасталып, олардың орнына «ұлы, қызы» жалғаулары бірге қосылып жазылады» делінген. Қаулы бар, алайда орындаған үкімет бар ма? 96 жылдан бері 27 жыл өтсе де, 2 танысымның әйтеуір біреуінің фамилиясына ов жалғауы жалғанған. “Өз аты-жөнімді қалай жазсам, өз еркімде” дейтін адамдардың да саны аз емес, Қазақстанда. Алабажақ фамилияны иеленіп, не ұлтын, не жынысын, не кімнің ұрпағы екенін білмейтін халге жетеміз бұл түрімізбен. Ал, соңғы жылдары баспасөз беттерінде аты-жөн жазудың 20 ға жуық түрі табылған екен. Бұл тек газет-журналдарда деп есептесек, таныс емес қазақ деген атамның балаларының фамилиясы қалай болуда?

Ал, бұл мақаланы жазудағы негізгі мақсат қандай? Тек деген сөздің өзі арғы ата бабамыздың кім болғанын көрсетері хақ. Ал сол ұлтымыздың кім болғанын білдірер де біздің “тегіміз” яғни фамилиямыз. 4 түрлі объектінің басын құрастырған заңымыз ата-тегімізді айқындай ма? Осы тұрғысында алдыңғы апта өткен сабағымыздың негізгі тақырыбы да осы болмақ. Миға шабуыл болған кенеттен қойылған сұрақтың жауабына абдырап қалғанымыз да бар. Біреудің құлы екенін айқындайтын орыстың “ов, ова” деген сынды жалғауды біз әлі күнге дейін өз тегімізде қолданып келеміз. Бұл бірінші. Екіншіден, қазақша тегі деген түсініктен де ары асып кете алмағанымыз да айқын. Ал бұл сөздің негізгі мағынасы - арғы ата тегімізді пайымдайды. Егер біз тегі деген тіркеспен өз фамилиямызды астастырсақ, біз атамыздың алдынан шығып, оның тегі екенімізді көрсетіп кетеді. Бірақ, бұл ойды алып тастап, өз тегін осылай жазып жүргендер де біршама. Ал үшіншіден кімнен екені белгісіз еш жалғаусыз тегімізді де жазатын болдық. Осы текке келісе отырған едік студенттермен, алайда ағайдың қойған сұрағынан кейін де күдік ұялағаны рас. Ол сұрақ : “Жақсы, бұл сенің фамилияң енді жынысы кім?” деді. Шынымен журнал бойынша жазылған тегімізде Фамилиямыз бар да атымыз қысқартылған. Оның не ұл не қыз екені белгісіз. Сонымен, төртіншіден, тек кімнің ұлы не қызы екенін білдірер тіркестерді де заңнамаға енгізген. Бірақ ол келесі ұрпаққа жалғаса ма? Осы тұрғысында Замансөз пәнінен беретін Сағатбек ағайымыздан сұрағанда “Шығармашыл адамдар секілді біз де өз тегімізді былайша үлгіде келтіруіміз керек, яғни аты, әкесінің аты соңынан тегі кетсе”-, деген ұсыныс тастады ағайымыз. Алайда, мемлекеттік құжаттардың стандартын бұзатынымыз анық. Енді бұл сабақты қортындылай келе, ағайымыз өз мақаласында мынадай ұсыныс тастапты. “Фамилия аяқталған, нақты мағына беретін сөзден жасалуы тиісті. Қазақ тіліндегі Шығыс септігінің жалғаулары «тан», «тен», «дан», «ден», «нан», «нен» деп тақ-тұқ етіп тұрған жоқ па? Мұндай септікті орыс тілінде таба алмайсыз”. -деген екен. Яғни менің аты жөнім келесідей жазылуы тиіс дейді ағай: Жұмаштан Сара Нұркелдіқызы. Басында құлаққа үрпідей тиген бұл сөздер, кейіннен үйреншіктіге айналғаны рас. Ал, белгілі журналист Қанат Әуесбай, Әуесбайдың Қанаты деп жұртқа танылып жүр. Өзінің фамилиясын дұрыс көрген журналист, бұл тұжырымын қайдан алынғанында жеткізді. Дың» нұсқасын өзім ойлап таптым деуден аулақпын. Менен бұрын бұл жалғауды Алаш­тың зиялылары қолданған. Мә­селен, қазақтың айтөбел ақыны Қасым Аманжол «Өзім туралы» өлеңінде: «Аманжол Ра­қым­жанның Қасымымын, Мен қалған бір атаның ғасырымын» деп тебі­ренеді. Кейінгілерден Әбдіраштың Жарасқаны да аты-жөнін атаудың осы формасын қо­­лай көрген. Сол дайын нұсқаны пай­даланушы ға­намын. Алғашында «Әуесбай­дан Қанат» деп айтып көрсем деп ой­лағанмын. Бірақ «Әуесбайдың Қанаты» болу мағы­насы жағы­нан әдемі үйлесім тап­қасын осы нұсқаға тоқтадым. -, деген елі өз сөзінде. Осы ойға тоқтала келе, фамилия мәселесі әлі де алға жылжыры хақ. Өз ұлтымызды айқындайтын тегімізді қалай ұлттық фамилияға айналдырамыз деген сұрақ көкейде тұратыны да рас. Алайда, тек сұраумен жүре беру де әбестік. Сондықтан журналист ретінде тек айтып қана қою жеткіліксіз, іске көшу керек дәл қазір.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ , Журналистика факультетінің 3 курс студенті: Жұмаш Сара

Жетекші: Н.Б.Рушанова , аға оқытушы

Қазір мыңдаған таралыммен шығатын кітаптардың шығарлымы едәуір бәсеңдеді . Бұрынғыдай кітапхананың кітап сөрелерінің босауына қарағанда келуші оқырман азайған .

21 ғасырда технологиялардың дамуы цифлық әлемге үлкен жол ашты . Оған қоса күделікті өмірде білімді нығайтатын кітап та жаңа кеңістікке көшті . Электронды кітаптар . Әрине бұл адам баласының өмірін әлде қайда жеңілдетеді. Оған себеп болатын бірнеше фактілер де бар . Қазірде кітаптарды жиі қолданатын смартфон , планшеттер арқылы оқи аламыз. Тіпті электронды кітаптарды тегін жүктеп , оңай сатып та алуға болады. Электронды кітап экологияға , қоршаған ортаны қорғауға көмектеседі. Оған бірден бір себеп қағазды және электр энергиясын тұтынуды азайтуы. . Ең басты жетістіктерінің бірі бұл физикалық тұрғыда көп орын ала қоймауы. Мәселен , кішкентай ғана смартонда талай томдармен жазылған кітап та сиып кетеді . Оқырмандар бірнеше ауыр кітаптардың орнына барлық қажетті кітаптарды сақтайтын бір сморофонды ғана пайдалана алады. Бұдан бөлек тап осы сандық кітаптарды аудио түрінде тыңдауға да болады.

Артықшылықтарына қарамастан, электрондық кітаптар міндетті түрде барлығына сәйкес келе бермейді. Электронды кітап аудиториясы әдетте жас буын мен орта жастағы адамдарды қамтиды.

Көптеген оқырмандар үшін қағаздың иісі, беттердің текстурасын сезіну және кітапті парақтау әрекеті оқу ләззатының ажырамас бөлігі болып табылады. Ал сандық кітап қолға алып оқыған кітаптай әсер қалдырама деген ой туады. Электронды кітапті ұзақ уақыт оқу жалпы адамның көз жанары үшін өте зиян болып табылады. Дегенмен қағаз кітапті оқыған кезде жарықтың жеткіліксіз болмауы да денсаулыққа зиян дер едім. Көп жағдайда электронды кітаптар басып шығарылған аналогтарына қарағанда арзанырақ. Бұл оқуды оқырмандардың кең ауқымына қолжетімді етеді.Электронды кітапті бір уақытта 50 ден аса адам оқи алады. Алайда цифрлық теңсіздік дамушы елдерде маңызды мәселе болып қалуда. Электрондық құрылғылар мен интернетке қол жеткізу қаржылық немесе инфрақұрылымдық шектеулерге байланысты көптеген адамдар үшін қолжетімсіз болып қала береді. Бұл электронды оқырмандарды пайдалана алатындар мен пайдалана алмайтындар арасында алшақтық тудырады. Электрондық кітаптар электронды желіге кіруді қажет етеді, бұл электр қуаты немесе сенімді интернет қосылымы болмаған кезде қиындық тудыруы мүмкін. Қағаз бетіндегі кітаптан артықшылығы – мәтінді әр түрлі енгізуге болады. Мәтінді іздеу, ескертпелер қосу, қаріп өлшемін және экранның артқы жарығын өзгерту сияқты функциялар, бұл әртүрлі типтегі пайдаланушылар үшін оқуды жеңілдетеді. Кейбір адамдар үшін құрылғыдағы хабарландырулар немесе басқа қолданбалар әртүрлі алаңдаушылықтарға байланысты сандық кітапті оқуға зейін қою қиынырақ болуы мүмкін. Қағаз кітаптарды оқу дәстүрі күшті және сапалы басып шығаруға қатты мән беретін Жапонияда кейбір адамдар электронды кітаптардың танымалдылығының артуына байланысты баспа кітаптарына сұраныстың төмендеуіне алаңдаушылық білдірді. Олар мәдени мұраның жоғалуына және басылым сапасының төмендеуіне әкелуі мүмкін деп қауіптенеді. Технологиялар мен интернетке біркелкі емес қол жеткізу себебінен цифрлық теңсіздік проблема болып қала беретін Үндістанда кейбір адамдар тобы, әсіресе ауылдық жерлер мен аз қамтылған отбасылар, гаджет жетіспеушілігіне байланысты электрондық кітаптарға қол жеткізе алмауы мүмкін.

Меніңше дәстүрлі қағаз кітаптары электронды аналогтармен алмастырылмайтын дүние деп санаймын .

Автор : Туреханова Аяжан Ертайқызы

Жетекші: Н.Б.Рушанова, аға оқытушы

2023 жылдың 8 желтоқсанында Мемлекет басшысы Қасым Жомарт Тоқаев “Адам құқықтары мен заң үстемдігі саласындағы іс- қимыл жоспары туралы Жарлыққа қол қойған болатын. Жоспарда ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен мүмкіндіктерін ілгерілету, адамның қылмыстық сот төрелігі, азаптаулардың жазасы мен алдын алу және қатыгез қарым-қатынас саласындағы құқықтары, кәсіпкерлік қызметтегі адам құқықтары т.с.с​ міндеттер көрсетілген. Осындай жаңа заң немесе ондағы өзгертулермен толықтыруларды бақылап және оларды қаншалықты игеруге тырысасыз? Жалпы қазақстандықтар құқықтық жағынан қаншалықты сауатты? Алдымен құқықтық сауаттылық дегеніміз не содан бастайық.

Құқықтық сауаттылық-бұл құқықтың негізгі принциптері мен нормаларын, сондай-ақ оларды іс жүзінде қолдана білуді білдіретін ұғым. Әлемде құқықтық сауаттылық барған сайын маңызды бола түсуде, өйткені қоғам заңдар мен ережелерді талап ететін оқиғаларға толы. Құқықтық сауаттылық отбасы мүшелері отбасы шеңберінде де, қолданыстағы заңнамаға сәйкес өздерінің құқықтары мен міндеттері туралы түсінікке ие болудан басталады. Мәселен тұрғын үй, білім беру, денсаулық сақтау құқықтары, сонымен қатар бала күтімі және мінез-құлық ережелерін сақтау міндеттері кіреді. Елімізде мектеп, жоғарғы оқу орындарының оқу бағдарламасында құқық және күнделікті өмірде қолдану бойынша пән мен курстар бар. Демек жасөспірім кездің өзінде әр азаматта заңға қатысты базалық ақпарат болатындай мақсат қарастырылған. Бірақ неліктен әлі күнге дейін құқық бұзушылық елімізде көп қайталанады? Әр отбасында балаға құқық туралы таныстырғаннан бөлек әлеуметте заң тілін қиын көріп, оны тіпті немқұрайлы қарап оқымайтын да ересектер жеткілікті. Иә, мүмкін құқықтық мәтіндер күрделі шығар, құжаттарды түсіну оңай болмас, әсіресе арнайы заң білімі жоқ адамдар үшін. Дегенмен сауатты азаматтар құқық бұзылушылықтардан аулақ бола алады, өйткені олар заң шеңберінде қалай әрекет ету керектігін біледі. Біздің қарапайым халық кейде алдына берілген ресми құжаттардың өзін толық оқымай қол қоя салатынын білеміз. Ондағы шарттар мен ұсыныстар, ақшаға қатысты тұстарды қалт жіберіп, артынан үлкен түсініспеушіліктер орын алып жатады. Сол алдыңыздағы қағазды мұқият және бірнеше қайтара оқып барып шешім қабылдасаңыз соның өзі сіздің заң және құқықтық сауаттылығыңыздың алғашқы белгісі болар ед(і). Өз еліңіздің немесе аймағыңыздың негізгі заңдары мен ережелерін зерттеңіз. Конституциямен, азаматтық, қылмыстық және әкімшілік заңнамамен танысыңыз деп айтқым келеді. Адамдар заңдар мен процедураларды білмегендіктен әділетсіз әрекеттердің немесе олардың құқықтарының бұзылуының құрбаны болған жәйттарды жиі көріп жатамыз. Мәселен, құқық қорғау органдарының дұрыс жұмыс істемеуі, жұмыс берушілердің заңсыз әрекеттері немесе тұтынушылардың құқықтарын бұзу. Ақыры үлкен айыппұл немесе өтемақылар төлеу қажеттілігі туатын жағдайлар, тіпті өмір бойына абақтыға қамалып әділетсіздікке душар болудың ғажап еместігі.

1995 жылы Кристин Банч есімді ағылшын азаматы 17 жылдан астам уақытқа түрмеге отырғызылады. Оған үш жасар баласын өртеп өлтірді деген айып тағылған еді. Ақиқаты мәлім Кристиннің отбасы берілмей соңына дейін баруға тырысты. 2006 жылы оның туыстары жаңа адвокат жалдап, сот процесінде өртеу туралы айғақтар дұрыс емес деген қорытындыға келген үш медициналық сарапшыны шақырды. Жаңа сот ісі ашылады, себебі 1995 жылы сотта айыптаушы тарап кейбір маңызды құжаттарды жасырғаны анықталды. Төреші өз шешімін өзгертпей әйел 2012жылға дейін түрмеде отырды, содан кейін барып жазадан құтылды. АқырындаКристинге тағылған айыптар 2012 жылы Рождестводан сегіз күн бұрын алынып тасталды. Осыған ұқсас әлемде тіркелген жағдаяттар жетіп артады. Ал өз елімізде бұндай оқиғалар қаншама? Тіпті өз құқығын қорғау үшін адвокат жалдауға болатынын сот процесіне араласа алатынын білмеген азаматтар бар.

2017 жылы “Еуразия” бірінші арнасымен қазақ журналистикасына еңбегі сіңген ардагер журналист Нұртілеу Иманғалиұлы “Заң сөйлесін” деп аталатын бағдарламаны көпшілікке ұсынды. Жобаның мақсаты – халыққа заң ережелерін түсіндіру, заңға сай қандай құқықтары мен мүмкіндіктері бар екенін ұғындыру, белгілі бір даулы мәселелерден заңға дұрыс жүгіне отырыпқалай шығуға болатынын көрсету болды. Ұлттық арнадағы “Таңшолпан” бағдарламасында да “Заң және біз” деген адвокат, адам құқығы жөніндегі сарапшы Айман Мұратқызы тізгіндеген жақсы айдар бар. Көпшіліктен онлайн әртүрлі заңға қатысты сұрақтармен мәселесін жазған хаттар келіп түседі. “-Заңды білмейміз, қорқып тергеушінің айтқанын істедік, әділетсіздікке тап болдық” деген небір жазбаларды оқиды. Жүргізуші мәселеге сараптама жасап, шешу жолдарын айтып кеңес береді. Бұндай бағдарламалар елімізге көптеп керек деп ойлаймын. Айтарлықтай пайдасының тигеніне де сенімдімін.

Құқықтық сауаттылықты зерттеу, бекітілген бойда жаңа заңдармен танысу, көлікте отырып радиода айтылған заң ақпараттарына құлақ түріп отыру үздіксіз процесс болу керектігін ұмытпағанымыз дұрыс.

“Кез келген тәуелсіз Қазақ елінің азаматы өзінің заңымен таныс болмаса, түптің түбінде заң онымен танысады!”

Нұртілеу Иманғалиұлы.

Айгерім ЕСЕНГЕЛДИЕВА,

Әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

журналистика факультетінің 3-курс студенті

Жетекшісі: аға оқытушы Н.Б.Рушанова